Του συγγραφέα Κωνσταντίνου Σπίνου
Ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος ή Αναζαρβεύς (1ος αι. μ.Χ.) ήταν σημαντικός Έλληνας Ιατρός, Ριζοτόμος, Φαρμακοποιός – Φαρμακολόγος και Βοτανολόγος. Θεωρείται δε θεμελιωτής της φαρμακευτικής επιστήμης και της Βοτανολογίας. Το όνομα Πεδάνιος το απέκτησε, όταν υιοθετήθηκε από Ρωμαίο της οικογένειας των Πεδανίων, για να αποκτήσει δικαιώματα Ρωμαίου πολίτη, το δε Αναζαρβεύς το επέλεξε ο ίδιος, για να τιμήσει τον τόπον καταγωγής της μητέρας του, που καταγόταν από την Ανάζαρβον της Κιλικίας.
Από νεαρή ηλικία είχε κλίση στη μελέτη των φυτών και των βοτάνων, των οποίων τις φαρμακολογικές ιδιότητες μελέτησε συστηματικά, γι’ αυτό όταν ενηλικιώθηκε σπούδασε στην Ταρσό της Κιλικίας που ήταν το σημαντικότερο κέντρο επιστημονικής έρευνας στους τομείς της Βοτανολογίας και της φαρμακολογίας σε όλη την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και στην συνέχεια Ιατρική στην Αλεξάνδρεια.
Έζησε στην Ρώμη την εποχή των αυτοκρατόρων Νέρωνος και Βεσπασιανού, και υπηρέτησε ως στρατιωτικός Ιατρός στον Ρωμαϊκό στρατό. Με την ιδιότητα αυτή ταξίδεψε σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, της Ιταλίας, της Παλαιστίνης, της Δακίας, και της Κελτικής, όπου έκανε προσωπικές παρατηρήσεις, αναφορικά με φαρμακευτικά φυτά, αλλά και χρησιμοποιώντας τις μέχρι τότε αποθησαυρισμένες γνώσεις σχετικά με τα διάφορα φυτά και κυρίως τα φαρμακευτικά, διέσωσε πολύτιμες πληροφορίες.
Πρώτος έκανε συστηματική ταξινόμηση των φυτών ανάλογα με τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες. Μας παρέδωσε πλήρεις περιγραφές για τις δρόγες[1] τις οποίες χρησιμοποίησε. Μας εξηγεί ακόμη τί δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε από ένα φυτό, αναφέροντας, παράλληλα, και όλες τις παρενέργειες.
Άριστος γνώστης της βοτανολογίας, γνώστης της χημείας, όχι με τη σημερινή ονοματολογία των στοιχείων, αλλά της χημείας σχετικά με την ουσία των αντιδράσεων ανάμεσα στα είδη. Ήξερε και περιέγραφε αντιδράσεις, αλληλεπιδράσεις, εξουδετερώσεις, δυναμική ή απλή συνέργια, αποβολή, ρυθμούς μεταβολισμού και απέκκρισης ουσιών. Μας μίλησε για το πότε συλλέγονται τα φυτά, πώς συλλέγονται και πώς αποθηκεύονται. Πάνω σε όλες αυτές τις πολύτιμες πληροφορίες στηρίχθηκε το μεγαλύτερο κομμάτι της σύγχρονης φαρμακευτικής και ειδικότερα ο κλάδος της φαρμακογνωσίας και της βοτανολογίας.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Με μοναδικό τρόπο και σύστημα κατέγραψε και περιέλαβε στο πεντάτομο σύγγραμμά του «Περί Ύλης Ιατρικής», ή «De materia medica», όπως έγινε γνωστό στη Δύση, όλα τα τότε γνωστά φαρμακευτικά φυτά, αλλά και τις οργανικές και ανόργανες φαρμακευτικές ουσίες που συναντώνται στη φύση. Το σύγγραμμά του περιέχει:
- 1.006 συνταγές φαρμάκων, εκ των οποίων 813 φυτικής προελεύσεως, 101 ζωικής και 102 ορυκτής, οι οποίες όταν αναμιγνύονται μεταξύ τους δημιουργούν ένα τεράστιο συνταγολόγιο, καθώς και
- 4.740 ιατρικές εφαρμογές.
Περιέγραψε επίσης ουσίες που σήμερα είναι γνωστές ως αντισηπτικά, αντιφλεγμονώδη ή αντισυλληπτικά.
