Του Γιώργου Λεκάκη
Οι Φούρνοι Κορσεών (ή απλώς… Φούρνοι) είναι συστάδα άνω των 20 νήσων(*), του Ανατολικού Αιγαίου, Δ. – ΝΔ. της Σάμου και Α. της Ικαρίας. Οι Φούρνοι είναι το μεγαλύτερο νησί της συστάδος, με έκταση 30,5 τ.χλμ. Σε αυτό και η ομώνυμη πρωτεύουσα (1.100 κατ.), η οποία κείται στον 37ο παράλληλο [37°35′26.84″N 26°30′08.05″E].
Στον ορυκτό πλούτο τους συγκαταλέγεται το μάρμαρο. Υπήρχαν τρια λατομεία: Το μεγαλύτερο στον κόλπο του Πετροκοπιού(**) (όνομα και πράγμα – υπάρχουν εγκαταλελειμμένα ημίεργα υπερμεγέθη αρχιτεκτονικά μέλη, σπόνδυλοι κιόνων, αρχαϊκά κιονόκρανα ιωνικού ρυθμού, διαστάσεων 2,20 x 1,20 μ., ημιτελείς σαρκοφάγοι, επιγραφη ΗΡΑΚΛΗC – ήταν προστάτης των λατόμων, κ.ά.), στο Ελιδάκι και το Τσιγκαναριό.
Η αρχαία ακρόπολη, μάλλον της κακώς λεγομένης ελληνιστικής εποχής, κείται στον λόφο του Άη Γιώργη, επάνω από τον κύριο οικισμό των Φούρνων. Έχει έκταση 36 στρ.! Περιβάλλει την βραχώδη κορυφή του λόφου. Σώζονται τείχη πάχους 2 μ. έως και σε ύψος 2 μ. Βρέθηκαν και επιγραφές. Έχει οπτική επαφή με το Δράκανο Ικαρίας.
Υπολείμματα αρχαίου μισοβυθισμένου οικισμού υπάρχουν και στην θέση Καμάρι.
ΤΩΡΑ, ένα βιβλίο με τίτλο «Κορσιητών Νήσοι», με τις αρχαιότητες των Κορασσίων (Στράβων), Κορσεών / Κορσιών νήσων, εκυκλοφόρησε προσφάτως. Επαρουσιάσθη σε μια νήσο εξ αυτών, τους Φούρνους (Κορσεών).
Το βιβλίο αποτελείται από δυο μέρη:
- Το πρώτο αναφέρεται στις χερσαίες αρχαιότητες, έτσι όπως εντοπίστηκαν, καταγράφηκαν και τεκμηριώθηκαν μέσα από τις έρευνες τις αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων και προσωπικώς της αρχαιολόγου Μ. Βιγλάκη-Σοφιανού, η οποία επί 35 έτη υπηρέτησε την πολιτιστική κληρονομιά της Σάμου, της Ικαρίας και των Φούρνων. Η συγγραφέας συνδύασε τα αρχαιολογικά δεδομένα με τις γραπτές πηγές, από την ελληνική γραμματεία έως τα περιηγητικά κείμενα και απέδωσε με τρόπο επιστημονικό και συγχρόνως εύληπτο τον ρόλο του νησιωτικού συμπλέγματος των Φούρνων γεωγραφικά, ιστορικά, πολιτισμικά και πολιτικά.
- Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται, κατά τρόπο επιστημονικό και συνάμα συναρπαστικό, η πολύχρονη ενάλια έρευνα του αρχαιολόγου της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, Γ. Κουτσουφλάκη, συνεπικουρούμενου από τον συνάδελφό του, P. Campell, η αρχαιολογική καταγραφή της θάλασσας και του βυθού του αρχιπελάγους των Φούρνων.
Το βιβλίο επαρουσίασε η υπουργος Πολιτισμού Λ. Μενδώνη στους ακριτικούς Φούρνους, στην αίθουσα πολιτιστικών εκδηλώσεων στο Δημαρχείο του νησιού!
