Της Ελένης Στούμπου Κατσαμούρη, αρχαιολόγου
Σ’ ένα περιηγητικό κείμενο της διάσημης τον 19ο αιώνα, συγγραφέως Dora d’ Istria, βρήκα την ιστορία μιας γυναίκας οπλαρχηγού, που πολέμησε, ντυμένη άνδρας, στην Δυτική Μακεδονία και συμμετείχε στην αντίσταση των αγωνιστών στην Κασσάνδρα.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τις ΓΥΝΑΙΚΕΣ στην ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του 1821, ΕΔΩ.
Μια Ελληνίδα, κόρη αρματολού, που έλαβε μέρος στην Επανάσταση στην Δυτική Μακεδονία, ντυμένη άνδρας, και κατέληξε στην πολιορκία της Κασσάνδρας. Η Ανθή, όπως είναι το όνομα που της δίνει, ξαναφορά τα γυναικεία ρούχα και πρώτη ανάμεσα στις γυναίκες βοηθά τους άνδρες πολεμιστές στην άμυνα. «Ενώ 700 καλόγεροι από το Άγιον Όρος πολεμούσαν μαζί με τους εξεγερμένους, οι γυναίκες, οργανωμένες σε ομάδα, έτρεχαν προς τις (πεσμένες) βόμβες, που είχαν ρίξει οι Τούρκοι, και τις έσβηναν με κουβάδες νερό. Η Ανθή, που είχε ξαναβάλει γυναικεία ρούχα, ήταν επί κεφαλής του θαρραλέου τάγματος». Η συγγραφέας αναφέρεται στις προδοσίες, που δεν άργησαν να κάνουν αδύνατη την αντίσταση: «Ο Γιαννιός και o Μανωλάκης Οικονόμος, που διοικούσαν τους Έλληνες, είχαν τέτοιο αμοιβαίο μίσος, που ήταν αδύνατον να θυσιάσουν την αντιπάθειά τους για την γενική σωτηρία. Οι πόρτες της Κασσάνδρας ήταν ανοικτές στους Τούρκους. Όμως η Επανάσταση της Χαλκιδικής τούς κόστισε 40.000 νεκρούς! Οι Τούρκοι εκδικήθηκαν γι’ αυτές τις τεράστιες απώλειες, με μαρτύρια που ταίριαζαν σε καννίβαλους…
Ούτε η ηλικία, ούτε το φύλο, δεν έγιναν σεβαστά στις εκατόμβες, που άφησαν την χριστιανική Ευρώπη – τόσο ευαίσθητη στα δεινά των νέγρων – βαθύτατα αδιάφορη. Οι Οθωμανοί πούλησαν στα παζάρια όσους γλίτωσαν από τις σφαγές και γυναίκες, μαθημένες να τις σέβονται στα χριστιανικά τους σπίτια, κορίτσια συνεσταλμένα, άμοιρα παιδιά, που δεν γνώριζαν ακόμα τα εξευτελιστικά ήθη των μουσουλμάνων, σύρθηκαν σαν τιποτένιο κοπάδι στα χαρέμια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».
Λίγα χρόνια αργότερα, έχουμε την πληροφορία ότι το σκλαβοπάζαρο της Κωνσταντινούπολης, όπου πωλούνταν Κιρκάσιες κι Αφρικανές, στην διάρκεια της Επανάστασης είχε γεμίσει Ελληνίδες με τα παιδιά τους.
Σκλαβοπάζαρο, έργο του φιλέλληνα Γερμανού ζωγράφου Paul Emil Jacobs (1802 – 1866), του α μισου του 19ου αι.
Τα δεινά των αιχμαλώτων επιβεβαιώνει περιηγητής ο David Urquhart, που επισκέφθηκε την Κασσάνδρα το 1829: «… Εδώ, για πρώτη φορά, οι Τούρκοι πούλησαν Έλληνες για σκλάβους. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε τον εκνευρισμό της Ευρώπης απέναντι στους Τούρκους και ακολούθως ωρίμασε την πολιτική που κατέληξε στην Συνθήκη της 6ης Ιουλίου…».
