Ήθη και έθιμα της αγίας Βαρβάρας – σχέση με Εκάτη, Δήμητρα και Ήρα – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Η αγία Βαρβάρα[1] εορτάζεται στις 4 Δεκεμβρίου. Αν και όλα τα μαρτυρολόγια του 9ου αιώνα τοποθετούν την γιορτή στις 16 Δεκεμβρίου. Η βιογραφία της παρουσιάζει αξιοσημείωτες ομοιότητες με αυτήν της αγίας Χριστίνας. Είναι πιθανόν ο συγγραφέας των «Παθών της Βαρβάρας» να αντέγραψε αυτά της Χριστίνας, υπερβάλλοντας τις απίθανες πτυχές της. Αυτό έχει οδηγήσει ορισμένοι συγγραφείς να αμφισβητήσουν ακομη και την ίδια της την ύπαρξη. Στις 14.2.1969, μάλιστα, ο πάπας Παύλος Στ΄, στην αποστολική του επιστολή «Mysterii Paschalis», με την θρησκευτική μεταρρύθμιση, αφαίρεσε το όνομα της Βαρβάρας από το Καθολικό Εορτολόγιο, δηλώνοντας: «οι πράξεις της είναι εντελώς απίστευτες και υπάρχει μεγάλη διαφωνία μεταξύ των μελετητών σχετικά με το πού υπέστη μαρτυρικό θάνατο» – ΠΗΓΗ: Calendarium Romanum, 1969, σελ. 147.

Ωστόσο, υπάρχει μοναστήρι της στην Έδεσσα από τον 4^ο αιώνα. Η λατρεία της μαρτυρείται επαρκώς από τον 7ο αιώνα, με τις πρώτες πράξεις του μαρτυρίου της, ίσως αιγυπτιακής προέλευσης. Αυτή ήταν η βάση για αρκετές αγιογραφίες των επόμενων αιώνων, από διάφορους συγγραφείς (Συμεών Μεταφραστής, Ουσουάρδος, Άδωνις της Βιέννης). Μια κοπτική βασιλική αφιερωμένη σε αυτήν υπάρχει στο Κάιρο τον 7^ο αιώνα. Ετιμάτο στην Ρώμη ήδη από τον 7ο – 8ο αιώνα, περίοδος στην οποία χρονολογούνται οι εικόνες της στην εκκλησία της Santa Maria Antiqua. Η λατρεία της μαρτυράται στην Σαβίνα και την Ούμπρια, πριν από το έτος 1000. Τότε (9ος αιώνα), άρχισε να τιμάται ευρέως και δημόσια τόσο στην χριστιανική Ανατολή όσο και στην Δύση. Κατά τον Μεσαίωνα, από παρετυμολογία με τους βαρβάρους, η λατρεία της εξαπαλώθηκε, αφού την πίστευαν ως τιμωρό των βαρβάτων Σαρακηνών, κ.ά. πειρατών. Τον 15ο έφτασε στο απόγειο της δημοτικότητάς της στην Δύση![2] Τον 16^ο αιώνα στην Γερμανία συγκαταλέχθηκε ως μία από τις τέσσερις «μεγάλες παρθένες» (μαζί με τις αγίες Δωροθία, Αικατερίνη, Μαργαρίτα της Αντιόχειας).

Γενικώς, την ημέρα της, οι ορθόδοξοι τηρούν νηστεία με την κατάλυση κρασιού και λαδιού.

ΣΥΜΒΟΛΑ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ

Στις αγιογραφίες – που ανθίζουν τον 15^ο – 16^ο αι. – εικονιζόταν ημίγυμνη (μέχρι πριν από την Σύνοδο του Τρέντο, όπου ο Μολανός απαγόρευσε όλες τις «ασεβείς» εικόνες) και έκτοτε απεικονίζεται ντυμένη σε αποχρώσεις του κόκκινου, να κρατά άγιο ποτήριον (δισκοπότηρο), κλαδί φοίνικα ή σταυρό μαρτυρίου. Ή ευρίσκεται ιστάμενη προ πύργου με τρία παράθυρα.

