ΑΝΑΤΡΟΠΗ: Η αρχαιότερη σχέση ανθρώπου–γάτας ευρέθη στην Κύπρο και έγινε πριν από 9.500 χρόνια, 5 χιλιετίες πριν την Αίγυπτο! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Σιλλουρόκαμπος είναι μια θέση, σε χαμηλό οροπέδιο, που πλαισιώνεται από δύο κοιλάδες, περίπου 5 χλμ. από την ακτή, κοντά στην Παρεκκλησιά[1], 6 χλμ. Α. της Λεμεσού, στην νότια Κύπρο. Έχει έκταση δύο εκταρίων.

Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1992 από μια ομάδα Γάλλων αρχαιολόγων με επί κεφαλής τον J. Guilaine, υπό την αιγίδα της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου.

Κατοικείται από την Προκεραμική Νεολιθική Β (PPNB), τουλάχιστον από την 9^η χιλιετία (8.600 π.Χ.) έως το δεύτερο μισό της 8^ης χιλιετίας.

• ΔΕΙΤΕ τις αρχαιότερες θέσεις της Κύπρου, ΕΔΩ.

Ο οικισμός έχει τέσσερις φάσεις κατοικήσεως:

• φάσεις Α και Β (8200 – 7500 π.Χ.): Η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από κυκλικές κατασκευές, από καλαμωτές και πασσάλους, με οπές πασσάλων λαξευμένες στον βράχο. Ωρισμένες βαθειές κοιλότητες μπορεί να χρησίμευαν ως πηγάδια. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Οι Κύπριοι έκτισαν τα πρώτα πετρινα πηγάδια, ΕΔΩ. Περίπου 300 λεπίδες οψιδιανού εξ Ανατολίας υποδηλώνουν εμπορικές συνδέσεις με την ηπειρωτική ασιατική χώρα. Τα δρεπάνια είναι κατασκευασμένα από πολλαπλά μέρη. Οι αιχμές βλημάτων από διπολικές λεπίδες είναι συνηθισμένες, ενώ λείπουν από τον γειτονικό πολιτισμό της Χοιροκοιτίας. Η θέση περιέχει επίσης πηγάδια και χώρους για βοοειδή[2].
• φάσεις μεσαίες και ύστερες (7500 π.Χ.): Ταιριάζουν περισσότερο με τον πολιτισμό της Χοιροκοιτίας με κυκλικά πέτρινα σπίτια, συγκρίσιμα με αυτά στο Κάστρο. Ο εισαγόμενος οψιδιανός είναι σπάνιος και τα δρεπάνια κατασκευάζονται από μεμονωμένες στιβαρές λεπίδες.

Η τοποθεσία είναι σημαντική επειδή μαρτυρά την παρουσία βοοειδών στην κεραμική νεολιθική περίοδο. Τα βοοειδή στην Κύπρο εξαφανίσθηκαν κατά την διάρκεια της 8^ης χιλιετίας και δεν επανεισήχθησαν μέχρι την κεραμική νεολιθική. Μόνον τα οστά σκύλων και χοίρων παρουσιάζουν μορφολογικά σημάδια εξημέρωσης (μείωση μεγέθους), τα οστά προβάτων, αιγών και βοοειδών ευρίσκονται στο μεγεθος των άγριων ειδών (αγρινό, μπεζόαυρο αίγα και άγρια βοοειδή). Η ποικιλία των οστών που υπάρχουν υποδηλώνει μια θανάτωση κοντά στην τοποθεσία, καθιστώντας έτσι πιθανή μια κατάσταση προ-εξημέρωσης. Αλεπούδες και περσικά ελάφια υπάρχουν επίσης, αλλά φαίνεται να έχουν θηρευτεί. Δεν υπάρχουν οστά της πανίδας του Ολόκαινου στον Σιλλουρόκαμπος.

Αλλά… εδώ ήρθε και η ανατροπή:

Το κρατούν είναι ότι από την εποχή των αρχαίων Αιγυπτίων, πριν 4.000 χρόνια, οι γάτες λατρεύονταν ως σύντροφοι, ως είδωλα και διατηρούνταν ως παράγοντες ελέγχου παρασίτων και καλής τύχης. Αλλά αυτό τώρα ανατρέπεται: Γάλλοι αρχαιολόγοι βρήκαν στοιχεία, που αποδεικνύουν ότι η στενή σχέση ανθρώπων – γάτας ξεκίνησε πολύ ενωρίτερα στην Κύπρο. Η ανθρώπινη διασπορά οικόσιτων γατών [Felis silvestris cf. Lybica] στην Κύπρο, έγινε πριν από 11.000 χρόνια, ενδεχομένως για τον έλεγχο των οικιακών μυών.

