ΑΡΜΟΝΙΕΣ: Η Δώριος Αρμονία – του Γ. Χατζή

Του μουσικού Γιάννη Χατζή

Αρμονία: από το ρ. αρμόζω αττ. αραμότω

        = συνδέω: αρμόζω με σύμμετρη διάταξη, επίσης άρθρωση, αρμός,
σημείο σύνδεσης. 

Στην μουσική εκτός από το “ταίριασμα” λέγεται “συμφωνία των
ήχων”, “οι παμπαλαιοτάτοι”, επτά οκτάχορδα που ονόμαζαν αρμονίες.

Συγγραφείς του 5ου αι. π.Χ. όπως Πλάτων, Αριστοτέλης
χρησιμοποιούσαν τον όρο αρμονία με την ίδια σημασία (Πλάτων, Πολ. Ι617Β) «Εκ
πασών οκτώ ούσων φωνών».

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΚΟΣΜΟ του 8, ΕΔΩ.

(Αριστοτέλης Πολ. Δ. 31990Α) μας λέει: “Είναι το ίδιο επίσης στην
περίπτωση των αρμονιών καθώς λένε μερικοί και υπάρχουν δύο είδη, η Δωρική και η
Φρυγική, όλα τα άλλα συστήματα εντάσσονται στον Δωρικό ή στον Φρυγικό τύπο.

Αθήν. ΙΔ, 624C περί μουσικής μιλάει για τρεις ελληνικές αρμονίες:

        – Δωρική, Αιολική
και Ιωνική,

απορρίπτοντας την Φρυγική και Λυδική ως ξένες[*].

Σύμφωνα με τις τρεις πανάρχαιες ελληνικές φυλές:

        – Δωρική (Δωριείς), Αιολική (Αιολείς) και Ιωνική (Ίωνες).

Αρμονία και Αρμονίες

Ότι η αρμονία είναι πράγμα θεϊκό, σεβαστό και σπουδαίο το
επιβεβαιώνει ο θείος Αριστοτέλης από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής Μακεδονίας. Λέει τα εξής ο
θείος Αριστοτέλης:

«Η αρμονία είναι ουράνια και η φύση της θεϊκή ανώτερη και
δαιμόνια. Εφ’ όσον ως προς την λειτουργία της είναι από την φύση της τετραμερής,
διαθέτει δύο μεσότητες, την αριθμητική και την αρμονική. Και τα μέρη, τα μεγέθη
και οι υπεροχές της φαίνονται να συμφωνούν με τον αριθμό και το ίσο μέτρο,
εφ’ όσον οι μελωδίες σχηματίζονται μέσα σε δύο τετράχορδα».

Αυτά είναι κατά λέξη τα λόγια του. Έλεγε επίσης ότι το σώμα της
μουσικής συνίσταται από μέρη ανόμοια που ωστόσο συμφωνούν μεταξύ τους. Και ότι
οι μεσότητες είναι σύμφωνες με τον αριθμητικό λόγο. Πράγματι, ο υψηλότερος
φθόγγος που εναρμονίζεται με τον χαμηλότερο σύμφωνα με τον διπλάσιο λόγο,
αποτελεί την συμφωνία διά πασών (οκτάδα / οκτάβα) διότι έχει όπως αναφέραμε τον υψηλότερο
φθόγγο να αποτελείται από δώδεκα μονάδες, τον χαμηλότερο από έξι, την παράμεση
που συμφωνεί με την ύπατη κατά τον λόγο ένα προς ένα και 1/2 και
αποτελείται από εννέα μονάδες, ενώ είπαμε ότι η μέση έχει οκτώ μονάδες.

Το ήθος των αρμονιών

Κάθε αρμονία εκφράζει ξεχωριστό ήθος.

Το ήθος της Δωρικής, ή Δωριστί περιγράφεται ως ανδροπρεπές,
ανδρώδες, Ηρακλ. Ποντικός Αθήναιος ΙΔ. 624D19, επίσης ορμητικό
και σκοτεινό.

“Σκυθρωπόν και σφοδρόν διακεκριμένον και αξιοπρεπές αξιωματικόν
σεμνόν” Πλούταρχος Περί Μουσικής 1136D και F, 16 17

Επίσης Αριστοτέλης Πολιτικά Η-7-10: “Περί δέ της δωριστί πάντες
ομολογούσιν ως στασιμοτάτης ούσης και μάλιστ’ ήθος εχούσης ανδρείον”.

ΔΩΡΙΟΣ ΑΡΜΟΝΙΑ ή ΔΩΡΙΣΤΙ

Κατά γενική παραδοχή το οχτάχορδο “E–D–C–B–A–G–F–E” διατονικό γένος από το οξύ προς
βαρύ.

Ο Κλεονίδης (Ε, 9) γράφει σχετικά: «Τέταρτον, είδος, του διαπασών
εστί. Από υπάτης μέσων επί νητην διεζευγμένων εκαλείτο Δώριον» – Τέταρτο είδος του διαπασών της αρμονίας είναι από την ύπατη μέσων (το
κάτω μι) ως τη νητη διεζευγμένων (το επάνω μι) και ονομαζόταν Δώριον (Δωρικό).

Ακριβώς η ίδια διατύπωση και στον Βάκχειο (Εισαγ. 779 309): «Η
Δωρική αρμονία είναι η κατ’ εξοχήν ελληνική αρμονία μαζί με τις άλλες δύο, Ιωνική
ή Ιάστιος αρμονία και Αιολική, Λοκρική ή Υποδώριος».

Για την Δώριο αρμονία λέει ο Πλάτων (Λάχης XIV, 1880) ότι
αληθινός μουσικός είναι εκείνος που έχει ρυθμίσει την ζωή του με την Δωρική αρμονία
που είναι ελληνικότατη.

Ο Ηρακλειδής ο Ποντικός στο Περί Μουσικής λέει πως η Δώριος
αρμονία εκφράζει το ανδρώδες, το μεγαλοπρεπές. Αθήν. ΙΔ. 624D19.

Δώριος τόνος ο 8^ος στην σειρά των 13 τόνων του
Αριστοξένειου συστήματος και 1^ος στην σειρά των 15 τόνων του Νέο-αριστοξένειου
συστήματος.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.10.2024.

[*] ξένος (-η, -ο) στα ελληνικά σημαίνει Έλλην / Ελληνίδα (ελληνικό) από άλλο τόπο. Αυτό που σήμερα λέμε ξένος, στα αρχαία ελληνικά ελέγετο αλλοδαπός.