Ο Κόσμος του 3
Του Γιώργου Λεκάκη
Το αριθμητικό 3 / τρία είναι ο πρώτος αριθμός, δεδομένου ότι το ένα (η μονάδα) υπάρχει ελεύθερο στην φύση και το δύο είναι ο φυσικός του πολλαπλασιασμός, το ταίρι, ο γάμος. Άρα, οι «φτιαχτοί» αριθμοί αρχίζουν από το 3…
Στο ελληνικό σύστημα αρίθμησης το 3 γραφόταν με το γράμμα Γ / γάμμα.
Στο ρωμαϊκό σύστημα αρίθμησης γραφόταν III.
- Στα κλασσικά ελληνικά: τρία / τρεις / τρες (IG12.24.16, 44.15, 188.37, 1085),
- στα Ομηρικά τριοῖσι
- στα βοιωτικά τρῖς(*),
- στα κρητικά Γόρτυνος τρίινς (Leg. Gort.5.54) και τρίτος και τρέες (Leg. Γορτ. 9.48),\
- στα αιολικά τέρτος, τρίσσι (Inscr. Perg. 245 B18 από Πιτάνη)
- στους Δελφούς τρίεσσι [ 3(5).80.21 και τρῖς SIG236A10 (4ος αι. π.Χ.)],
- στην Θήρα Κυκλάδων τρῆς [IG12(3).1640],
Εξ αρχαιοτάτων χρόνων ο αριθμός τρία ήταν ιερὸς και ευοίωνος(**), μάλιστα παρά τους Πυθαγορείους (> τριάς). > ρ. τριάζω, τρις, τρισσός > τρίχα, τριχῶς = τριχοτόμηση.
τρία, τρεις > σανσκρ. tri, trayas, tris, tritiyas, λατ. tres, tria, ter- tertius, σλαβ. tri, trije, tretii, λιθ. trýs, tréczas, αρχ. ιρλανδ. tri, tris, ζενδ. thri, thritya, γοτθ. thri, threis, thrija, thridja, αρχ. σκανδ. drir, αγγλοσαξον. drî, αρχ. γερμαν. drî, drei, κλπ. – ΠΗΓΗ: Ἀριστ. π. Οὐραν. 1.1,2. Σοφ. Ἀποσπ. 124, 754. Πίνακ. Κωμικ. Ἀποσπ. σ. 1062. Λεξ. Liddell-Scott.
Ο αριθμός τρία έχει εξαντλητική σημασία.
τρία > τείρω, τετραίνω > trey-, ter- > τρυπώ, σταυρώνω, πληγώνω, διαπερνώ, κλπ.
Έτσι:
· Τριάδα, Τριάς, τριαδικός ο Θεός: Λόγος, Σκέψη, Δράση. Στην αρχαία Ελλάδα κάθε πόλη-κράτος είχε την ιδική της λατρευτική / προστατευτική Τριάδα. πρώτος που εισήγαγε την τριαδική αντίληψη ήταν ο Ορφέας. Και στην αρχαία Ρώμη: Ζευς – Άρης – Κυρίνος (Jupiter, Mars, Quirinus). Τριάδα του Καπιτωλίου. Και στην Σκανδιναβία: Upsal, Odin, Thor. Και στην κλασσική Ινδία. Και στους Κέλτες. Και στην γερμανική παράδοση. Και στον χριστιανισμό Αγία Τριάς: Πατήρ, υιός και άγιο πνεύμα.
· Στον Κρόνο / Δία Σωτήρα ήταν αφιερωμένο το 3ο ποτήρι κρασιού, που χυνόταν κατά γης κατά τις σπονδές «τρίτον Σωτῆρι σπένδειν» (Πίνδ.), «πάντα κραίνοντος
τρίτου», «τριτόσπονδος» – το να έπινε κάποιος λίγο από αυτό το ποτήρι εθεωρείτο σύμβολο καλής τύχης. Έτσι προέκυψε η πίστη στην «τρίτη φορά», όπου όταν γίνεται κάτι θεωρείται αίσιο και ευοίωνο > παροιμία «τὸ τρίτον τῷ σωτῆρι», «τρίτη και τυχερή / φαρμακερή φορά» – βλ. Πλάτ.
