Έθιμα του Ευαγγελισμού – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Η 25^η Μαρτίου – 7 Απριλίου στο Γρηγοριανο ημερολογιο –  είναι για πολλούς η έναρξη του νέου εκκλησιαστικού έτους, του εορτολογίου τους και του έαρος. Στην Τοσκάνη κ.α. μέχρι τον 18ο αιώνα, η ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ήταν η Πρωτοχρονιά. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την 25η ΜΑΡΤΙΟΥ, ΕΔΩ.

Γενικώς τηρείται νηστεία με την κατάλυση ψαριού. Παραδοσιακώς, τρώγεται μπακαλιάρος (το «ψάρι του φτωχού») με σκορδαλιά, αλλά αυτό είναι ένα έδεσμα που επέβαλαν οι… Άγγλοι στην χώρα μας… Αλλαχού όμως – και επί το ελληνικότερον – μαγειρεύουν αρνάκι ή κατσικάκι με χόρτα μυρώνια. Γενικώς, ο λαός μας λέει, πως την ημέρα αυτή, και στον δρόμο πεταμένο να βρεις ένα κόκκαλο ψαριού, πρέπει να το γλείψεις!

Πιστεύουν πως όσοι συλλαμβάνονται την εορτή του Ευαγγελισμού, άρα εν αμαρτία, και γεννιούνται Χριστούγεννα, γίνονται λυκάνθρωποι!

Αυτή είναι και μια από τις 3-4 ημέρες του χρόνου που επιλέγουν οι σαρακατσάνοι για να βάζουν κουδούνια στα πρόβατά τους[1].

Η 25η Μαρτίου είναι μια γιορτή που ενώνει όλους τους Έλληνες. Ενώνει και τονώνει το αίσθημα πατριωτισμού τους. Θεωρείται η μεγαλύτερη γιορτή του ελληνικού έθνους. Εορτάζεται με επισημότητα και κατάνυξη. Με στρατιωτικές και μαθητικές παρελάσεις σε όλην την Ελλάδα, αλλά και στον όπου γης ελληνικό – στην ομογένεια. Επίσημη εθνική εορτή και αργία και στον Λίβανο.

Η ημέρα αυτή είναι και ημέρα αργίας. Κατά την παράδοσή μας, αυτήν την ημέρα ούτε τα χελιδόνια δεν χτίζουν τις φωλιές τους.

Για τους χριστιανούς επί πλέον εορτάζεται η αναγγελία της ενανθρώπισης του Θεού, αφού είναι η ημέρα, που, πιστεύουν, πως ο αρχάγγελος Γαβριήλ ανακοίνωσε στην Παναγία Μαρία την Παρθένο ότι είναι ευλογημένη, ανάμεσα στις γυναίκες, και έχει επιλεγεί ως η μητέρα του Ιησού Χριστού, παραδίδοντάς της έναν λευκό κρίνο[2], αντιγράφοντας τον τρόπο που η θεά Ήρα γέννησε τον θεό Άρη – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ. Αυτό έγινε στο σπίτι της (Οίκος της Παναγίας), στην Ναζαρέτ.[3]

Βέβαια, ο ευαγγελισμός της Παναγίας δεν είναι ούτε ο πρώτος, ούτε ο μόνος. Πριν η ευαγγελία (< αρχαία ελληνική λέξης ευ + αγγελία) γίνει στην Μαρία, ευαγγελισμός θαυματουργής εγκυμοσύνης αναφέρεται:

• όπως προείπα, στην αρχαία ελληνική μυθολογία, και μετά
• στην Παλαιά Διαθήκη στην Σάρρα (σύζυγο του Αβραάμ, Γένεση 18, 9-15), καθώς και στην στείρα σύζυγο του Manoach / Manoah / Manué / Μανωά (ότι θα γεννήσει τον Σαμψών (Κριτές 13, 2-7.24-25α) και
• στην Καινή Διαθήκη στον Ζαχαρία ότι η σύζυγός του Ελισάβετ (συγγενής της Μαρίας), είναι έγκυος στον Ιωάννη τον Βαπτιστή παρά την προχωρημένη ηλικία της (Λουκάς 1:5-25).

Η Παναγία δέχτηκε και δεύτερο – πιο σπάνια αναφερόμενο – ευαγγελισμό, αυτόν του επικείμενου θανάτου της, από τον ίδιο αρχάγγελο Γαβριήλ.

