Του αρχαιολόγου Αντωνίου Βασιλάκη
Το μινωικο κτίριο στην Παπούρα Καστελίου Πεδιάδας: Η σημασία και η τύχη του.
Στη μελέτη του Νέου Διεθνούς Αεροδρομίου στο Καστέλι προβλεπόταν η τοποθέτηση των ραδιοβοηθημάτων (ραντάρ) στην Παπούρα, δυτικά από την κωμόπολη Καστέλι στην κατεύθυνση του χωριού Σμάρι. Το βουνό δεσπόζει σε ολόκληρη την περιοχή και στη μελέτη αναφερόταν ως «Εμπόδιο 24», αφού ήταν γνωστή αρχαιολογική θέση. Πριν από ενάμιση χρόνο άρχισε η ανασκαφή. Δόθηκε η υπόσχεση από τις πολιτικές ηγεσίες ότι θα εξευρεθεί άλλη θέση για το ραντάρ. Σήμερα υπάρχει αλλαγή και επίκειται η εισαγωγή της υπόθεσης στο ΚΑΣ, παρόλο που δεν ολοκληρώθηκε η ανασκαφή. Η πρόταση προβλέπει τοποθέτηση των ραδιοβοηθημάτων πάνω στο βουνό δίπλα στο μνημείο.
Σύμφωνα με την επίσημη προκαταρκτική ανακοίνωση – αφού η ολοκλήρωση της δύσκολης ανασκαφής θα απαιτήσει χρόνο – το κυκλικό κτίριο, εμβαδού περίπου 650 τ.μ., είναι μια εξαιρετικά σπάνια κατασκευή διαμέτρου 48-50 μ., μοναδική ανακάλυψη στον Αιγαιακό χώρο, τόσο για την αρχιτεκτονική σύλληψη και επιμελή κατασκευή, όσο για την περίοπτη θέση πάνω από την πεδιάδα του Καστελίου. Η κατασκευή έχει δαιδαλώδη διάρθρωση με επάλληλους λιθόκτιστους δακτυλίους σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα, με χρήση στην ύστερη προανακτορική έως την πρώιμη παλαιοανακτορική περίοδο (2050-1800 π.Χ.). Τα ευρήματα δείχνουν κοινοτική δραστηριότητα στο μνημείο. Με την ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας και της μελέτης των ευρημάτων θα ειναι ένας από τους πρωιμότερους χώρους κοινοτικών και λατρευτικών δραστηριοτήτων σε παγκρήτια κλίμακα, όπως δείχνουν τα εισαγμένα αγγεία από τη Μεσαρά, την Κνωσό και τα βόρεια παράλια. Από την επιτόπια ενημέρωση από τους ανασκαφείς στην ανασκαφή του μοναδικού μνημείου και στα εργαστήρια, όπου συντηρούνται και μελετώνται τα ευρήματα, μπορούμε προκαταρκτικά να διατυπώσομε τις πρώτες σκέψεις για τη φύση, το χαρακτήρα και τη σπουδαιότητα του μνημείου στην Παπούρα. Η λέξη «μοναδικός» χρησιμοποιείται συχνά για αρχαιολογικά μνημεία, αλλά εδώ είναι η περίπτωση που το «μοναδικό» βρίσκει την καταξίωση του.
Η σημασία του μνημείου, που βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο για την εποπτεία και τον έλεγχο μεγάλου τμήματος της βόρειας κεντροανατολικής Κρήτης είναι μεγάλη. Στα τέλη της τρίτης χιλιετίας (προανακτορική περίοδος) οι δυναμικές αγροτοκτηνοτροφικές, βιοτεχνικές και εμπορικές κοινότητες της Κρήτης αυξήθηκαν αριθμητικά και πληθυσμιακά σε μια εξελικτική διαδικασία που οδήγησε στους επόμενους αιώνες στη δημιουργία κεντρικών χώρων κοινοτικής δραστηριότητας (χώρων λατρείας) και των πρώτων πολιτειακών μορφωμάτων στην Κρήτη, των παλαιών ανακτόρων και των άλλων οικιστικών κέντρων. Τα κέντρα αυτά διατήρησαν τα κοινοτικά χαρακτηριστικά.
Οι γειτονικές κοινότητες της Πεδιάδας είχαν κοινό χώρο δραστηριοτήτων σε όλες τις εποχές του χρόνου το κυκλικό οικοδόμημα στην Παπούρα. Είναι το αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας για τη δημιουργία ενός κοινοτικού κέντρου, στο οποίο οι κοινότητες συγκεντρώνονταν σε συγκεκριμένες εποχές του έτους για να λατρέψουν τη φύση, να παρατηρήσουν τον ουρανό και τα ουράνια φαινόμενα, την ανατολή και τη δύση του Ήλιου και της Σελήνης. Έτσι ανανέωναν του δεσμούς της κοινής καταγωγής και τα κοινά ήθη και έθιμα. Ένιωθαν ότι βρίσκονται κάτω από τον ουράνιο θόλο, καθισμένοι ανάλογα με την εποχή του έτους στις κερκίδες που είχαν διαμορφώσει με τους εξωτερικούς δακτυλίους γύρω από το μοναδικό κεντρικό θολωτό οικοδόμημα, που προσθέτει σημαντικά στην γνώση μας του πολιτισμού που μας άφησαν οι παλαιότεροι κάτοικοι του τόπου μας.
«Μόνο η Ελλάδα μπορεί να εχει ένα σύγχρονο ραντάρ στη θέση όπου πριν κάποιες χιλιετίες υπήρχε ένα αντίστοιχο οικοδόμημα». Συνάδελφοι αρχαιολόγοι, τάδε έφη η αρχαιολόγος πολιτική προϊσταμένη της Αρχαιολογικής υπηρεσίας. Υστερα απ’ αυτό, το μόνο που μας μένει είναι να σχίσομε τα πτυχία μας. Ο τόπος δεν πρέπει σε καμμιά περίπτωση να επιβαρυνθεί και να αλλοιωθεί, αλλά μετά το τέλος της ανασκαφής να αναδειχθεί, όπως ταιριάζει, με το σεβασμό που επιτάσσει η διεθνής και η ελληνική νομιμότητα. Να βρουν άλλη θέση στα γύρω βουνά και λόφους για τα ραντάρ.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.7.2025.
Ελλαδα συγχρονο ρανταρ αρχαιο οικοδομημα αρχαιολογος πτυχιο παπουρα παπουρας καστελι ηρακλειου ηρακλειο κρητης κρητη βασιλακης σμαρι