«Είναι η πρώτη φορά, είπε η κ. Μενδώνη, που τα εκατοντάδες ευρήματα των 58 ναυαγίων στον αιγαιοπελαγίτικο παράδεισο συνδυάζονται με τα ευρήματα της έρευνας των χερσαίων αρχαιοτήτων και των γραπτών πηγών δίνοντας πολύτιμες πληροφορίες για τις εξωτερικές και εμπορικές σχέσεις, για τον τρόπο ζωής των αρχαίων Κορσιητών Νήσων, αλλά και των Φούρνων, των περιώνυμων κουρσάρων!» (Κορσεείς > κουρσάροι). – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης; Γ. Λεκάκης «Αρχαία και σύγχρονα ιστορικά ναυάγια των ελληνικών θαλασσών – Η λαογραφία της θάλασσας», 2009.
Ας διορθώσει το Υπ. Πολιτισμού την λεζάντα του: Είναι ρωμαϊκών χρόνων και όχι ρωμαϊκή… Η σαρκοφάγος είναι όμοια με άλλες της Συλλογής Κάμπου Ικαρίας (αρχαίας Οινόης). Είναι αλεξανδρινού τύπου. Με σχηματοποιημένη διακόσμηση ανθοπλοκάμων, με φύλλα κισσού (του θεού Διονύσου) και ρόδακες. Ο Επαμείνων, υιός του Τήλωνος και της και της Φίλτης, πέθανε στα 25 του χρόνια.
«Κάθε νησί, είπε η υπουργος Πολιτισμού, αποτελεί μία πολυεπίπεδη ενότητα, η οποία οριοθετείται από την θάλασσα. Πίστευα πάντα, πως κάθε νησί μεγάλο ή μικρό (ιδιαίτερα όμως τα μικρά νησιά) πρέπει να έχει ένα μουσειακό χώρο και έναν επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο. Έτσι, δημιουργούνται οικονομικές δυνατότητες για την βιώσιμη ανάπτυξη ιδιαίτερα των μικρών περιοχών. Να φυλάσσονται εκεί τα αρχαιολογικά ευρήματα και να μπορούν τα παιδιά του σχολείου να βλέπουν τον πολιτισμό του τόπου τους και να διδάσκονται την ιστορία τους. Νομίζω ότι αυτό το δικαιούται κάθε τόπος. Ειδικά, όταν ο τόπος αυτός είναι ακριτικός, όπως οι Φούρνοι.
Δεν θα σας πω ότι αυτός ο μουσειακός χώρος μπορεί να γίνει μέσα σε ένα χρόνο. Μπορούμε, όμως, να ξεκινήσουμε να τον προετοιμάζουμε». Ζήτησε από τον Δήμαρχο να δει τυχόν διαθεσιμότητα κτηρίων για την δημιουργία μουσειακής υποδομής στο νησί. «Στην υποδομή, θα μπορούν να συντηρούνται, τα χιλιάδες ευρήματα από τα 58 ναυάγια που έχουν ήδη καταγραφεί. Θα ήθελα η διαδικασία της συντήρησης των εναλίων ευρημάτων να αποτελέσει μέρος μιας διαδικασίας, η οποία θα είναι ανοιχτή σε σας πρωτίστως, αλλά και στους επισκέπτες».
- Όσο για την παρακείμενη Ικαρία, η υπ. Πολιτισμού συναντήθηκε με τον νεοεκλεγέντα δήμαρχό της, κ. Ν. Καλαμπόγια, και συζήτησαν διάφορα προβλήματα αρμοδιότητάς της. Άμεσος στόχος η πλήρης λειτουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου στην Ικαρία, η έκθεση του οποίου ολοκληρώθηκε το…2014!!!
Αν και «τα ναυάγια στον αιγαιοπελαγίτικο παράδεισο» δεν είναι μόνο… 58, μας μπέρδεψε η υπουργός: Τα ευρήματά τους είναι εκατοντάδες ή χιλιάδες;
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.8.2019. Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις».