Και μια τελευταία πηγή από την απάντηση που έστειλαν οι πολιορκημένοι της Κασσάνδρας όταν ο Πασάς της Θεσσαλονίκης τους πρότεινε συνθηκολόγηση στα μέσα Οκτωβρίου του 1821: «… θυμήσου τις γυναίκες μας και τις αδερφές μας, που τις άρπαξες και τις πούλησες σκλάβες στην Ασία, για να μας εκδικηθείς κι αφού πομπεύτηκαν στα μάτια όλων, δεν μπορούμε εμείς να τις γνωρίζουμε νόμιμες συζύγους, ακόμα κι αν μας τις φέρεις πίσω…». Ούτε τους πέρασε από τον νου τους αγωνιστές, αυτό που σκέφτηκε το Εθνικό Συμβούλιο του Μωρηά και θεώρησε καλό να το γράψει στις αποφάσεις του για να το βάλουν καλά στο κεφάλι τους όλοι:
«2. Οι γυναίκες που αναγκάστηκαν, στην διάρκεια της φρίκης του πολέμου, να υποταχθούν στην αγριότητα των βαρβάρων δεν θα θεωρούνται ακάθαρτες. Θα θεωρούνται, σύμφωνα με την αρχαία συνήθεια της Ορθοδόξου Εκκλησίας, μάρτυρες, που υπέφεραν για την ελευθερία της πατρίδας».
Η Dora d’ Istria δηλώνει υπερήφανη, καθώς βλέπει άλλες Jeanne d’ Arc στην Μπουμπουλίνα και τις Σουλιώτισσες. Ας στριμώξουμε κι εμείς στο πάνθεον των ηρωίδων την Ανθή της Κασσάνδρας και τις άγνωστες Χαλκιδικιώτισσες, που άφησαν την τελευταία πνοή τους στην σκληρή Ανατολή, αποδιωγμένες απ’ όλους, για να έχουμε σήμερα την πολυτέλεια να ξεχνάμε.
ΠΗΓΗ: Ελ. Στούμπου-Κατσαμούρη, αρχαιολόγος, «η Ανθή της Κασσάνδρας», εφημ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», 19-20.6.2021. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 21.6.2021. εφημ. ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Ελ. Στούμπου-Κατσαμούρη «ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΡΙΓΚΟΒΑ ΣΤΟ ΧΑΪΝΤ ΠΑΡΚ, ΕΝΑΣ ΑΤΙΘΑΣΟΣ «ΛΟΥΚΗΣ ΛΑΡΑΣ» ΚΑΙ Ο ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΟΥ».[1]
«Όταν καταστράφηκαν τα χωριά της Χαλκιδικής το καλοκαίρι του 1821, περίπου 4.000 γυναίκες αιχμαλωτίσθηκαν μαζί με τα παιδιά τους και μεταφέρθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης και της Βόρειας Αφρικής», αφηγείται η Ελ. Στούμπου- Κατσαμούρη παρουσιάζοντας την άγνωστη ιστορία μιας νέας γυναίκας-οπλαρχηγού από τη Δυτική Μακεδονία που έζησε από μέσα την πολιορκία της Κασσάνδρας. Μετά την καταστροφή της Χαλκιδικής, οι αγωνιστές οχυρώθηκαν στη χερσόνησο της Κασσάνδρας και αντιστάθηκαν με επιτυχία για τουλάχιστον τέσσερις μήνες, μέχρι την τελική πτώση στις αρχές Νοεμβρίου του 1821.
Η έρευνα της αρχαιολόγου για την επανάσταση στη Χαλκιδική στα αγγλικά και γαλλικά αρχεία Τύπου ξεκίνησε το 2018.
