Του Γιώργου Λεκάκη
Τα αποτελέσματα μιας αρχαιοακουστικής ανάλυσης, που διεξήχθη μέσα στους τρεις θαλάμους του ετρουσκικού ζωγραφισμένου τάφου, του 4ου αιώνα π.Χ., γνωστού με το όνομα Τύμβος του Όρκου / Tomba dell’Orco, στην Ταρκυνία της Ετρουρίας, στον 42ο παράλληλο [42°14′48″N 11°46′48″E] δείχνουν ότι σε ορισμένες περιοχές του τάφου, οι ήχοι χαμηλής συχνότητας (όπως τα τύμπανα και οι ψαλμωδίες), παρήγαγαν μεγάλους χρόνους αντήχησης!
Κάτι που μπορεί να σχετίζεται με την δημιουργία βουής βροντής, σαν να είναι φυσική. Κάτι το οποίο έπαιζε σημαντικό ρόλο στην ετρουσκική κοινωνία, όπως υποδεικνύεται σε δευτερογενείς λογοτεχνικές πηγές και στον υλικό πολιτισμό.
Η μελέτη παρέχει μια πιο ολοκληρωμένη κατανόηση του χώρου του ετρουσκικού τάφου, ενώ παράλληλα εντοπίζει νέους δρόμους έρευνας σε προ-ρωμαϊκά και άλλα αρχαία μεσογειακά ταφικά περιβάλλοντα.
Ο ταφος ευρίσκεται στην νεκρόπολη Μοντερότσι. Εκτίσθη μεταξύ 470 και 450 π.Χ. (ίσως από έναν άνδρα ονόματι Λειβο). Αργότερα (325 π.Χ.) κτίσθηκε και ένα ξεχωριστό υπόγειο (ο «Τάφος του Όρκου Β΄»). Κάποια στιγμή στην αρχαιότητα, ο τοίχος που τους χώριζε αφαιρέθηκε, δημιουργώντας έναν μεγάλο τάφο με δύο δώματα.
Ο τάφος ανασκάφηκε το 1868 από έναν Γάλλο αξιωματικό του στρατού. Κατά την ανακάλυψη, ο ανασκαφέας μπέρδεψε την εικόνα ενός Κύκλωπα με τον θεό Όρκο[1], εξ ου και το όνομα «Τάφος του Όρκου». Ο δεύτερος τάφος δεν έχει ανασκαφεί ποτέ πλήρως.
Στον δεύτερο τάφο βρίσκουμε το κρεβάτι του νεκρικού συμποσίου, περιτριγυρισμένο από σκηνές από την μετά θάνατον ζωή, που θυμίζουν ελληνικούς μύθους – άλλωστε οι Ετρούσκοι είναι ελληνικής καταγωγής – αλλά με ετρουσκικά χαρακτηριστικά, όπως ο δαίμων Τούχουλχα και η θηλυκή δαίμονας Βάνθη. Ο βασιλιάς του Κάτω Κόσμου, Άδης (ετρ. Αΐτα), καλυμμένος με δέρμα λύκου, κάθεται σε θρόνο με την σύζυγό του Περσεφόνη στο πλευρό του, απέναντι από τον τρικέφαλο Γηρυόνη και άλλα τέρατα του Άλλου Κόσμου. Σε έναν τοίχο απεικονίζεται η τύφλωση του γιγαντα Κύκλωπα Πολύφημου (του Όρκου, που δίνει το όνομά του στον τάφο) από τον (πλέον νεκρό) Οδυσσέα. Σε έναν άλλο τοίχο απεικονίζεται ο Θησέας, αιχμάλωτος ενός δαίμονος από τον Κάτω Κόσμο, πιθανώς με τον σύντροφό του Πειρίθοο. Ακολουθούν και άλλοι Έλληνες ήρωες, αναγνωρίσιμοι από τα ονόματα που είναι γραμμένα δίπλα τους:
- ο Αγαμέμνων,
- ο προφήτης Τειρεσίας με μερικές μικρές σκιές ή ψυχές που περιπλανώνται ανάμεσα στα φυτά, και
- ο Αίας.
Η ζωγραφική έχει μια ατμόσφαιρα ζοφερότητος και τρόμου, πολύ διαφορετική από τις πρώτες απεικονίσεις ετρουσκικών τάφων, με μουσικούς, χαρούμενους χορούς, παιγνίδια και συμπόσια. Οι σκηνές δείχνουν ελληνικές επιρροές στις τοιχογραφίες, στις οποίες περιλαμβάνεται το όμορφο πορτραίτο της Βέλιας Βέλχα, μιας ευγενούς ετρουσκικής καταγωγης, καθώς και μία από τις λίγες γνωστές αναπαραστάσεις του δαίμονα Τούχουλχα[2].
