Ναυάγιο αρχαίου τελετουργικού βασιλικού πλοίου, βρέθηκε στην Αντίρροδο! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Η Αντίρροδος ήταν ένα νησί στο ανατολικό λιμάνι της Αλεξάνδρειας Αιγυπτου, στον 31^ο παράλληλο [31°12′24″N 29°54′01″E], στο οποίο βρισκόταν ένα πτολεμαϊκό μακεδονικό παλλάτι. Το νησί κατοικείτο μέχρι την βασιλεία του Σεπτίμιου Σεβήρου και του Καρακάλλα. Πιθανότατα βυθίσθηκε τον 4ο αιώνα, από σεισμούς και τσουνάμι, μετά από τον μεγάλο σεισμό της ανατολικής Μεσογειου, με επίκεντρο κοντά στην Κρήτη, το 365 μ.Χ. Σήμερα ευρίσκεται βυθισμένο, κοντά στην παραλία της σύγχρονης Αλεξάνδρειας, σε βάθος 5 μ.

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ, ΕΔΩ.

Το όνομα του νησιού («αντι-Ρόδος») προήλθε από την εμπορική αντιπαλότητά του με το νησί της Ρόδου: «Ἔστι δ᾽ ἐν τῶι μεγάλωι λιμένι κατὰ μὲν τὸν εἴσπλουν ἐν δεξιᾶι ἡ νῆσος καὶ ὁ πύργος ὁ Φάρος͵ κατὰ δὲ τὴν ἑτέραν χεῖρα αἵ τε χοιράδες καὶ ἡ Λοχιὰς ἄκρα ἔχουσα βασίλειον. εἰσπλεύσαντι δ᾽ ἐν ἀριστερᾶι ἐστι συνεχῆ τοῖς ἐν τῆι Λοχιάδι τὰ ἐνδοτέρω βασίλεια͵ πολλὰς καὶ ποικίλας ἔχοντα διαίτας καὶ ἄλση· τούτοις δ᾽ ὑπόκειται ὅ τε ὀρυκτὸς λιμὴν καὶ κλειστός͵ ἴδιος τῶν βασιλέων͵ καὶ ἡ Ἀντίρροδος νησίον προκείμενον τοῦ ὀρυκτοῦ λιμένος͵ βασίλειον ἅμα καὶ λιμένιον ἔχον· ἐκάλεσαν δ᾽ οὕτως ὡς ἂν τῆι Ῥόδωι ἐνάμιλλον. ὑπέρκειται δὲ τού του τὸ θέατρον· εἶτα τὸ Ποσείδιον͵ ἀγκών τις ἀπὸ τοῦ ἐμπορίου καλουμένου προπεπτωκώς͵ ἔχων ἱερὸν Ποσειδῶνος· ὧι προσθεὶς χῶμα Ἀντώνιος ἔτι μᾶλλον προνεῦον εἰς μέσον τὸν λιμένα ἐπὶ τῶι ἄκρωι κατεσκεύασε δίαιταν βασιλικὴν ἣν Τιμώνιον προσηγόρευσε. τοῦτο δ᾽ ἔπραξε τὸ τελευταῖον͵ ἡνίκα προλειφθεὶς ὑπὸ τῶν φίλων ἀπῆρεν εἰς Ἀλεξάνδρειαν μετὰ τὴν ἐν Ἀκτίωι κακοπραγίαν͵ Τιμώνειον αὑτῶι κρίνας τὸν λοιπὸν βίον͵ ὃν διάξειν ἔμελλεν ἔρημος τῶν τοσούτων φίλων. εἶτα τὸ Καισάρειον καὶ τὸ ἐμπόριον καὶ ἀποστάσεις͵ καὶ μετὰ ταῦτα τὰ νεώρια μέχρι τοῦ ἑπτασταδίου. ταῦτα μὲν τὰ περὶ τὸν μέγαν λιμένα» – Στρ. «Γεωγρ.», 17.1.9.

Επισήμως εντοπίσθηκε μόλις το 1996, από την υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα του Φρ. Γκόντιο, αλλά στην αντίθετη πλευρά του λιμανιού, από εκεί που το είχε τοποθετήσει ο Στράβων! Το νησί ήταν μικρό (1.200 στρέμματα) και πλήρως πλακόστρωτο. Με τρεις δρόμους, που οδηγούσαν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Ο κύριος είχε μήκος 300 μ. Είχε και μια παραλιακή λεωφόρο που έβλεπε στην θέση του ναού του Καισαρείου στην ηπειρωτική παραλία. Αποκαλύφθηκαν επίσης:

• ο λευκός μαρμάρινος κορμός αγάλματος του θεού Ερμή[2] (στο νότιο παρακλάδι),
• τα ερείπια ενός σχετικά μικρού (90 Χ 30 μ.) παλλατιού με μαρμάρινο δάπεδο, του 3^ου αιώνα π.Χ., μάλλον βασιλική κατοικία της Κλεοπάτρας. Και
• ένας μικρός ναός της Ίσιδος, του οποίου η είσοδός είχε ένα άγαλμα από γρανίτη, σε φυσικό μέγεθος, που απεικόνιζε έναν Αιγύπτιο ιερέα της θεάς, με ξυρισμένο κεφάλι, που κρατούσε ένα πιθάρι με μια εικόνα του Όσιρι στην κορυφή του. Ένα ζευγάρι γρανιτένιες σφίγγες πλαισίωναν το άγαλμα. Η μία είχε την κεφαλή του πατέρα της Κλεοπάτρας.
• ένα μικρό λιμάνι με αποβάθρες, μια σειρά από 60 κίονες (διαμέτρου 1 μ. και μήκους 7 μ. η κάθε μία), κατασκευασμένοι από κόκκινο αιγυπτιακό γρανίτη και διακοσμημένοι με ένα στέμμα. Στην ανατολική πλευρά του νησιού. Αρχαίες ζωγραφιές δείχνουν ότι οι κίονες λειτουργούσαν ως η τελετουργική πύλη προς το νησί.[3]

ΤΩΡΑ ευρέθησαν και τα αρχαία, μα καλοδιατηρημένα, ξύλα ενός «σκάφους αναψυχής», ανακαλύφθηκαν στα ανοικτά των ακτών της Αλεξάνδρειας, κοντά στον υποθαλάσσιο χώρο του ναού της Ίσιδας, όπου κάποτε βρισκόταν το νησί Αντίρροδος. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης «Αρχαία και συγχρονα ιστορικά ναυάγια των ελληνικών θαλασσών».

Ο Fr. Goddio (του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης) και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Υποβρύχιας Αρχαιολογίας (IEASM) εδήλωσαν ότι είναι η πρώτη φορά που ανακαλύπτεται ένα τέτοιου είδους αρχαίο σκάφος.

Χρονολογείται στο α΄ μισό του 1^ου αιώνα μ.Χ.. Ομοιάζει με ένα αιγυπτιακό σκάφος αναψυχής, που περιέγραψε ο Έλλην ιστορικός του 1^ου αιώνα π.Χ. Στράβων. Έγραψε ότι τέτοια σκάφη χρησιμοποιούνταν από την βασιλική αυλή και τους πανηγυριστές της, για να ταξειδεύουν σε γιορτές και να επιδίδονται σε «ακραίες ασέλγειες».

Ο κ. Goddio είπε ότι ένα αιγυπτιακό σκάφος αναψυχής απεικονίζεται επίσης στο ψηφιδωτό δαπέδου της αρχαίας ελληνικής πόλεως Πραινέστου (νυν Palestrina) στο Λάτιο κεντρικής Ιταλίας, που απεικονίζει την πορεία του ποταμού Νείλου. Στην παραπάνω εικόνα, ένα σκάφος αναψυχής μήκους περίπου 15 μ. μεταφέρει ευγενείς που κυνηγούν ιπποποτάμους.

Με μήκος περίπου 35 μ., το νεοανακαλυφθέν σκάφος ήταν πολύ μεγαλύτερο, εξήγησε ο κ. Goddio, και είχε επίπεδη πλώρη και στρογγυλή πρύμνη, ίσως καθιστώντας το ευέλικτο σε ρηχά νερά.  Το μέγεθος του σκάφους υποδηλώνει ότι ίσως απαιτούσε περισσότερους από 20 κωπηλάτες, πρόσθεσε. «Θα μπορούσε να ήταν… μέρος της ναυτικής τελετής της αναπαράστασης του ναυαγίου θεάς Ίσιδος, όταν μια πομπή που γιόρταζε την θεά συναντούσε ένα πλούσια διακοσμημένο σκάφος – το ναυαγισθέν – το οποίο ενσάρκωνε το ηλιακό πλοίο της Ίσιδας, της Κυρίας της Θάλασσας», κατέληξε.

Βρισκόταν μόλις 7 μ. κάτω από το νερό και 1,5 μ. κάτω από τα ιζήματα. Η αρχική υπόθεση του κ. Goddio ήταν ότι ήταν… δύο πλοία, το ένα πάνω στο άλλο, «επειδή ο τύπος κατασκευής ήταν τόσο παράξενος».

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». «Ancient Egyptian pleasure boat found by archaeologists off Alexandria coast – First-century luxury vessel matches description by the Greek historian Strabo, who visited city around 29-25BC», The Guardian, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 8.12.2025.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Bernard A. κ.ά. «Alexandria, the submerged royal quarters», εκδ. Periplus Publ., Λονδίνο, 1998.
• Goddio Fr. «The Iseum of the Royal Island of Antirhodos. Excavations in the Portus Magnus of Alexandria», εκδ. Oxford Centre for Maritime Archaeology, Οξφόρδη, 2025.
• Του ιδίου «The Portus Magnus of Alexandria: 25 years of underwater archaeological research», ομιλία στα πλαίσια του University of Oxford Podcast Series “Maritime Archaeology”.
• Goddio Fr. – Fabre D. (επιμ.) «Egypt’s Sunken Treasures» (Exhibition Catalogue), (2η εκδ.), εκδ. Prestel, Μόναχο, 2008.
• Puchstein O. «Antirrodos», στην Paulys Realencyclopädie der klassischen Altertumswissenschaft, Stuttgart, 1894.
• Robinson D. – Wilson A. (επιμ.) «Alexandria and the North-Western Delta», εκδ. Oxford Centre for Maritime Archaeology, Οξφόρδη, 2010.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[2] Εκτέθηκε στην Έκθεση Grand Palais, του 2006.