Η κ. Στούμπου αναζητούσε το νήμα της διαδρομής ενός Έλληνα που ξεκίνησε από την Λαρίγκοβα (σημερινή Αρναία Χαλκιδικής) και έφτασε να ζει στο Χάιντ Παρκ του Λονδίνου της Βικτωριανής εποχής, ιστορία που κατέγραψε στο βιβλίο της «Από την Λαρίγκοβα στο Χάιντ Παρκ», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα.
«Σ’ ένα περιηγητικό κείμενο της διάσημης το 19ο αι. συγγραφέως Dora d’ Istria, βρήκα την ιστορία μιας γυναίκας οπλαρχηγού, που πολέμησε ντυμένη άνδρας στη Δυτική Μακεδονία και συμμετείχε στην αντίσταση των αγωνιστών στην Κασσάνδρα».
«Το όνομα “Ανθή” που της δίνει η συγγραφέας, πιθανότατα δεν είναι αληθινό, αλλά η ιστορία, όπως έδειξε παλιότερη έρευνα του Απ. Βακαλόπουλου, φαίνεται πως είναι πραγματική και τη μετέφερε στη συγγραφέα ο Δυτικομακεδόνας λόγιος και δάσκαλός της, Γρηγόριος Παπαδόπουλος. Η Dora d’Istria γράφει ότι η Ανθή, κόρη αρματολού, γνώριζε την τέχνη του πολέμου κι αφού έδρασε στη Δυτική Μακεδονία κατευθύνθηκε στην Κασσάνδρα για να συναντήσει τον αδελφό της που αγωνίζονταν μαζί με τους πολιορκημένους. Εκεί ξαναφόρεσε τα γυναικεία ρούχα και ήταν επικεφαλής των γυναικών σ’ ένα επικίνδυνο έργο: μόλις έπεφταν στο έδαφος τα βλήματα από τα τουρκικά πυροβόλα, οι γυναίκες έτρεχαν και τα έσβηναν με κουβάδες νερό για να σταματήσουν την εξάπλωση της φωτιάς, που ήταν το ίδιο επικίνδυνη για τους πολιορκημένους», συνεχίζει η Ελ. Στούμπου.
«Όλοι πήγαν για να πεθάνουν»
Η κ. Ελ. Στούμπου μίλησε για το μικρό χώρο που καταλαμβάνουν σήμερα στη συλλογική μνήμη τα γεγονότα της Επανάστασης στη Χαλκιδική, σε σχέση με της σημασία τους την εποχή που εκτυλίσσονταν: «Στα σχολικά βιβλία υπάρχουν πολύ σύντομες αναφορές στην επανάσταση στη Χαλκιδική σε σχέση με τα άλλα μέτωπα του Αγώνα. Το 1821 όμως, όπως και το 1822 τα άρθρα που αφιερώνονταν σ’ αυτή στον Αγγλικό και Γαλλικό Τύπο ήταν πολυάριθμα και η κοινή γνώμη παρακολουθούσε με λεπτομερείς αναφορές τα γεγονότα. Έχει σημασία επίσης, ότι πριν από την πτώση, σημειώθηκαν τρεις ή τέσσερις νίκες των Ελλήνων».
Μετά την εισβολή των Τούρκων στην Κασσάνδρα, η “Ανθή” ήταν ανάμεσα σ’ αυτούς που κατέφυγαν με πλοία στις Σποράδες. Η καταστροφή που ακολούθησε ήταν δραματική. Υπάρχουν αναφορές για 10.000 γυναίκες της Χαλκιδικής που πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα…
Σκλαβοπάζαρο, έργο του V. Delacroix, 1836. Λάδι σε μουσαμά (61 X 51 εκατ.). Ενυπόγραφο κάτω δεξιά “V. Delacroix, 1836”, Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη.