Ο πρώτος τόμος «Περι ύλης Βοτάνων» περιλαμβάνει τις αλοιφές και τον τρόπο παρασκευής τους, τα αρώματα, τα έλαια, τα μύρα, τα δέντρα και τα εκκρίματά τους, τα βάλσαμά τους, τις ρητίνες και τους καρπούς. Αναφέρει 517 ουσίες φυτικής ή ζωικής προσελεύσεως σε ξηρή κατάσταση («δρόγες»).
Ο δεύτερος τόμος «Περί ζώων παντοίων» περιλαμβάνει τα ζώα και τις ζωικής προελεύσεως δρόγες, το μέλι, το γάλα, τα λίπη, τα σιτηρά, τα λαχανικά, και τα δριμέα φυτά. Αναφέρονται 142 δρόγες ζωικής προελεύσεως.
Ο τρίτος τόμος «περί παντοίων ελαίων» περιέχει τις ρίζες, τα φυτικά εκχυλίσματα, τις πόες και τα σπέρματα.
Ο τέταρτος τόμος «Περί ύλης δέντρων» που αποτελεί συνέχεια του τρίτου τόμου, αναφέρονται 69 δέντρα.
Ο πέμπτος τόμος «Περί οίνων και λίθων και παντοίων ειδών μεταλλικών υδάτων» περιγράφει το αμπέλι, τα κρασιά, το νερό, τα ορυκτά και τα διάφορα ανόργανα φάρμακα.
Από την Αρχαιότητα έως την Αναγέννηση, και αργότερα με την τυπογραφία, το «Περί Ύλης Ιατρικής» μεταφράστηκε σε όλες τις τότε γνωστές γλώσσες στην Δύση και στην Ανατολή, (Λατινικά, Αραβικά, Ισπανικά, Γερμανικά, Ιταλικά, κλπ.) και έως τον 19ο αι. υπήρξε πρότυπο για όλα τα φαρμακευτικά βιβλία. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “ΑΠΑΝΤΑ ΔΙΟΣΚΟΡΙΔΗ”, ΕΔΩ. Πέρα από την αξία του ως ιατρικό εγχειρίδιο, μεγάλης αξίας θεωρείται ο πλούτος των πληροφοριών που δίνει για τα φυτά και βότανα της νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Όμως το κατόρθωμα του Διοσκουρίδη είναι ότι είχε αναγνωρίσει ως θεραπευτικά 500 περίπου φυτά από τα 6.000 που υπάρχουν στην Ελλάδα (8%), ενώ σήμερα μόνο το 5% από τα 600.000 φυτά που φυτρώνουν παγκοσμίως έχει ερευνηθεί.
ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΕ Η ΠΕΝΙΚΙΛΙΝΗ
Για το σπουδαίο έργο του αναδείχθηκε ο μεγαλύτερος φαρμακολόγος της αρχαιότητας. Ο Γαληνός τον επαινεί, ο Αέτιος μελέτησε συστηματικά το έργο του, ο Ρούφος ο Εφέσιος τον θεωρεί «αυθεντία», ο Ορειβάσιος συμβουλεύτηκε το έργο του, οι άραβες τον απεκάλεσαν «Απεσταλμένο του Θεού της Bοτανικής».
Για την σύγχρονη επιστήμη δεν υπήρξε μόνο πατέρας και αρωγός της φυτοθεραπείας, που σήμερα ασκείται (σήμερα ένα τεράστιο μέρος της θεραπευτικής αυτής επιστήμης στηρίζεται και επαληθεύει ένα μεγάλο μέρος των φυτών του, όπως και των παρασκευασμάτων του), αλλά και ο άνθρωπος, που άφησε μια τεράστια παρακαταθήκη, ώστε να συνεχίζεται η έρευνα ακατάπαυστα μέσα στα εργαστήρια.
Στο περί πτελέας, κοινώς φτελιάς κεφάλαιο ο Διοσκουρίδης μνημονεύει και την αντισηπτική ιδιότητα της μούχλας (1, 84): «Η μούχλα η οποία μαζεύεται στα παλιά ξύλα και την βάση των κορμών, αν πασπαλιστεί σαν αλεύρι, καθαρίζει και επουλώνει τα έλκη», παρατήρηση που αξιοποιήθηκε μετά από αιώνες με την ανακάλυψη της πενικιλίνης από τον Φλέμινγκ.