Και για τους καθολικούς χριστιανούς η 25^η Μαρτίου είναι ημέρα-σταθμός στην πορεία του χριστιανισμού. Η Παναγία, μια νεαρή κοπέλα από την Ναζαρέτ, εμφανίζεται μέσα στην ιστορία του ανθρωπίνου γένους, γι’ αυτό και λέγεται «η αυγή της μυστικής ημέρας», «η ακτίδα του νοητού ηλίου», «η το φως αρήτως γεννήσασα», «των απηλπισμένων η μόνη ελπίς», «πάντων των χριστιανών το καταφύγιον», «η κορύφωσις πάσης ωραιότητος», «το κάλλος το ανυπέρβλητον».

Γι’ αυτό, αυτήν την ευλογημένη ημέρα, επέλεξε – κατά την παράδοση, να και ιστορικώς κάτι τέτοιο δεν ισχύει – και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός το 1821, για να ευλογήσει στην ΙΜ Αγίας Λαύρας στα Καλάβρυτα Αχαΐας το λάβαρο της ελληνικής επαναστάσεως.

ΕΘΙΜΑ του ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ

ΝΗΣΙΑ

Στα ελληνικά νησιά, γιορτάζουν οι εκκλησίες οι αφιερωμένες στην Ευαγγελίστρια, με αρτοκλασία και κατάλυση ψαριού[4].

Μεγαλύτερη γιορτή γίνεται στην Παναγιά της Τήνου.

ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα στο τραπέζι υπάρχει το κορφιάτικο στακοφίσι ή κοφίσι μπιάνκο και η κεφαλονίτικη αλιάδα.

Ιδιαίτερο το πανηγύρι στο χωριό Φαρακλάτα Κεφαλονιάς, για την Βαγγελίστρα. Την προηγουμένη μέρα οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησιά ένα πανέρι, με 4 μικρά ψωμιά, έναν μεγάλο άρτο, ένα μπουκάλι λάδι και ένα μπουκάλι κρασί, για να εκκλησιαστούν. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας έπαιρναν πίσω τον μεγάλο άρτο, τον οποίο έκοβαν σε κομμάτια και τον μοίραζαν στους πιστούς, αφήνοντας  το ψωμί, το λάδι και το κρασί στον ναό. Οταν ολοκληρωθεί ο εσπερινός, πραγματοποιείτο ολονυχτία. Οι κάτοικοι του χωριού «βαρούν τουφεκιές» (μπαλωθιές) εις ανάμνηση του μπαρουτιού που ήρθε από τον Μοριά για την Επανάσταση – και σήμερα ριχνουν πυροτεχνήματα. Στο κελλί της εκκλησίας και όπου αλλού υπάρχει κόσμος μοιράζεται φαγητό. Μαγειρεύον αλιάδα, μπακαλεόπιττα και κοφισόπιττα, ειδικά φτιαγμένες για το πανηγύρι της ημέρας. Το ξημέρωμα[5] βγάζουν λιτανεία την εικόνα της Βαγγελίστρας, συνοδεία της Φιλαρμονικής του Αργοστολίου. Απαγορεύεται στους Κεφαλονίτες να βάλουν στο σπίτι τους λουλούδια ή χόρτα, διότι τον επόμενο χρόνο θα βρουν μέσα σε αυτό ένα φίδι (= εχθρό)…

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Στην Σκιάθο των Βορείων Σποράδων Μαγνησίας γίνεται λαμπαδηφορία (τα λαμπαδηφορία) και το «εωθινό» (= το εορταστικό ξύπνημα του νησιού, ανήμερα της 25ης Μαρτίου στις 5 π.μ., από μαθητές). Ψέλνονται εμβατήρια (ίδια με αυτά του εθίμου της λαμπαδηφορίας («Ολη δόξα όλη χάρη», «Της δόξας λάμπει γαλανό το φως στην χώρα», κ.ά.), καθώς και ύμνοι της Εκκλησίας προς τιμήν της απελευθέρωσης του γένους. Η  δε λαμπαδηφορία, γίνεται στις 8 μ.μ. Όλοι ξεχύνονται στους δρόμους του νησιού, με λαμπάδες και κεριά, ψάλλοντας εμβατήρια. Έθιμο από τα χρόνια της οθωμανοκρατίας!