“Η μετατροπή του ανθρώπου από ραγιά με κάποια δικαιώματα ζωής σε σκλάβο ήτανε το χειρότερο που μπορούσε να συμβεί στους ηττημένους. Οι Ελληνίδες διάλεγαν το θάνατο, γιατί η σκλαβιά σήμαινε ατίμωση, βασανιστήρια και αποχωρισμό από τα παιδιά τους που πουλιούνταν χωριστά» λέει η ερευνήτρια. “Σύμφωνα με τους περιηγητές, στην Επανάσταση ήταν η πρώτη φορά που γέμισαν τα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης με Ελληνίδες, εκτεθειμένες μέσα σε κλουβιά, όπως τα ζώα, για να τις διαλέξουν οι υποψήφιοι αγοραστές. Μέχρι τότε πουλιούνταν Κιρκάσιες κι Αφρικανές. Ήταν κάτι που τάραξε ένα μέρος του χριστιανικού κόσμου και συνέβαλε στο να αλλάξει το κλίμα υπέρ της ελευθερίας των Ελλήνων”. Μαζί με τις γυναίκες της Νάουσσας, τις Σουλιώτισσες και τις ηρωίδες που σώθηκε το όνομά τους, μια αναφορά οφείλεται και στις γυναίκες της Χαλκιδικής που πλήρωσαν σκληρό τίμημα για την ελευθερία, καταλήγει η Ελ. Στούμπου.
Οι αγωνίστριες του ’21 δεν πήραν ούτε σύνταξη.
Από τύχη, η συγγραφέας Dora d’Istria διέσωσε την ανάμνηση της «Ανθής», αλλά είναι βέβαιο ότι υπήρξαν κι άλλες γυναίκες που πήραν μέρος στον Αγώνα και ξεχάστηκαν. Μάθαμε για την Μπουμπουλίνα ή τις Σουλιώτισσες, όμως οι περισσότερες που πήραν τα όπλα στα χέρια τους και πάλεψαν σαν «παλληκάρια», δεν είχαν καμμιά αναγνώριση από το ελληνικό κράτος. Τιμητική σύνταξη μπορούσε να πάρει μία Ελληνίδα μόνο αν ήταν χήρα αγωνιστή, ενώ αν ήταν η ίδια αγωνίστρια, δεν είχε αυτό το δικαίωμα.
ΠΗΓΗ: ΑΠΕ–ΜΠΕ, ραδιόφωνο του Αθηναϊκού και Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, Πρακτορείο 104,9.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου: «”Το όνομά μου είναι Δημήτρης Χατζηγιώργης. Τώρα που ξέρετε το όνομά μου, δεν χρειάζεται να προσθέσω ότι είμαι Έλληνας, απόγονος εκείνων των ευγενών πλασμάτων στα οποία όλοι μας οφείλουμε τον πολιτισμό μας… “. Ένα σπινθηροβόλο διήγημα αγνώστου με τη μορφή πραγματικής ιστορίας, δημοσιευμένο σε έγκριτο βρετανικό λογοτεχνικό περιοδικό, αφηγείται τη ζωή ενός επιτυχημένου Χαλκιδικιώτη εμπόρου από τα χρόνια της Επανάστασης στο Λονδίνο της βικτωριανής εποχής. Το κείμενο παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με το “Λουκή Λάρα”, μόνο που προηγείται του ιστορικού αφηγήματος του Δημητρίου Βικέλα κατά 11 χρόνια. Υπήρξε πράγματι ο ατίθασος ήρωας και βάση αλήθειας στις περιπέτειές του; Και κυρίως, ποιος και γιατί έγραψε αυτή την ανατρεπτική ιστορία που δεν χαρίζεται σε κανέναν, ούτε καν στον ήρωά της;».