(*) Τα 20 και πλέον αυτά νησιά έχουν πολύ μεγάλη ακτογραμμή: 120 χλμ.! Και είναι με τα σύγχρονα ονόματά τους, με αλφαβητική σειρά:
- Άγιος Μηνάς και Μικρός Άγιος Μηνάς,
- Αγριδιό (ή Πρασονήσι),
- Αλατονήσι / Αλαφονήσι / Αλατσονήσι,
- Ανθρωποφάς (ή Ανθρώ, και ο Μικρός Ανθρωποφάς και η Μικρή Ανθρωποφάς ή Κεδρό),
- Θύμαινα,
- Θυμαινάκι / Θυμαινονήσι,
- Κισηριά (ή Διαπόρι),
- Μακρονήσι,
- Μόνος,
- Πλακάκι,
- Πλατύ (ή Πλάκα),
- Πρασονησάκι,
- Στρογγυλό, και
- Φούρνοι.
Τα νησιά συμπεριλαμβάνονται στις 196 σημαντικές για τα πουλιά περιοχές της Ελλάδας (Σ.Π.Π.Ε.). Είναι τόπος αναπαραγωγής πτηνών, όπως ο μαυροπετρίτης (είδος γερακιού), ο σπιζαετός και η νησιωτική πέρδικα. Και είναι περιοχή ιδιαίτερης σημασίας για τα μεταναστευτικά είδη, ιδιαίτερα τους ερωδιούς.
Έντονη είναι και η παρουσία του σπάνιου μανδραγόρα. Οι καρποί του, ως γνωστόν, εάν φαγωθούν, προκαλούν αντισπαστικές και υπνωτικές ιδιότητες. Υπάρχουν και δασύλλια από κουμαριές, χαρουπιές και σχίνους.
(**) Λατομείο Πετροκοπιού στους Φούρνους: Στους Φούρνους, το μεγαλύτερο από τα νησιά του συμπλέγματος των αρχαίων Κορσεών, ή Κορασίων νήσων, έχουν εντοπιστεί αρκετά λατομεία μαρμάρου (Τσιγγαναριό, Κουτσούτη, Κασίδη, Μανέτα, Σαίτα). Όλα βρίσκονται κοντά σε ένα κόλπο, ή σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα, για να διευκολύνεται η μεταφορά όγκων μαρμάρου, ή αρχιτεκτονικών μελών, ημιλαξευμένων, ώστε να μειώνεται το βάρος. Το σημαντικότερο απ’ αυτά τα λατομεία βρίσκεται στο Πετροκοπιό στα ΝΑ.του οικισμού των Φούρνων. Το λατομείο χρησιμοποιήθηκε για την εξόρυξη λεπτόκοκκου, λευκού ή γκριζόλευκου μαρμάρου καλής ποιότητας, ίσως από την Αρχαϊκή μέχρι την Ρωμαϊκή εποχή (ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι χρησιμοποιήθηκε στα ρωμαϊκά χρόνια), αλλά και στα τέλη του 19ου – αρχές 20ού αιώνα. Εκτός από τα εντυπωσιακά μέτωπα λατόμευσης και σωρούς λατύπης από την επί τόπου επεξεργασία, σώζονται αρκετά αρχαία ημίεργα αρχιτεκτονικά μέλη, που για κάποιο λόγο εγκαταλείφθηκαν στην παραλία και δεν μεταφέρθηκαν στον προορισμό τους. Ανάμεσα στους ημίεργους σπονδύλους κιόνων και τα άλλα αρχιτεκτονικά μέλη ξεχωρίζει ένα τεράστιο ημίεργο ιωνικό κιονόκρανο. Το μέγιστο μήκος του είναι 2,39 μ., το πλάτος 1,34 μ. το ύψος 0,97 μ. και το βάρος του υπολογίζεται στους 10 τόνους. Μελετητές εκτιμούν ότι προοριζόταν για βάση αναθήματος, πιθανόν μιας σφίγγας σαν αυτές που αφιέρωσαν οι Νάξιοι στους Δελφούς και στη Δήλο. Για τον τελικό προορισμό των μαρμάρων από το λατομείο του Πετροκοπιού έχουν διαφορετικές απόψεις: ότι προοριζόταν για την οικοδόμηση κάποιου από τους μεγάλους ναούς της Ιωνίας, ίσως για τον ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα, νότια της Μιλήτου, ή για το Ηραίο της Σάμου. – ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, Π. Ι. Χατζηδάκης.