Η αρχαιότερη είναι μια τοιχογραφία στην εκκλησία της Santa Maria Antiqua στην Ρώμη, με παγώνι – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για το ΠΑΓΩΝΙ, ΕΔΩ – αρχαιότατο σύμβολο της θεάς Ήρας, σύμβολο μακροζωίας, αποθέωσης ή αθανασίας.

Στο «Dicta Origenis de beata Barbara», υπάρχει μια αγιογραφία στην οποία ο Χριστός εμφανίζεται ως παιδί στην αγία Βαρβάρα και της δίνει ένα φτερό στρουθοκαμήλου, ένα ζώο που, σύμφωνα με τον Ωριγένη, είναι πιο άξιο από όλα τα άλλα – ΠΗΓΗ: Gaiffier.

ΛΕΙΨΑΝΑ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ

Σύμφωνα με τον θρύλο, όταν αποκεφαλίσθηκε η Βαρβάρα, έτρεχε γάλα από τις πληγές αντί για αίμα. (Σε ορισμένα μοναστήρια, ειδικώς στην Ιταλία, εκτέθηκαν φιαλίδια γεμάτα με το «γάλα της Αγίας Βαρβάρας»…)!

• Τον 6ο αιώνα το σώμα της αγίας μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη . Άλλοι λένε πως τον 9^ο αιώνα έγινε η ανακομιδή των λειψάνων της και η μεταφορά τους από την Βιθυνία στην Κωνσταντινούπολη. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκακης “Αρχαιες πολεις της Βιθυνιας”.
• Το 991 ο αυτοκράτωρ Βασίλειος Β΄ ο Βουλγραροκτόνος εδώρησε μέρος αυτών στους Βενετούς, οι οποίοι και τα απόθεσαν στον ΙΝ Αγίου Μάρκου.
• Το 1004(;) κι άλλα λείψανά της, από την Κωνσταντινούπολη πήγαν στην Βενετία, από την Μαρία Αργυροπούλου, όταν νυμφεύτηκε τον Τζ. Ορσεόλο. Επί δογησίας του Όθωνα Ορσεόλο, δύο αδελφοί του Τζιοβάνι (ο Όρσο και η Φελισιτά), μετέφεραν τα λείψανα από την βασιλική του Αγίου Μάρκου, στην ΙΜ Αγίου Ιωάννη Ευαγγελιστή στο Τορτσέλο. Με την εκκοσμίκευση των εκκλησιαστικών περιουσιακών στοιχείων, που ήθελε ο Ναπολέων, τα λείψανα ξαναμεταφέρθηκαν στον ΙΝ Αγίου Μαρτίνου του Μπουράνο (όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα)…

Εικόνα της αγιας Βαρβαρας από την Αγία Πετρούπολη (1750 – 1900).