Στον δε Σιλλουρόκαμπο Κύπρου βρέθηκε ένας πλήρης σκελετός γάτας [Felis silvestris lybica], που ήταν κατά 18% μεγαλύτερος από τους άγριους συγγενείς του στην Κύπρο. Η γάτα ήταν μεγάλη και ομοιαζε πολύ με την αφρικανική αγριόγατα (Felis silvestris lybica), παρά με τις σημερινές οικιακές γάτες! Ευρέθη σε μια ανθρώπινη ταφή 9.500 χρόνων – γεγονός που υποδηλώνει την αρχαιότερη στενή σχέση μεταξύ ανθρώπου νεκρού και γάτας!!!

Οι αρχαιολόγοι στον νεολιθικό Σιλλουρόκαμπο ανακάλυψαν προσεκτικά ενταφιασμένα λείψανα μιας γάτας, σε τάφο 9.500 χρόνων, μαζί με ανθρώπινα λείψανα και με κτερίσματα (κογχύλια, γυαλισμένες πέτρες και άλλα διακοσμητικά αντικείμενα). «Η εξέταση έδειξε ότι ένας μικρός λάκκος ή τάφος, είχε σκαφεί σκοπιμως και το σώμα της γάτας τοποθετήθηκε μέσα σε αυτό, και στην συνέχεια γρήγορα καλυφθηκε». Άρα το νέο εύρημα, του Σιλουροκάμπου, προηγείται της πρώιμης αιγυπτιακής τέχνης, που απεικονίζει γάτες πριν 3.600 χρόνια… και αιλουροειδόμορφους θεούς, όπως τους Μπαστέτ και Σεχμέτ, κ.ά.

Αυτό αποτελεί ισχυρό επιχείρημα ότι οι γάτες είχαν μια ξεχωριστή θέση στην καθημερινή ζωή και στην μετά θάνατον ζωή των Κυπρίων.

Η εμφάνιση γάτας [Felis silvestris lybica] πριν από 9.500 χρόνια, υποδηλώνει εντόνως ότι η διαδικασία εξημέρωσης της γάτας ήταν ήδη σε εξέλιξη στην Κύπρο (στην Ανατολική Μεσόγειο), τουλάχιστον 5 χιλιετίες πριν από τα πρώτα στοιχεία εξημέρωσης της γάτας στην Αίγυπτο!

Μάλιστα το National Geographic το 2004 εδημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Oldest Known Pet Cat? 9,500-year-old Burial Found on Cyprus» – ΠΗΓΗ: National Geographic News, National Geographic Society.

Οι Κύπριοι την γάτα την λένε κάττα. Η «κυπριακή γάτα»[3] είναι μια γηγενής φυλή, που απαντάται σε ολόκληρην την μεγαλόνησο Κύπρο, χαρακτηριστικό στοιχείο της κυπριακής πανίδος. Μάλιστα οι χριστιανοί την λένε και ως «γάτα της Αγίας Ελένης», γιατί λένε, η αγία Ελένη (τον… 4ο αιώνα μ.Χ.!) έστειλε το 328 μ.Χ. δύο πλοία γεμάτα εκατοντάδες γάτες, σε ένα μοναστήρι στο νησί, από την Αίγυπτο ή την Παλαιστίνη, για να αντιμετωπίσει μια επιδημία δηλητηριωδων φιδιών («κουφές» τα λένε στην κυπριακή). Αυτά είχαν επιβληθεί στην περιοχή γύρω από το μοναστήρι, μετά από μια ξηρασία 37 χρόνων. Έτσι, λένε, πλημμύρισε γάτες το νησί! Αλλά κάτι τέτοιο δεν ευσταθεί. Οι γάτες προϋπήρχαν στην Κύπρο, χιλιάδες χρόνια προ… αγίας Ελένης.

Τις γάτες τις έστειλε λένε στην ΙΜ του Αγιου Νικολάου κοντά στο Ακρωτήρι, το οποίο ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα μ.Χ. Έκτοτε η ΙΜ ονομάσθηκε του Αγιου Νικολάου των Γατών και η γάτα αυτή… «γάτα του αγίου Νικολάου»!