Πιστεύεται ότι ανήκε στην οικογένεια Μουρίνων, έναν κλάδο των Σπουρίνων. Η ακόλουθη αινιγματική φράση βρίσκεται στα θεμέλια:
«LARΘIALE HVLΧNIESI MARCESIC CALIAΘESI MVNSLE NACNVAIASI ΘAMCE LE…»
Αν και οι περισσότεροι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με τοιχογραφίες, οι καλλιτέχνες δεν ολοκλήρωσαν την οροφή. Μια επιστημονική ανάλυση που διεξήχθη το 2001 αποκάλυψε ότι το χρώμα που χρησιμοποιήθηκε περιείχε κιννάβαρι, ώχρα, χρυσό, ασβεστίτη, χαλκό και αιγυπτιακό μπλε. Ενώ οι τοιχογραφίες στον τάφο Όρκο Ι είναι πολύτιμες, ορισμένες από τις τοιχογραφίες στον Όρκο ΙΙ θεωρούνται κακής ποιότητας. Είναι πιθανόν οι Γάλλοι ανασκαφείς του τάφου να επιχείρησαν να αφαιρέσουν μερικές από τις τοιχογραφίες για να τις εκθέσουν στο Μουσείο του Λούβρου, προκαλώντας σημαντική φθορά.
Το Σπήλαιο “Στόμα του Όρκου”, έργο του 16ου αιώνα μ.Χ., στους Κήπους του Μπομάρτσο, της επαρχίας Viterbo, στο βόρειο Λάτιο.
Ορκος Ι
Ο Τάφος του Όρκου Α΄ (γνωστός και ως «Τάφος της Βέλχα») χτίστηκε το 470 – 450 π.Χ. Οι κύριοι και δεξιοί τοίχοι απεικονίζουν ένα συμπόσιο, που πιστεύεται ότι είναι αυτό των Σπουρίνων μετά τον θάνατό τους στην Μάχη των Συρακουσών. Περιβάλλονται από δαίμονες που ενεργούν ως οινοχόοι.
Μία από τους συμμετέχοντες στο συμποσιο είναι μια ευγενής γυναίκα, ονόματι Βέλια Βέλτσα (ή, σύμφωνα με ορισμένες ερμηνείες, Βέλια Σπουρίνα), της οποίας το πορτράιτο έχει χαρακτηριστεί ως «η Μόνα Λίζα της κλασσικής αρχαιότητας». Το ρεαλιστικό της προφίλ (ειδικά το μάτι) δείχνει την ελληνική επιρροή.
Ορκος ΙΙ
Ο Τάφος του Όρκου Β’ (ή απλώς «Τάφος του Όρκου») του 325 π.Χ. στον πίσω τοίχο απεικονίζει τον Θησέα και τον Πειρίθοο να κάθονται σε ένα τραπέζι στον δεξιό τοίχο, παίζοντας ένα επιτραπέζιο παιγνίδι, όπου απειλούνται από τον ετρουσκικό δαίμονα Τουχούλχα (παραπάνω φωτ.), ο οποίος εμφανίζεται με μυτερά αυτιά, τριχωτό πρόσωπο και αγκυλωτό ράμφος, κρατώντας φίδια στα χέρια του. Ο τάφος είναι μοναδικός, καθώς περιέχει την μόνη γνωστή ιστορική απεικόνιση αυτού του δαίμονα.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». J. K. Ortoleva «Sounds of Etruria: aural characteristics of the Tomba dell’Orco, Tarquinia», Cambridge University Press, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 18.8.2021.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Ο Όρκος (> λατ. Orcus) ήταν ο ετρουσκική θεότητα του Κάτω Κόσμου. Συνδεόταν με τον Δίτη (ή Δία Πάτερ), θεότητα η οποία αργότερα συγχωνεύθηκε με τον Πλούτωνα. Ο Όρκος ήταν γιος της Έριδας, δαίμονας τιμωρός όσων πάτησαν τον όρκο τους.
[2] Ο Tuchulcha απεικονίζεται με ατημέλητα μαλλιά από τα οποία αναδύονται φίδια, ράμφος αρπακτικού πτηνού (πιθανώς γύπα), αυτιά γαϊδουριού και μεγάλα φτερά. Ο κορμός και τα άκρα του έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Το δέρμα του είναι κιτρινωπό. Στα χέρια του κρατάει δύο γενειοφόρα φίδια.
Εικονίζεται και σε έναν ερυθρόμορφο αμφορέα, που βρέθηκε στο Βούλτσι Ετρουρίας.
Bomarzo Lazio, Italy