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Στο Ρουμλούκι[6] της Ημαθίας κανείς δεν εργάζεται. Ακόμη και κατά την διάρκεια της οθωμανικης κατοχής, ο δάσκαλος εκφωνούσε λόγο που τόνιζε την διττή σημασία της ημέρας για τους ορθόδοξους Ελληνες. Ο ιερεύς τελεί επιμνημόσυνη δέηση για τους νεκρούς αγωνιστές του 1821. Οι μαθητές τραγουδούν τον Εθνικό Υμνο και δημοτικά τραγούδια, σχετικά με τους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης και παίζουν σχετικά θεατρικά έργα. Το μεσημέρι, έτρωγαν το φαγητό της ημέρας: Ένας ταβάς (= ταψί) στον φούρνο με ψάρι γριβάδι και κρεμμύδια.

Και στην Ημαθία, τις παραμονές των εθνικών εορτών (της 25^ης Μαρτίου και της 28^ης Οκτωβρίου)  – κατά την δεκαετία του 1950 – 1960 – οι μαθητές και οι μαθήτριες συνήθιζαν να κάνουν λαμπαδηφορίες. Σαν λιτανεία, υπέρ των πεσόντων νεκρών μας, στους απελευθερωτικούς αγώνες του Γένους. Το έκαμαν και στο Πλατύ Ημαθίας, όπου οι μαθητές και οι μαθήτριες, με άσπρες κορδέλλες στα μαλλάκια τους, βαστώντας αυτοσχέδιους πυρσούς, γυρνούσαν όλο το χωριό και τραγουδούσαν «δεν θα την πάρουνε ποτέ την γη των Μακεδόνων»!…[7]

ΘΡΑΚΗ

Στα μεσόγεια χωριά της Θράκης, αν δεν έβρισκαν ψάρι, έτρωγαν παστό.

Στο Μετόχι Αγίου Νικολάου στο Πόρτο Λάγος Ξάνθης τελείται αγρυπνία στις 24 Μαρτίου (20:00 – 01:00). Τα παιδιά βγάζουν από τα χέρια τους την κόκκινη κλωστή[8] – τον «μάρτη» – και τον αφήνουν επάνω στις τριανταφυλλιές ή σε κλαδιά δένδρων, για να τον πάρουν τα χελιδόνια και να χτίσουν τις φωλιές τους.

ΗΠΕΙΡΟΣ

Στην Ήπειρο, την παραμονή του Ευαγγελισμού, τα παιδιά ξεχύνονται στα χωράφια, κτυπώντας κατσαρόλες, καπάκια τσουκαλιών και ό,τι μεταλλικό μαγειρικό σκεύος έχουν.Με αυτόν τον τρόπο διώχνουν τα φίδια, που εκείνην την μέρα ξυπνούν από την χειμερία τους νάρκη.

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Στα Καλάβρυτα Αχαΐας πραγματοποιείται τρισάγιο στο Πανελλήνιο Ηρώον των Αγωνιστών του 1821, κατάθεση στεφάνων, τήρηση ενός λεπτού σιγής στην μνήμη των ηρώων, ανάκρουση του Εθνικού Υμνου, δοξολογία στον προαύλιο χώρο του ιστορικού Ναού της ΙΜ Αγίας Λαύρας και απαγγελία πανηγυρικού λόγου. Γίνεται αναπαράσταση ορκωμοσίας των αγωνιστών και της κήρυξης της Επανάστασης. Ακολουθούν εθνικοί παραδοσιακοί χοροί, απονομή επάθλων σε νέους[9], κλπ.

Στην Στεμνίτσα και την Δημητσάνα Αρκαδίας γίνεται λαμπαδηφορία.

ΚΡΗΤΗ

Του Ευαγγελισμού δεν σκουπίζουν στην Κρήτη, για να μη σκουπιστούν κατά λάθος και τα καλά του σπιτιού…

Μεγάλο πανηγύρι γίνεται στο Φρε Αποκορώνου Χανίων. Οι μεγάλες καμπάνες του ναού του χωριού χτυπούν και οι αυλές της εκκλησιάς γεμίζουν προσκυνητές και τασιμάρηδες[10], που τάζουν λάδι και κερί στον ναό. Περιττό να υμνήσουμε την παραδοσιακή κρητική φιλοξενία, που τις ημέρες των πανηγυριών τους γίνεται δεκαπλάσια…

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Στα Μουδανιά Προύσας Μικράς Ασίας ψάλλουν τον εκκλησιαστικό ύμνο «Ευαγγελίζου». – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ.

ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΔΑ

Επειδή στην Ελλάδα, εάν συνεχίσουμε έτσι, όλο και ολιγότερο θα εορτάζονται οι εθνικές επέτειοι, με σκοπό να εξασθενήσει η εθνική μνήμη και συνείδηση, σήμερα σας προτείνω να πάτε να εορτάσετε την 25^η Μαρτίου στην Ιταλία! Εκεί η Ελληνική Κοινότητα του Μπρίντιζι (αρχαίο ελληνικό Βρινδήσιο), του Λέτσε (αρχαίο ελληνικό Λύκειο) και του Τάραντα (αρχαίος ελληνικός Τάρας) και το Δίκτυο Ελληνικών Κοινοτήτων στην Απουλία (Foggia, Bari, Brindisi, Lecce e Taranto), σε συνεργασία με την Ορθόδοξη Εκκλησία και το ελληνικό προξενείο του Μπρίντιζι, και την αιγίδα των τοπικών Αρχών, επ’ ευκαιρία της Επετείου της Πανελλήνιας Επαναστάσεως του 1821, ενάντια στους Τούρκους δυνάστες, συνδιοργανώνουν και προτείνουν στους Έλληνες, τους Ιταλούς ελληνικής καταγωγής και τους φιλέλληνες: Να παρευρεθούν την 25η Μαρτίου, στην ορθόδοξη εκκλησία του Αγ. Νικολάου, στην οδό Indipendenza στο Μπρίντιζι. Θα γίνει “δοξολογία” προς τιμήν των πεσόντων στον Αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδος από τους Τούρκους, αμέσως μετά από την Θεία Λειτουργία. Θα έχει προηγηθεί ο επίσημος εορτασμός αυτού του ιστορικού γεγονότος, παρουσία εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοικήσεως, της Ορθοδόξου Εκκλησίας, του προξένου της Ελλάδος στο Μπρίντιζι, με διάλεξη κάποιου επιφανούς καθηγητού ή ιστορικού με σχετικό θέμα. Και θα ακολουθήσει δεξίωση προς τιμή όλων των παρευρισκομένων. Όπως αναφέρει η Ελληνική Κοινότητα Μπρίντιζι-Λέτσε-Τάραντα: «Φυσικά αυτή είναι απλώς μια ελάχιστη προσφορά στους προγόνους-ήρωες, που θυσίασαν την ζωή τους για την παλιγγένεση της Ελλάδος ως έθνος, για την ελευθερία και την δημοκρατία. Είναι έκφραση ευγνωμοσύνης, προς σ’ όλους εκείνους, που είχαν την ψυχική δύναμη να επαναστατήσουν, μετά από 400 χρόνια απάνθρωπης τουρκικής καταπίεσης, που βρήκαν το κουράγιο και την ικανότητα να οργανωθούν και να νικήσουν, ελευθερώνοντας την Ελλάδα, δρομολογώντας με τον τρόπο αυτόν, την αρχή του νέου ελληνικού κράτους. Ας λάβουμε μέρος πεπεισμένοι σε αυτούς τους Εορτασμούς. Όλοι μαζί. Όλοι ενωμένοι: Έλληνες, Ιταλοί ελληνικής καταγωγής και Φιλέλληνες».

ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

Στην Ρωσία, σύμφωνα με μια μακρόχρονη παράδοση, συνηθίζουν να απελευθερώνουν πουλιά στην φύση! Ως υπενθύμιση των καλών νέων και της ελευθερίας που δίνεται όχι μόνον στους ανθρώπους, αλλά σε όλην την Δημιουργία του θεού. Κάθε χρόνο ο Πατριάρχης Μόσχας και πασών των Ρωσιών απελευθερώνει ένα ποίμνιο περιστεριών, από το προστώο του καθεδρικού ναού του Ευαγγελισμού. Ο Πούσκιν έγραψε ένα ποίημα για αυτό το θέμα: «Σε μια ξένη γη παρατηρώ ιερά

το έθιμο του παλιού:

Απελευθερώνω ένα πουλί στην άγρια ​​φύση

στις φωτεινές διακοπές της άνοιξης»…

Από τον 13ο αιώνα, γίνονταν πομπές στην Ιταλία για την γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, με σκηνοθετημένες θεατρικές παραστάσεις / αναπαραστάσεις. Ιδιαιτέρως σε Βενετία, Πάντοβα και Φλωρεντία. Στην Πάντοβα ξεκινούν από την Piazza delle Erbe στο παρεκκλήσι Arena (Cappella degli Scrovegni), λίγο έξω από τα παλιά τείχη της πόλης.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Ταματα και αναθηματα». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.3.2000.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Οι άλλες ήταν η Μεγ. Πέμπτη, η μέρα του κούρου ή η ημέρα που κίναγαν για τα βουνά.