Πολλά από τα φυτά που ο Διοσκουρίδης αναγράφει στο «Περί ύλης Ιατρικής», ο Άγγλος ιατρός και καθηγητής της Βοτανικής J. Sibthorp, που περιόδευσε την Ελλάδα το 1786, προσπάθησε και τα κατέγραψε με παράλληλο σχεδιασμό τους σε δέκα ογκώδεις τόμους με τίτλο «Flora Graeca» (Λονδίνο, 1806).
Γνώριζε τις ιδιότητες του μανδραγόρα του φαρμακευτικού (Μandragora officinarum), ]τη θεραπευτική αξία και τη χρησιμότητά του για την προνάρκωση και τη νάρκωση, αλλά και τις παρενέργειες τις οποίες μπορεί να προκαλέσει. Είχε, επίσης, παρατηρήσει και περιγράψει το φαινόμενο της αλλεργικής καταπληξίας από τη λήψη φαρμακευτικών ουσιών.
Ο Διοσκουρίδης κατέγραψε περισσότερες από 1.000 φαρμακευτικές ουσίες, η πλειοψηφία των οποίων προερχόταν από φυτά. Περισσότερες από 120 αντιμετωπίζουν οδοντιατρικά και στοματολογικά προβλήματα. Περιέγραψε επίσης ουσίες που σήμερα είναι γνωστές ως αντισηπτικά, αντιφλεγμονώδη ή αντισυλληπτικά. Αντίγραφα του πολύτομου έργου του «Περί ύλης ιατρικής» βρίσκονταν σε διαρκή κυκλοφορία και χρησιμοποιούνταν στην πράξη από την περίοδο της ακμής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η πρώτη λατινική έκδοσή του χρονολογείται το 1478[1], λίγες δεκαετίες μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας. Η επίδραση του έργου του εκτείνεται χρονικά τουλάχιστον μέχρι την περίοδο της Αναγέννησης και εν γένει εκτιμάται πως οι μέθοδοι παρατήρησης του Διοσκουρίδη πρόσφεραν ισχυρές βάσεις για την εξέλιξη της φαρμακολογικής επιστήμης. Το έργο αυτό μελετάται μέχρι και σήμερα, διότι παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον, θεωρούμενο υπό διάφορες επόψεις.
Ο Μεγάλος Δάσκαλος μέσα από το έργο του συνεχίζει να μας διδάσκει. Μας άφησε τεράστιο πεδίο για έρευνα. Οφείλουμε πρώτα να τον μελετήσουμε και ύστερα να προσθέσουμε και εμείς κάτι καινούριο στο τεράστιο πεδίο της έρευνας και της θεραπευτικής. Αυτή είναι και η ύψιστη τιμή του διδασκάλου.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.9.2025.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
- ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ
- ΑΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ εκδ. ΔΟΜΗ
- ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΘΕΤΙΚΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ Κ. Γεωργακόπολου, εκδ. Γεωργιάδη
- Γ. Λεκακης “ΑΠΑΝΤΑ ΔΙΟΣΚΟΡΙΔΗ”[1]
- ΔΙΟΣΚΟΥΡΙΔΗΣ – Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΚΛΑΣΣΙΚΟΣ άρθρο του Δ. Γ. Καλλιμάνη
- Περί ύλης ιατρικής, εκδ. Γεωργιάδη
- Περί ύλης ιατρικής, εκδ. Ζήτρος
- ascending.
- wikipedia
- koutloumous
- karaberopoulos
- bioathens
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] δρόγη: το χρησιμοποιούμενο μέρος του φυτού, ζώου ή ορυκτού από το οποίο παρασκευάζονται φάρμακα. π.χ. η δρόγη του φασκόμηλου είναι τα φύλλα.