• Το 1108, μέρος των λειψάνων της μεταφέρθηκαν και πάλι από την Κωνσταντινούπολη στην ΙΜ «Αγίου Μιχαήλ με τους χρυσούς τρούλλους» στο Κίεβο Ουκρανιας, κατ’ απαίτηση της πριγκήπισσας Βαρβάρας Κομνηνής[3], κόρης του Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού, η οποία εζήτησε από τον πατέρα της τα θεραπευτικά λείψανα πριν αναχωρήσει για την Ρωσία. Ο σύζυγός της, ο Μέγας Πρίγκιπας Σβιατόπολκ Ιζιασλάβιτς (βαπτισμένος Μιχαήλ) μόλις είχε κτίσει το περασμένο έτος την παραπάνω εκκλησία. Εκεί παρέμειναν έως το 1930, όταν ξαναμεταφέρθηκαν στον καθεδρικό ΙΝ Αγιου Βλαδίμηρου στην ίδια πόλη.
• Το 1644, τμήμα του δακτύλου της μάρτυρος δόθηκε στον Γ. Οσολίνσκι, καγκελάριο του Βασιλείου της Πολωνίας, από τον Μητροπολίτη Κιέβου Πέτρο Μογκίλα. Ταυτόχρονα, το αριστερό της χέρι, το οποίο βρισκόταν για πολύ καιρό στην Ελλάδα, μεταφέρθηκε στην πόλη Λουτσκ, όπου τοποθετήθηκε στην ΙΜ Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.
• Το 1650, ο Μέγας Ατμάνος της Λιθουανίας, Γ. Ράτζιβιλ, αφού εισέβαλε στο Κίεβο, έκλεψε δύο τεμάχια από τα λείψανα της αγίας από τα δάκτυλά της και ένα από το πλευρό της! Το μέρος από τα δάκτυλα πήγε στην σύζυγό του και στην συνέχεια στον Μητροπολίτη Κιέβου, Ιωσήφ Τουκάλσκι. Μετά τον θάνατό του, κατέληξε στο Μπατούριν, στην ΙΜ Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού, όπου τα λείψανα λένε έχουν θαυματουργές θεραπευτικές δυνάμεις.
• Το 1656, ο Μητροπολίτης του Κιέβου Σιλβέστρος μετέφερε μέρος των λειψάνων στον Πατριάρχη Αντιοχείας, Μακάριο. – ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Κωνσταντινουπολη και Αγια Πετρουπολη”.
• Τον 19ο αιώνα, ο Γάλλος αρχαιολόγος M. L. Lalanne και ο συγγραφέας J. O. S. Collin de Plancy μέτρησαν τρία σώματα (στην Αίγυπτο, την Βενετία και την Πιατσέντζα) και δύο κεφάλια που θεωρούνταν «της αγίας Βαρβάρας». Σε πολλές άλλες εκκλησίες τότε υπήρχε ένας τεράστιος αριθμός λειψάνων που θεωρούνταν «λείψανα της Βαρβάρας». Ο Plancy έγραψε: «ο αριθμός των λειψάνων ήταν τόσο μεγάλος που χρειάζονταν αρκετές άμαξες με έξι άλογα για την μεταφορά τους»…
• Το 1943 το αριστερό πόδι της αγίας βρίσκεται στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Βαρβάρας στο Έντμοντον Καναδά – «αφαιρέθηκε» από το Κίεβο από τον Επίσκοπο Παντελεήμονα Ρούντικ, ο οποίος υπηρετούσε στον Καναδά από το 1952.

Σήμερα, ιερά λείψανα από το σώμα της αγίας λένε, φυλάσσονται επίσης:

• στην Ιταλία, στην Πιατσέντζα (στον ΙΝ Αγίου Σίστου), στην Ρώμη (στο Θησαυροφυλάκιο του Αγίου Ιωάννη του Λατερανού, στην εκκλησία της Σάντα Μαρία στην Τρασποντίνα, στην βασιλική των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού, στην εκκλησία της Σάντα Μπάρμπαρα άλε Καπανέλε, στην εκκλησία του Βασιλικού Οίκου της Santissima Annunziata, στον ΙΝ Αγίου Λορέντζο Δαμασου), στην Νάπολι, την Πίζα, την Κρεμόνα, την Μάντοβα, το Μοντεκατίνι Τοσκάνης και το Τράπανι Σικελιας!
• στο Κάιρο,
• στο Νόβγκοροντ Ρωσίας η κεφαλή της (μαζί με το απολιθωμένο / αποκομμένο στήθος της),
• στην Πομερανία,
• στην Σεβίλλη Ισπανίας, στον ΙΝ Θείου Σωτήρα, κ.α.!

ΕΘΙΜΑ ΑΤΤΙΚΗΣ

Ιδιαίτερη γιορτή γίνεται στην Ελευσίνα. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ.

ΕΘΙΜΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Στην αγία Βαρβάρα τάζουν, στην Ηλεία, για να… βαρβαρώσει (= κάνει βάρβαρες, ανθεκτικές) τις έγκυες.

Στην Σπάρτη αγιοβάρβαρα ονομάζουν το φυτό δίκταμνο το λευκό.

ΕΘΙΜΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Πανηγυρίζει η Δράμα, καθ’ ότι η αγία είναι προστάτης της. Κι αυτό γιατί κατά την παράδοση, όταν το 1383 η Δράμα κατακτήθηκε από τους οθωμανούς, το εκκλησάκι της πήγαινε προς κατεδάφιση από τους κατακτητές, ίνα κτισθεί στην θέση του ένα τζαμί. Αλλά ανήμερα της αγίας, η περιοχή πλημμύρισε με νερό και δημιουργήθηκε μια λίμνη, που σκέπασε το εκκλησάκι. Έτσι, η αγία Βαρβάρα καθιερώθηκε ως πολιούχος Δράμας. Ακριβώς απέναντι από την λίμνη, αργότερα, κτίσθηκε νέα εκκλησία, αφιερωμένη στην αγία. Γι’ αυτό την Πόντια αγία Βαρβάρα τιμούν ιδιαιτέρως στην Δράμα. Μόλις σκοτεινιάσει έρχονται στην λιμνούλα, που είναι μπροστά στον ΙΝ της αγίας, οικογένειες με παιδιά, που κρατούν στα χέρια τους αυτοσχέδια καραβάκια. Εκατοντάδες καραβάκια φτιαγμένα από τα ίδια τα παιδιά, με πολλή φαντασία και μεράκι, που όλα έχουν επάνω αναμμένα κεριά, ρίχνονται με προσοχή στο νερό της λίμνης… Φεγγοβολάει όλη η λίμνη! Τα παιδιά λάμπουν από χαρά! Τα υδρόβια μεγάλα πουλιά της λίμνης έχουν συνηθίσει αυτό το πανηγύρι και πλέουν ανάμεσα στα καραβάκια! Η εικόνα είναι μαγευτική! Ο Σύλλογος Φιλοπτώχων Κυριών Δράμας υποδέχεται τα πλήθη και προσφέρει την παραδοσιακή «βαρβάρα».

Στο Κατιρλί Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης γίνεται το έθιμο της «βαρβάρας», του γλυκίσματος της ημέρας. Συναντιούνται σε μια οικεία ατμόσφαιρα παλαιοί φίλοι και τα λένε, ενώ τα έσοδα πηγαίνουν για την αγορά πετρελαίου θέρμανσης αναξιοπαθούντων συνανθρώπων της περιοχής τους! Η εκδήλωση γίνεται στο εντευκτήριο του συλλόγου Κατιρλιωτών «Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος», με μεγάλη συμμετοχή.

Στην Επανομή Θεσσαλονίκης πιστεύουν ότι η αγία τιμωρεί τις έγκυες που δούλεψαν την ημέρα της μνήμης της.

Στην Καστοριά δεν σκουπίζουν «καλό για τα παιδιά» – κρύβουν μάλιστα την σκούπα. Στην Καστοριά η αγία θεωρείται προστάτης των παιδιών κατά της ευλογιάς. Γι’ αυτό της αφιερώνουν γλυκίσματα (μελόπιττες, κόλλυβα, κολλυβόζουμο με ζάχαρη, κ.ά. γλυκίσματα, που τα λένε βαρβάρα), που μεταφέρονται σε σταυροδρόμια, διαβάζονται από παπά και μοιράζονται στους περαστικούς – όπως ακριβώς στην αρχαία θεά Ενοδία ή Τριοδίτιδα[4] Εκάτη, η οποία λατρευόταν ιδιαίτερα στην Μικρά Ασία. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΕΚΑΤΗΣ, ΕΔΩ.

Το παραδοσιακό έθιμο «Τσιριβάρβαρα» διοργανώνεται παραμονή, στις 3 του Δεκέμβρη, στις γειτονιές και την κεντρική πλατεία του Αμυνταίου. Ο εορτασμός του στην περιοχή, αναφέρεται από τα ρωμαϊκά χρόνια ακόμη! Παντού θ’ ανάψουν φωτιές με τα ξύλα σε σχήμα πυραμίδας – ζητώντας την συνδρομή του ήλιου. Την στιγμή που ανάβει η φωτιά, όλοι μαζί αναφωνούν «τσίρι-τσίρι βάρβαρα» και αρχίζει το γλέντι σε μια ιδιότυπη ολονυκτία. Συμβολίζει την νίκη του φωτος, και ευχονται να καλοχρονιά, και την επιθυμία να εξαλειφθούν τα κακά πνεύματα. Οι γεροντότεροι θα ψήσουν λουκάνικα και κρέατα, όπως αυτοί γνωρίζουν, μαστόρικα. Οι δε γυναίκες, θα κερνούν τοπικά εδέσματα και εντόπιο φημισμένο κρασί, παραδοσιακή φασολάδα, τσίπουρο και εδέσματα.