Ανθη ΑΓΝΩΣΤΗ ΑΓΩΝΙΣΤΡΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του 1821 Στουμπου Κατσαμουρη, αρχαιολογος περιηγητικο κειμενο 19ος αιωνας μχ συγγραφεας Ντορα δωρα ντ’ Ιστρια Dora d’ Istria, ιστορια γυναικα οπλαρχηγος πολεμος ντυμενη ανδρας, Δυτικη Μακεδονια αντισταση αγωνιστης Κασσανδρα ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του 1821, Ελληνιδα, αρματολος πολιορκια της Κασσανδρας γυναικεια ρουχα πρωτη ανδρες πολεμιστες αμυνα καλογεροι αγιον ορος καλογερος αγιο εξεγερση οργανωση ομαδα, βομβα Τουρκοι, κουβας νερο θαρραλεο ταγμα προδοσια Οικονομος, διοικηση ελληνες, αμοιβαιο μισος, αδυνατον αντιπαθεια σωτηρια νεκροι εκδικηση απωλειες, μαρτυριο καννιβαλος καννιβαλισμος ηλικια, φυλο, εκατομβη χριστιανικη Ευρωπη νεγροι αδιαφορη Οθωμανοι πωληση παζαρι σφαγη χριστιανικο κοριτσι συνεσταλμενο, αμοιρο παιδι εξευτελιστικα ηθη μουσουλμανοι χαρεμι Οθωμανικη Αυτοκρατορια Ελληνιδα Σκλαβοπαζαρο πινακιδα ελληνικα Ροδον ετων 18, 18χρονη μνα Ω ζωγραφος χιμενεζ Jimenez 1897 Μουσειο πραντο Prado Ισπανιας Ισπανια Κωνσταντινουπολη Κιρκασια Αφρικανη Ελληνιδες παιδια αφρικη φιλελληνας Γερμανος ζωγραφικη Γιακομπς δεινα αιχμαλωτος περιηγητης Ουρκουχαρτ Urquhart, 1829 πρωτη φορα Τουρκια σκλαβος πολιτικη Συνθηκη της 6ης Ιουλιου 6 Ιουλιος πολιορκημενοι Πασας της Θεσσαλονικης Θεσσαλονικη συνθηκολογηση Οκτωβριος αρπαγη σκλαβα Ασια, διαπομπευση νομιμη συζυγος, αγωνιστες, Εθνικο Συμβουλιο του Μωρηα Μωρια Μωρηας Μωριας πελοποννησος αποφαση αναγκη φρικη υποταγη αγριοτητα βαρβαροι ακαθαρτη αρχαια συνηθεια Ορθοδοξος Εκκλησια μαρτυρας, ελευθερια ζαν ντ Αρκ Jeanne d’ Arc Μπουμπουλινα Σουλιωτισσες πανθεον ηρωιδα ηρωας ηρωες ηρωισσα αγνωστες Χαλκιδικιωτισσα Ανατολη αποδιωγμενη πολυτελεια ληθη ΛΑΡΙΓΚΟΒΑ ΧΑΙΝΤ ΠΑΡΚ, ΑΤΙΘΑΣΟΣ καταστροφη χωρια χωριο αιχμαλωτοι σκλαβοπαζαρα Σμυρνη Βορεια αγνωστη οχυρο χερσονησος πτωση Νοεμβριος αγγλικα γαλλικα αρχειο Τυπος ελληνας Αρναια Λονδινο Βικτωριανη εποχη Λιαριγκοβα Βακαλοπουλος Δυτικομακεδονας λογιος δασκαλος Παπαδοπουλος τεχνη επικινδυνο εργο βλημα τουρκικο πυροβολο φωτια συλλογικη μνημη σχολικα βιβλια μετωπο Αγωνας 1822 αγγλικος Γαλλικος νικη Ελληνων εισβολη βορειες Σποραδες ντελακρουα λαδι σε μουσαμα ενυπογραφο Συλλογη Βαρκαρακη μετατροπη ανθρωπος ραγιας δικαιωμα ζωης σκλαβος ηττημενος θανατος, σκλαβια ατιμωση, βασανιστηριο περιηγητες, κλουβι ζωο αγοραστης χριστιανικος κοσμος Ναουσσα Σουλι αγωνιστρια συνταξη οπλα αναγνωριση ελληνικο κρατος Τιμητικη Ελληνιδα χηρα αγωνιστη βιβλιο ονομα Χατζηγιωργης ευγενεις πολιτισμος αγνωστος βρετανικο λογοτεχνικο περιοδικο επιτυχημενος Χαλκιδικιωτης εμπορος βικτωρια αφηγημα Βικελας ανατρεπτικη