ΔΙΟΣΚΟΡΙΔΗΣ πεδανιος Κιλικια ποιος ειναι ο ΠΑΤΕΡΑΣ της ΒΟΤΑΝΟΛΟΓΙΑΣ και της ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΟΣΚΟΥΡΙΔΗΣ ΒΟΤΑΝΟΛΟΓΙΑ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ Διοσκουριδης Πεδανιος Αναζαρβευς 1ος αιωνας μΧ αρχαιος ελληνας Ιατρος, Ριζοτομος, Φαρμακοποιος – Φαρμακολογος Βοτανολογος θεμελιωτης της φαρμακευτικης επιστημης βοτανολογιας Ρωμαιος οικογενεια Πεδανιων, δικαιωματα Ρωμαιου πολιτη, Αναζαρβα καταγωγη Αναζαρβον Αναζαρβος Κιλικιας Κιλικια φυτα βοτανα φαρμακολογια ιδιοτητες φυτων πρωτος μελετητης Ταρσος σημαντικοτερο κεντρο αραχιας επιστημονικης ερευνας βοτανολογια φαρμακολογια Ρωμαικη Αυτοκρατορια, Ιατρικη Αλεξανδρεια αιγυπτου αιγυπτος Ρωμη αυτοκρατορας Νερωνας νερων Βεσπασιανος στρατιωτικος Ιατρος ρωμαικος στρατος στρατιατρος Ελλαδα Ιταλια Παλαιστινη Δακια Κελτικη κελτες παρατηρηση φαρμακευτικα φυτα φαρμακευτικο πρωτη συστηματικη ταξινομηση φυτων φαρμακο περιγραφη δρογες παρενεργειες παρενεργεια δρογη χρηση ζωο ορυκτο παρασκευη φαρμακων φασκομηλο φυλλα χημεια ουσια αντιδραση ειδη αντιδρασεις, αλληλεπιδραση εξουδετερωση δυναμικη απλη συνεργια, αποβολη ρυθμος μεταβολισμου μεταβολισμος απεκκριση ουσιων συλλογη αποθηκευση συγχρονη αρχαια φαρμακευτικη κλαδος φαρμακογνωσια βοτανο μοναδικο πεντατομο συγγραμμα Περι υλης Ιατρικης De materia medica δυση,οργανικη ανοργανη φαρμακευτικες ουσιες συνταγες φαρμακων, φυτικη προελευση ζωικη ορυκτη αναμιξη δημιουργια συνταγολογιο, ιατρικες εφαρμογες αντισηπτικο αντιφλεγμονωδη αντισυλληπτικο πρωτος τομος Βοτανων αλοιφη τροπος παρασκευης αρωμα ελαια, ελαιο ελαιον μυρα, δεντρο δενδρο εκκριμα βαλσαμο ρητινη καρπος φυτικες ζωικες ξηρη κατασταση Περι ζωων παντοιων ζωα μελι, γαλα, λιπη, λιπος σιτηρα λαχανικα, δριμεα περι παντοιων ελαιων ριζα φυτικα εκχυλισματα, ποες ποα σπερμα δεντρων δενδρων οινων λιθων και παντοιων ειδων μεταλλικων υδατων αμπελι, κρασι νερο ορυκτα ανοργανα αρχαιοτητα αναγεννηση, τυπογραφια, μεταφραση γλωσσες ανατολη λατινικα αραβικα Ισπανικα Γερμανικα Ιταλικα 19ος μχ προτυπο φαρμακευτικα βιβλια αξια ιατρικο εγχειριδιο, μεγαλη αξια νοτιοανατολικη ΝΑ Ευρωπη ΠΕΝΙΚΙΛΙΝΗ μεγαλυτερος φαρμακολογος Γαληνος Αετιος Ρουφος ο Εφεσιος εφεσος αυθεντια Ορειβασιος εργο αραβες απεσταλμενος του Θεου της Bοτανικης θεος αραβια αρωγος φυτοθεραπεια θεραπευτικη επιστημης παρασκευασμα ανθρωπος, ερευνα εργαστηριο πτελεας, πτελεα φτελια Διοσκοριδης αντισηπτικα μουχλα παλια ξυλα κορμος πασπαλισμα καθαρισμις επουλωηση ελκους ελκος ελκη πενικιλινη Φλεμινγκ αγγλος καθηγητης Σιμπθορπ Sibthorp, Flora Graeca, λονδινο 1806 περιοδεια 18ος 1786, καταγραφη σχεδιασμος Flora Graeca ιδιοτητες του μανδραγορα μανδραγορας φαρμακευτικος Μandragora officinarum, θεραπεια χρησιμοτητα προναρκωση ναρκωση φαινομενο αλλεργικη καταπληξια αλλεργια ληψη οδοντιατρικα στοματολογικα προβληματα οδοντιατρικο στοματολογικο προβλημα οδοντιατρικη στοματολογια αντιφλεγμονωδη αντισυλληψη πολυτομο πρωτη λατινικη εκδοσή 15ος 1478, τυπογραφια ιατρικο εγχειριδιο φυτο διοσκορεα