ΕΘΙΜΑ ΘΡΑΚΗΣ

Στην Αδριανού (λαϊκώς η Αδριανούπολη) κάθε αρχές Δεκέμβρη, υπήρχε μια… παράξενη κινητικότητα στα σπίτια… Διαρκούσε 2-3 ημέρες. Και όλο αυτό, για να γίνει ένα γλύκισμα! Την προπαραμονή, οι γυναίκες πήγαιναν με το παϊτόνι (μόνιππο) στην κεντρική αγορά, κι αγόραζαν σιτάρι (απ’ το καλό), καρύδια, κανέλλα, άχνη ζάχαρης, ροδόνερο, κλπ. Κι έτσι στις 4 Δεκεμβρίου, στην γιορτή της Αγίας Βαρβάρας, η γιαγιά, περιποιημένη και στολισμένη (με χτενάκια στο κεφάλι κλπ.), τράταρε φίλες και συγγενείς, το γλυκό της αγίας, έναν νόστιμο… χυλό από σιτάρι, που τον ονόμαζαν «βαρβάρα»… Εις αντάλλαγμα, η αγία βαρβάρα θα βαρβάρωνε (θα έκανε δυνατές) τις γυναίκες τον επερχόμενο χειμώνα…

Και στην υπόλοιπη Θράκη φτιάχνουν την «βαρβάρα». Με: σιτάρι, αμύγδαλα, καρύδια, ρόδια, σταφίδες, κανέλλα, σουσάμι, ταχίνι και φρούτα ψιλοκομμένα (κυρίως σκληρά μήλα). Σε μερικά χωριά δε, φτιάχνουν και μοιράζουν και κολλυβόζουμο. Γιατί ο πατέρας της αγίας άρχοντας της Ηλιούπολης θέλησε λέει να εξοντώσει τους χριστιανούς, δηλητηριάζοντας το ψωμί τους. Η Βαρβάρα, όμως, τους προειδοποίησε να αποφύγουν εκείνες τις ημέρες το ψωμί και να βράζουν και να τρων ό,τι καρπούς είχαν φυλαγμένους στο σπίτι τους… Έτσι το φαΐ των ημερών, επήρε το όνομά της – βέβαια αυτό δεν είναι παρά μια αντιγραφή του αρχαίου ελληνικού εθίμου με τα πολυσπόρια της θεάς Δήμητρας… Αλλαχού τα λένε (τα) βάρβαρα, για να θυμούνται πως προέρχονται από πανάρχαια χρόνια, που κάποιοι τα είπαν βάρβαρα, για να ξεπέσουν στα μάτια του λαού… Αλλά δεν τα κατάφεραν… Ο ίδιος ο λαός άλλαξε τα ονόματα, αλλά όχι την ουσία…

ΕΘΙΜΑ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ

Τρανό πανηγύρι γίνεται της αγίας Βαρβάρας, στα Άνω Κορακιανά[5] Κερκύρας. Κυριαρχεί η συνεστίαση στον εστεγασμένο περίβολο της εκκλησιάς, όπου και προσφέρεται στους συμπανηγυριστάς το ιδιαίτερο φαΐ της ημέρας, μπακαλιάρος με κρεμμύδια…

ΕΘΙΜΑ ΚΡΗΤΗΣ

Είναι πολιούχος Ρεθύμνου

Στην Κρήτη είναι προστάτις των σταφιδεργατών (στο Ηράκλειο).

ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ της ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ

Στην Σύμη λένε μια παροιμία:

Αγιά Βαρβάρα γέννησε[6]

κι άη Σάββας το εδέχτη

κι άης Νικόλας έτρεξε

να πάει να το βαφτίσει…

Παρόμοιο λένε και στην Νάξο:

Αγιά Βαρβάρα γέννησε

κι η Στυλιανή το δέχτη

κι άης Νικόλας τ’ άκουσε

και πάει να το βαφτίσει…

Και στην Πελοπόννησο:

Αγια Βαρβάρα μίλησε

Νικόλας ‘πηλογήθη

ε, κι εσύ κακο-Σάββα

που βρέθηκες στη μέση…

Παραλλαγή αυτού και το σχετικό από την Ιθάκη:

Βαρβαρίτσι, Νικολίτσι,

Σάββας τι θέλει στη μέση;

κι ένα άλλο:

Αγια Βαρβάρα μίλησε,

κι ο Σάββας αποκρίθη,

κι ο Αγιος Νικόλας έρχεται

τα χιόνια φορτωμένος…

Σχετίζοντας την γιορτή της με τις κοντινές αυτής, του άγιου Σάββα και του αγίου Νικολάου και όλες μαζί με το δριμύ κρύο. Ενα άλλο λέει σχετικά:

Αη Βαρβάρα βαρβαρώνει,

άη Σάββας σαβαρώνει

κι άη Νικόλας παραχώνει…

Οι λαϊκοί στίχοι – παροιμίες ήταν για το μετεωρολογικό ορόσημο της ημερομηνίας. Οι κάτοικοι της επαρχαίας μάζευαν ξύλα και τρόφιμα, έκαναν επισκευές στήν στέγη καί ό,τι άλλο εχρειάζετο, γιά τήν αντιμετώπισι του ψύχους του χειμώνα που έρχεται.

ΠΡΟΣΤΑΤΙΣ

• Πυροβολικού: Επειδή ένας κεραυνός με καμπύλη τροχιά αποτέφρωσε τον δήμιό της (Διόφαντος, Νικομήδεια, συγγρ. ΙΧ, εδ. 2Ι). Η αγία είναι επίσης προστάτης του σε πολλά χριστιανικά κράτη. Ίσως από παρετυμολογία των αποθηκών εκρηκτικών υλών των οχυρωμάτων, που λέγονταν castra ή cincta barbare (= περίβολοι βαρβάρων) και αργότερα santa barbara. Τον 17^ο και τον 18^ο αι. με το όνομά της («Αγία Βαρβάρα») ονόμαζαν τις πυριτιδαποθήκες των πολεμικών πλοίων. Γι’ αυτό την ημέρα της γιορτής της το Πυροβολικό διοργανώνει θρησκευτικές τελετές, με παρελάσεις, δεξιώσεις, χορούς και ξεναγήσεις στα στρατόπεδά του.
• Μεταλλωρύχων / ανθρακωρύχων[7] και εργαζόμενων σε λατομεία, υπόγεια έργα, σήραγγες και ορυχεία. Στην Δύση, θεωρείται προστάτιδα των πυριτιδοποιείων, των ορυχείων, των συνταγμάτων μηχανικού (και πυροβολικού, όπως προείπαμε), των πύργων, των φυλακισμένων, των αρχιτεκτόνων, των κωδωνοποιών, των οχυρωμάτων, των χαλκουργών, των μαγείρων, κ.ά.