[3] Απέναντι από την Αντίρροδο, στην χερσόνησο του Ποσειδώνα, το Ποσείδιον, βρέθηκε το ημιτελές παλλατι του Μάρκου Αντώνιου, το Τιμώνιον. Επίσης μια κολοσσιαία πέτρινη κεφαλή, πιστεύεται ότι ανήκει στον γιο της Κλεοπάτρας, Καισαρίωνα. Ένα τεράστιο κομμάτι χαλαζίτη με χαρακτική ενός φαραώ και μια επιγραφή που υποδεικνύει ότι απεικονίζει τον Σέτι Α΄, πατέρα του Ραμσή Β΄. Μερικά από τα φαραωνικά αντικείμενα στην τοποθεσία είχαν μεταφερθεί από την Ηλιούπολη από τους Πτολεμαίους Μακεδόνες ηγεμόνες και επαναχρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των κτηρίων τους.

αρχαιο ναυαγιο αρχαια τελετουργικο βασιλικο πλοιο, Αντιρροδος Λεκακης Antirhodos Antirrhodos Anti Rhodes ναυαγια τελετουργια Αντιροδος νησι λιμανι Αλεξανδρειας Αιγυπτου, 31^ος παραλληλος πτολεμαικο μακεδονικο παλλατι πτολεμαιοι μακεδονες παλατι βασιλεια Σεπτιμιος Σεβηρος Καρακαλλας βυθισμενο 4ος αιωνας μχ σεισμος τσουναμι, ανατολικη Μεσογειος Κρητη, 365 βυθισμενη παραλια Αλεξανδρεια βαθος ονομα ετυμολογια νησος αντι Ροδος εμπορικη αντιπαλοτητα δωδεκανησα δωδεκανησψβ εισπλους πυργος Φαρος͵ χοιραδα Λοχιας ακρα ακρο ακρωτηριο βασιλειον βασιλειο Λοχιαδα διαιτα αλσος ορυκτος λιμην κλειστος͵ βασιλευς νησιον νησιο νησακι μικρονησι λιμενιον εναμιλλον θεατρο Ποσειδιον͵ αγκων εμποριο ιερον Ποσειδωνος προσθηκη χωμα Αντωνιος κατεσκευη βασιλικη Τιμωνιον ακτιωι κακοπραγια Τιμωνειον ερημος Καισαρειον εμποριον νεωριο επτασταδιο λιμενας Στραβων 20ος μχ 1996, υποβρυχια αρχαιολογικη ερευνα Γκοντιο, πλακοστρωτο δρομος, παραλιακη λεωφορος Καισαρειο λευκος μαρμαρινος κορμος αγαλμα θεος Ερμης ερειπια μαρμαρινο δαπεδο, 3^ος βασιλικη κατοικια Κλεοπατρα ισιδος, ισιδας γρανιτης, φυσικο μεγεθος, αρχαιος Αιγυπτιος ιερεας θεα ξυρισμενο κεφαλι, πιθαρι εικονα οσιρις ζευγαρι γρανιτενια σφιγγα σφιγξ κεφαλη αποβαθρα κιονας, κοκκινος αιγυπτιακος γρανιτενιο διακοσμηση στεμμα ζωγραφια κιονοστοιχια τελετουργικη πυλη ξυλο σκαφος αναψυχης ακτη υποθαλασσιος χωρος ισις, ισιδα υποβρυχια Αρχαιολογια πρωτη φορα ειδος σκαφους 1^ος αιγυπτιακο αναψυχη ελληνας ιστορικος αυλη πανηγυριστες ταξειδι ταξιδι γιορτη ακραια ασελγεια εορτη πανηγυρι απεικονιση ψηφιδωτ δαπεδου ελληνικη πολις Πραινεστος παλεστρινα Palestrina Λατιο κεντρικη Ιταλια ποταμος Νειλος ευγενεις κυνηγι ιπποποταμος επιπεδη πλωρη στρογγυλη πρυμνη, ευελικτο ρηχα νερα μεγεθος κωπηλατης, ναυτικη τελετη αναπαρασταση πομπη γιορταστες πλουσια ηλιακο πλοιο βαρκα Κυρια κυρα της Θαλασσας ιζημα τυπος παραξενο χερσονησος θεος Ποσειδωνας, Ποσειδιο, ημιτελες Μαρκος Αντωνιος Τιμονιον κολοσσιαια πετρινη Καισαριων τεραστιο κομματι χαλαζιτης χαρακτικη φαραω επιγραφη Σετι Α Ραμσης Β φαραωνικα αντικειμενα Ηλιουπολη Πτολεμαιος Μακεδονας ηγεμονας επαναχρηση κτηριο μεταφορα μακεδονια