- Δήμητρα προς Περσεφόνη:“σύ γ’ ἰοῦσα ὑπὸ κεύθεσι γαίης οἰκήσεις ὡρέων τρίτατον μέρος εἰς ἐνιαυτόν, τὰς δὲ δύω παρ’ ἐμοί τε καὶ ἄλλοις ἀθανάτοισιν” – θα μένεις κάτω στην γη τὸ ἕν τρίτον τοῦ χρόνου και τὰ δύο τρίτα θὰ μένῃς κοντά σὲ μένα καὶ στοὺς ἄλλους ἀθανάτους. – Ύμν. εις Δήμ.
· τρεις οι Μοίρες, οι Χάριτες, κλπ.
· τρίμορφη – τριπρόσωπη η θεά Εκάτη.
- Το 3 στην θυσία:
– Τριών χρόνων πρέπει να είναι η ηλικία του ζώου που οδηγείται στην θυσία. (Σπανιότερα δε και 5 ή και 7).
– τριττύα / τριττὴς = η θυσία ἐκ τριῶν ζῴων, δύο μήλων καὶ βοὸς ἢ βοός, αἰγὸς καὶ προβάτου, ἢ κάπρου, κριοῦ καὶ ταύρου. Ή τρικτεύα (πιθανῶς ἡμαρτημένως ἀντὶ τρικτύα) – Συλλ. Ἐπιγρ. 1688. 34, Böckh. Achrens εἰς Σώφρονα (Ἀπ. 33) διορθώνει τρικτύα ἀντὶ τρίκτοι· τρίκτειρα / τρικτεῖρα θυσία στον Ενυάλιο, θύεται δὲ πάντα τρία καὶ ἔνορχα – Ἡσύχ. Ἐπίχαρμος. Φιλήμονος Λεξικ. Τεχνολογ., Ἴστρος 34.
· Το 3 ως αποτροπαϊκό:
– τρεις οι Φούριες (διωκτικές θεότητες > φούρια = μανία, ενθουσιασμό, βιασύνη, βία, σπουδή, ορμητική, βίαιη κίνηση > λατ. και ιταλ.).
– 3 φορές κάνουμε τον σταυρό μας, προστατευτικά και αποτροπαϊκά, λέγοντας μια μαγική επωδό / έμμετρο ξόρκι, λ.χ.
«Ιησούς Χριστός νικάει
κι όλα τα κακά σκορπάει»
· «Τριῶν δεῖν παιδείᾳ, φύσεως, μαθήσεως, ἀσκήσεως» (Αριστοτέλης), εξ ου και η προτροπή: «Με το ένα, με το δύο, με το τρία»…
· 3 οι Ουρανοί,
· 3 τα χρώματα,
· τρεις οι χρόνοι: Παρελθόν, παρόν, μέλλον.
- σε τρεις στάσεις (μέρη), ψάλλονται τα εγκώμια, κατά την διάρκεια της ακολουθίας του Επιταφίου,
· τρεις οι κατευθύνσεις: Αριστερά, κέντρο, δεξιά.
· τρεις οι πειστικές στρατηγικές στην ρητορική: ήθος, πάθος και λόγος – Αριστοτέλης.
· Τρεις κύριες λειτουργίες: κυριαρχία και ιερότητα, μάχη, και παραγωγή.
- τρεις οι ενέργειες: Θετική, ουδέτερη, αρνητική. Και τρεις οι βασικές ενέργειες (gunas) και στο Βεδικό σύστημα.
· τρεις οι διαστάσεις: Μικρό, μεσαίο, μεγάλο / Μήκος, πλάτος, ύψος.
- τριττύα = δήμος με βουλευτική ποσόστωση 3 βουλευτών στην αρχαία Βουλή των Αθηνών. Εξ ου και το ελάχιστο ποσοστό 3% που πρέπει να πιάσει κάποιο κόμμα στις εκλογές για να εισέλθει στην ελληνική Βουλή!
· τριλογία, για την εξάντληση ενός θέματος στο θέατρο.
· 3 ημέρες (τριήμερο) διαρκούν τα πανηγύρια.
· 3 οι κλώνοι του DNA.
- Το τρίτο δάκτυλο του χεριού του ανθρώπου (μεσαίο δάκτυλο), υπερβαίνει τα άλλα, ένδειξη της ανωτερότητος του αριθμού τρία.
Οι αριθμοί που είναι πολλαπλάσιοι του τρία, ειδικώς το 30, έχουν τον ίδιο χαρακτήρα.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Λεξικό παραδόσεων». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.7.2004.