[2] Η Σχολή της Σιένα, όμως, στους πίνακες με θέμα τον Ευαγγελισμό, δεν υπάρχει ο παραδοσιακός κρίνος. Και υτό γιατί, ο κρίνος ήταν και σύμβολο της Φλωρεντίας, η οποία τότε βρισκόταν σε πόλεμο με την Σιένα! Όταν η πολιτική νικάει την θρησκεία και την παράδοση…

[3] Ήταν ένα σπήλαιο – κρύπτη που έγινε μετέπειτα Βασιλική του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην Ναζαρέτ. Αυτό περιείχε ήδη έναν βωμό, το 383 μ.Χ., όπως μαρτυρά ο Ισπανός προσκυνητής Egeria. Εκεί παρέμεινε μέχρι τα τέλη του 13ου αι., Εν συνεχεία «μεταφέρθηκε» πρώτα στο Tersatto (Trsat Κροατίας) και μετά στο Loreto του Marche της Αγκώνας Μεγάλης Ελλάδος / Κάτω Ιταλίας, καθώς η εκ νέου κατάληψη των Αγίων Τόπων των χριστιανών από τους μουσουλμάνους, στην πολιορκία της Άκρας (1291), δημιούργησε φόβους για την διατήρησή του. Κατά την παράδοση, ο Οίκος «αερομεταφέρθηκε» από αγγέλους θαυματουργικώς «πετώντας στον αέρα»! Γι’ αυτό η Παναγία του Λορέτο τιμάται ως η προστάτις των αεροπόρων. Ο Ιερός Οίκος της Παναγίας, όπως λέγεται, ευρίσκεται ακόμη μέσα στην Βασιλική του Λορέτο.

[4] Ανεξαρτήτως εάν συμπέσει με την νηστεία του Πάσχα ή της Μεγάλης Εβδομάδος.

[5] Τα τελευταία χρόνια η λιτανεία πραγματοποιείται το απόγευμα της 25ης Μαρτίου.

[6] ρουμλούκι = τόπος Ρωμιών, ελληνότοπος, ελληνοχώρα. Το τοπωνύμιο αυτό δόθηκε από τους Τούρκους κατακτητές, λόγω του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής. Είναι το τμήμα του κάμπου της Ημαθίας, που διασχίζει ο ποταμός Αλιάκμων και απλώνεται από τα υψώματα της Βέρροιας μέχρι τον Λουδία και τον Θερμαϊκό κόλπο.

[7] Κάτι τέτοιο συνεχίζεται να γίνεται σήμερα στην Στεμνίτσα και την Δημητσάνα Αρκαδίας.

[8] Άλλωστε το κόκκινο νήμα συμβολίζει το γεγονός ότι η Μαρία επιλέγεται για να ντύσει την αγία Θεότητα, με τον πορφυρό χιτώνα της σάρκας της, την εικόνα της σάρκας του Χριστού. Στο χέρι της Μαρίας, η υπηρέτρια, Μοίρα, της περνά κόκκινη κλωστή…

[9] Η 25^η Μαρτίου σχετίζεται με τον αθλητισμό, αφού το κοντάκιο για την εορτή του Ευαγγελισμού, λέγεται «Προς τον Πρωταθλητή». Είναι ένας από τους πιο αγαπητούς στον λαό ορθόδοξους ύμνους. Γράφτηκε προς τιμήν της απελευθέρωσης της Κωνσταντινούπολης (626 μ.Χ.) από την εισβολή των Περσών και των βαρβάρων (Αβάρων και σλάβων). Γι’ αυτό τελούνται αγώνες…

Γίνονται αθλητικοί αγώνες, λ.χ. ποδηλατικος γύρος «Θυσίας» – διαδρομή Πάτρα – Χαλανδρίτσα – Καλάβρυτα – Αγία Λαύρα. Στις 24 ο ηγούμενος της μονής παραδίδει το λάβαρο της επανάστασης και ένα στεφάνι δάφνης  στον πρώτο δαφνοδρόμο, για να μεταφερθούν στην Πάτρα προς στέψη του ανδριάντα Παλαιών Πατρών Γερμανού και στις 25 τον επιστρέφουν.

[10] ταξιμάρης ή κρητ. τασιμάρης = αυτός που τάζει.

Γιώργος Λεκάκης

See Full Bio