Την επικαλούνται δε σε περιπτώσεις αιφνίδιων θανάτων, αλλά και κατά τις επιθανάτιες στιγμές των ανθρώπων. Ιδιαίτερα κατά της πυρκαγιάς και των τυφώνων.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Ταματα και αναθηματα». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.12.2000.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] ΣΥΝΑΞΑΡΙ: Μεγαλομάρτυς αγία. Κόρη του πλούσιου «εθνικού» Διόσκουρου ή Διόσκορου, εγεννήθηκε μάλλον στην Γελασσό Ηλιούπολης της Ανατολής Πόντου. Άγνωστο πού γεννήθηκε: Κατ’ άλλους στην Νικομήδεια, την Αντιόχεια, την Ηλιούπολη Αιγυπτου, την Ηλιούπολη Λιβανου, την Ηλιούπολη στα Ευχάιτα, την Τοσκάνη ή την Ρώμη! Διέμενε σε πύργο στην Κάβζα του Πόντου. Διακρινόταν για την ομορφιά της, τόσο που ο πατέρας της αναγκάσθηκε να την κλείσει σε πολυτελέστατο διαμέρισμα, όπου και μορφώθηκε. Κατά κάποιους, δάσκαλός της ήταν ο ίδιος ο Ωριγένης. Βαφτίστηκε χριστιανή εν τη απουσία του πατέρα της. Ζήτησε από τους εργάτες να κτίσουν τρία κι όχι δυο παράθυρα στο λουτρό που έκτιζαν, γιατί «τρία παράθυρα φωτίζουν τον κάθε άνθρωπο», είπε στον πατέρα της. Οι χριστιανοί το ερμηνευσαν ότι εννοούσε την Αγία Τριάδα – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης “Ο κοσμος του 3”, ΕΔΩ. Αυτός μόλις έμαθε ότι εννοούσε τον χριστιανικό συμβολισμό, έβγαλε το ξίφος του να την σκοτώσει. Τότε εκείνη κατέφυγε στο πλησιέστερο βουνό. Ο Διόσκουρος την κυνήγησε, αλλά ένας βράχος σκίστηκε στα δύο και την έκρυψε μέσα του. Ετσι την έχασε. Ρώτησε τότε δυο ποιμένες: Ο πρώτος είπε ότι δεν την είδε. Ο δεύτερος του έδειξε την κρυψώνα της – και γι’ αυτό τιμωρήθηκε: Ολα τα πρόβατά του μετατράπηκαν σε σκαντζόχοιρους. Μόλις την βρήκε την πήγε στο πύργο, την βασάνισε φριχτά και τέλος την αποκεφάλισε – για την πράξη του αυτή ο Διόσκουρος τιμωρήθηκε: Σκοτώθηκε από κεραυνό. Κατ’ άλλους την παρέδωσε στον ηγεμόνα Μαρκιανό, ο οποίος την γύμνωσε και την μαστίγωσε, ενώ διέταξε τρίχινα σκληρά ιμάτια να τρίβουν τις πληγές της. Το ίδιο βράδυ στο κελλί της αιμόφυρτης Βαρβάρας παρουσιάσθηκε ο ίδιος ο Χριστός, ως άπλετο φως, και της έδωσε κουράγιο, ενώ εξαφάνισε τις πληγές της. Άλλοι λένε πως οι ραβδοι του μαρτυρίο της, στα χέρια των δημίων, μετατράπηκαν σε φτερά παγωνιού. Μάρτυρας σ’ αυτό κάποια συγκρατούμενή της, ονόματι Ιουλιανή. Οταν το πρωί αντιλήφθηκε ο Μαρκιανός την μη ύπαρξη πληγών, εξοργίστηκε ακόμα πιο πολύ και διέταξε να την ξεσκίζουν με σιδερένια νύχια, να την καίνε με λαμπάδες και να κτυπούν το κεφάλι της με ένα σφυρί. Μετά ο Μαρκιανός κρέμασε την Βαρβάρα και την Ιουλιανή, και διέταξε να τους αποκόψουν τους μαστούς τους. Είτα διαπόμπευσε γυμνή την Βαρβάρα σ’ όλην την πόλη. Τότε πάλι ξαναφάνηκε ο Θεός, με χερουβικό άρμα. Άγγελοι την έντυσαν με λαμπρή στολή και θεραπεύθηκαν και πάλι οι πληγές της. Μη έχοντας τι άλλο πια να κάμει ο Μαρκιανός, διέταξε να αποκεφαλίσουν και τις δυο γυναίκες. Την Βαρβάρα αποκεφάλισε ο ίδιος ο πατέρας της, την δε Ιουλιανή ο δήμιος. Άγνωστος όμως ο τόπος που μαρτύρησε: Άλλοι λένε στην Νικομήδεια, άλλη στην Ηλιούπολη Συρίας και άλλοι στην Τοσκάνη. Άγνωστος και ο χρόνος: Άλλοι λένε το 237, άλλοι το 300 και άλλοι το 306.