Το μοναστήρι είχε δύο καμπάνες, η μια καλούσε τις γάτες για γεύμα και η άλλη τις έστελνε στα χωράφια για να κυνηγήσουν φίδια. Ο Γ. Σεφέρης έγραψε για αυτές τις γάτες στο ποίημα του «Οι γάτες του Αγίου Νικόλαου».

Η δε παρουσία γατών στην Κρήτη είναι τεκμηριωμένη από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Αυτό υποστηρίζεται από διάφορες εικονογραφικές αναπαραστάσεις, όπως τα ανάγλυφα μικρογραφικών γατών σε σώματα αγγείων, που βρέθηκαν στις πόλεις-λιμάνια των Μαλίων, κ.ά.

ΠΗΓΗ: Vigne, J.-D. κ.ά. «Early Taming of the Cat in Cyprus», Science 304 (5668): 259, doi:10.1126/science.1095335, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 9.4.2004.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Bate D. M. A. «The mammals of Cyprus», Proceedings of the Zoological Society of London 2, 341-348, 1903.
• Boekschoten G. J. κ.ά. «On the fossil mammalia of Cyprus, I & II». Proceedings of the Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (Series B) 75, 306-38, 1972.
• Cucchi T. κ.ά. «A new endemic species of the subgenus Mus (Rodentia, Mammalia) on the Island of Cyprus», Zootaxa 1241, 1-36, 2006. Και «Le commensalisme de la souris et les sociétés néolithiques méditerranéennes», https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-00363186 2005. Και «Tracking the Near Eastern origins and European dispersal of the western house mouse», Scientific Reports, vol. 10, αρ.: 8276 (2020), 19.5.2020.
• Guilaine J., Fr. Briois «Parekklisha Shillourokambos: an early Neolithic site in Cyprus» στο S. Swiny (επιμ.) «The earliest prehistory of Cyprus. From Colonization to exploitation», American archaeological research institute Monograph, Series 2, Boston American School of oriental research, 2001, 37–54.
• Muir H. «Ancient remains could be oldest pet cat», New Scientist, 8.4.2004.
• Rincon P. «Dig Discovery is Oldest ‘Pet Cat’», BBC News, 8.4.2004.
• Simmons A. «Faunal Extinction in an Island Society: pygmy hippopotamus hunters of Cyprus», εκδ. Kluwer Academis Publishers, 1999.
• Vigne, J.-D., κ.ά. «The Early Process of the Mammal Domestication in the Near East: New Evidence from the Pre-Neolithic and Pre-Pottery Neolithic in Cyprus», Current Anthropology, S52, 4: S255-S271, 2011. Και «First wave of cultivators spread to Cyprus at least 10,600 y ago», PNAS 109, 8445-8449, 2012.
• Wade N. «Study Traces Cat’s Ancestry to Middle East», The New York Times, 29.6.2007.
• Walton M. «Ancient burial looks like human and pet cat», CNN, 9.4.2004.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Κείται στον 34^ο παράλληλο [34°44′26″N 33°9′39″E]. Παλιά ονομασία του ήταν Ορείτες. Η ετυμολογία του νυν ονόματος οφείλεται στην βυζαντινή εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, η οποία εδημιουργήθ από κατοίκους γειτονικών χωριών (Κελλάκι, Επταγώνια, Σανίδα), οι οποίοι έρχονταν στην περιοχή για να καλλιεργήσουν τα σιτηρά τους. Ίσως παράφραση της ονομασίας Παλιόκκλησο ή Πανοκκλησιά (που αναφέρεται σε ενετικούς χάρτες). Στο βουνό Λειστόβουνος δημιουργήθηκαν τα λατομεία οικοδομικων υλικων.

[2] Η ανακάλυψη σημαδιών εκτροφής βοοειδών σε ένα νησί, όπου το είδος αυτό δεν ήταν ενδημικό, έχει πυροδοτήσει επίσης επιστημονικές συζητησεις για αναθεωρήσεις, σχετικά με την προέλευση των νεολιθικών μεταναστεύσεων στην Μεσόγειο… Χοίροι, βόδια, κατσίκες, πρόβατα, μεταφέρονταν με… βάρκες πριν από 10.000 χρόνια από την Ασία στην Κύπρο;

[3] Από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Γάτας (WCF), την Διεθνή Ένωση Γάτας (TICA) και το Παγκόσμιο Συνέδριο Γάτας (WCC), αναγνωρίσθηκε με την ονομασία “Γίγαντας της Αφροδίτης”.