ΦΟΥΡΝΟΙ αρχαια σαρκοφαγος νεανια νεανιας Επαμεινωνος Τηλωνος Επαμεινωνα Τηλωνα Επαμεινων Τηλων ρωμαικων χρονων ρωμαικη Κορσιητων νησοι βιβλιο αρχαιαι Κορσεαι νησια Φουρνοι ικαριας Λεκακης Κορσεων συσταδα νησι Ανατολικο Αιγαιο Σαμος Ικαρια Κορσιες αρχαιοτητα Εφορεια Αρχαιοτητων αρχαιολογος Βιγλακη Σοφιανου πολιτιστικη κληρονομια Σαμου, συγγραφεας αρχαιολογια γραπτες πηγες, ελληνικη γραμματεια περιηγητες νησιωτικο συμπλεγμα γεωγραφια ιστορια πολιτισμος πολιτικη εναλια ερευνα Εναλιων Αρχαιοτητων, Κουτσουφλακης, καμπελ Campell, θαλασσα βυθος αρχιπελαγος Φουρνων Πολιτισμου Μενδωνη ακριτικο Δημαρχειο εκατονταδες ευρηματα ναυαγια αιγαιον πελαγος ευρηματα εμποριο τροπος ζωης αρχαιοι Κορσιητες κουρσαρος Κορσεεις κουρσαροι ετυμολογια μικρονησι μουσειο αρχαιολογικος χωρος οικονομια βιωσιμη αναπτυξη μικρονησια αρχαιολογικα παιδι σχολειο ακριτικα κτηριο χιλιαδες ευρηματα Καλαμπογιας, αρχαιολογικο 37ος παραλληλος νησιδιο νησακι αγιος Μηνας Μικρος αγριδιο Πρασονησι αλατονησι / Αλαφονησι / Αλατσονησι, ανθρωποφας ανθρω Ανθρωποφαγος Μικρη Κεδρο κεδρω θυμαινα, θυμαινακι / Θυμαινονησι, κισηρια Διαπορι μακρονησι πλακακι, πλατυ πλακα στρογγυλο φιλτη 25χρονος Συλλογη καμπος αρχαια Οινοη αλεξανδρινου τυπου σχηματοποιημενη διακοσμηση ανθοπλοκαμος φυλλο κισσος θεος Διονυσος ροδακας Κορασσιαι Στραβων, Κορασσιες Στραβωνας ορυκτος πλουτος μαρμαρο λατομειο επιγραφη ακροπολη αρχαιος οικισμος Καμαρι σημαντικες για τα πουλια περιοχες της Ελλαδας ΣΠΠΕ αναπαραγωγη πουλι μαυροπετριτης ειδος γερακι σπιζαετος νησιωτικη περδικα περιοχη μεταναστευτικα ειδη, ερωδιος μανδραγορας, σπανια φυτα Ελλαδος καρπος αντισπαστικες υπνωτικες ιδιοτητες δασυλλιο κουμαρια, χαρουπια σχινος ελληνιστικη εποχη λοφος αη Γιωργης βραχος κορυφη τειχη ακροπολις Δρακανο κολπος Πετροκοπιο Ελιδακι Τσιγκαναριο Πετροκοπιος ημιεργο υπερμεγεθες αρχιτεκτονικα μελη, σπονδυλος κιονας αρχαικο κιονοκρανο ιωνικος ρυθμος ημιτελης σαρκοφαγοι αρχαιος μισοβυθισμενος βυθισμενος Καμαρι Κορασια Τσιγγαναριο, Κουτσουτη, Κασιδη, Μανετα, Σαιτα Κουτσουτης, Κασιδης, Μανετας, Σαιτας μονος μεταφορα αρχιτεκτονικη ημιλαξευμενο βαρος εξορυξη λεπτοκοκκο, λευκο γκριζολευκο καλης ποιοτητας, αρχαικη Ρωμαικη εποχη 19ος 20ος αιωνας μχ μετωπο λατομευση σωρος λατυπη επεξεργασια, ημιεργα αρχιτεκτονικο μελος εγκαταλειψη παραλια μεταφορα ημιεργος τεραστιο ιωνικο βαση αναθημα σφιγγα αφιερωμα Ναξιοι ναξος Δελφοι Δηλος οικοδομηση ναος Ιωνια Απολλωνας Απολλων Διδυμα, Μιλητος Ηραιο Σαμου Χατζηδακης Πρασονησακι