Κάποιος ονόματι Βαλεντίνος, παρέλαβε τα σώματα των γυναικών, τα τίμησε με ψαλμωδίες και ύμνους και τα μετέφερε στην Γελασσό, όπου και τα ενταφίασε.

Το απολυτίκιό της: «Της Τριάδος την δόξαν ανακηρύττουσα, εν τω λουτρώ τρεις θυρίδας υπεσημήνω σαφώς, κοινωνίαν πατρικήν λιπούσα πάνσεμνε, όθεν ηγώνισαι λαμπρώς, ως παρθένος ευκλεής, Βαρβάρα μεγαλομάρτυς. Αλλά μη παύση πρεσβεύειν, ελεηθήναι τας ψυχάς ημών».

[2] Στο Γκόρκουμ Ολλανδίας, λένε, το 1448 , κάποιος Χένρι Κοκ κάηκε σοβαρά σε πυρκαγιά και, επικαλούμενος την αγία Βαρβάρα (στην οποία ήταν πάντα αφοσιωμένος) κατάφερε να δραπετεύσει από το φλεγόμενο κτήριο και να επιβιώσει!

[3] Αλλά ο Αλέξιος Κομνηνός δεν είχε κόρη ονόματι Βαρβάρα! Επί πλέον η σύζυγος του Σβιατόπολκ (της οποίας το όνομα είναι άγνωστο), ήταν μάλλον κόρη Τσέχου πρίγκηπα!

[4] Τριοδίτιδα = αυτή που διαμένει σε τρεις οδούς, στα τρίστρατα.

Κατ’ αντιγραφή και παραποίηση, αντίστοιχη θεότητα υπάρχει και στη μυθολογία των σλάβων. Πρόκειται για την τρικέφαλη Τρίγκλαβ (< τρία + γκλάβα = τρία κεφάλια), η οποία ήταν σημαντική θεότητα στους Πολάβους, με πολλούς ναούς, εικόνες και αγάλματα δικά της να έχουν ανασκαφεί.

[5] Αλλά να βρεθείτε στο χωριό αυτό, και για έναν άλλο σημαντικό λόγο: Είναι ένα παραδοσιακό χωριό που διαθέτει 37 εκκλησίες(!) – σπάνια μπορεί να βρει κανείς άλλο χωριό στον κόσμο με περισσότερες! Από τις 37 εκκλησιές του χωριού, μνημονεύουμε τις κυριότερες:

• Τον ΙΝ Αρχαγγέλου Μιχαήλ, οι αγιογραφίες του οποίου ευρίσκο­νται στο Βυζαντινό Μουσείο Κερκύρας, μαζί με τις αγιογραφίες από το ερειπωμένο εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου.
• Τον ΙΝ Αγ. Ιακώβου, που τον 15^ο αι. μετετράπη σε χριστιανικό, από τον στρατηγό Κόρακα, ο οποίος, κατά μιαν εκ­δοχήν, έδωσε το όνομά του στο χωριό…
• Τον ΙΝ Προφήτ’ Ηλία, που έγινε γνωστός παγκόσμια, διότι απ’ αυτόν είχε κλαπεί βυζαντινή εικόνα μεγάλων διαστάσεων, η οποία αναγνωρίσθηκε σε… Μουσείο του… Λονδίνου! Απ΄όπου επαναπατρίσθηκε στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών ύστερα από ενέργειες της Μελίνας Μερκούρη.
• Τον ΙΝ Αγ. Γεωργίου, με την μοναδική ακουστική! Μαρμαρόγλυπτο τέμπλο και φορητές εικόνες του Σαμαρτζή και του Παχή. Και
• Τον ΙΝ Αγ. Αθανασίου, με βυζαντινές αγιογραφίες 15ου αι.

[6] Δηλαδή «χιόνισε».

[7] Ιδία στην Πολωνία.

ηθη εθιμα αγιας Βαρβαρας θεα Εκατη δημητρα ηρα Λεκακης αγια Βαρβαρα