Τα «κρεμαστά φέρετρα», η αεροταφή και οι γενοκτονημένοι Ίωνες της Άπω Ανατολής – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Το «κρεμαστό φέρετρο»[1] είναι μια ξεχωριστή ταφική παράδοση:

• σε όλην την νότια Κίνα[2],
• τμημα της Βόρειας Κίνας[9],
• την Νοτιοανατολική Ασία και
• τον Ειρηνικό (λ.χ. στις Φιλιππίνες[3], στην Ινδονησια[4]), εδώ και 4.000 χρόνια!

Παραλλαγή του εθίμου εντοπίζεται και:

• στο Θιβετ[6]
• στην Ιαπωνία[8].
• σε ορισμένους λαούς της Νότιας Αμερικής (ως μια πιο φυσική μορφή διασκορπισμού της στάχτης των νεκρών) και
• της Βόρειας Αμερικής[10].

Στην λαογραφία ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των ταφών στον αέρα ή αεροταφών.

Όσον αφορά στην Κίνα, ιστορικά αρχεία αποδίδουν αυτήν την ιδιαίτερη ταφική πρακτική:

• στους Ίωνες / Yunnan.
• στον λαό Μπο, ιωνικής καταγωγής, μια ομάδα που είχε εξαφανισθεί / γενοκτονηθεί(*), σε μεγάλο βαθμό, από την τεκμηριωμένη ιστορία, έως το τέλος της δυναστείας Μινγκ (1368 – 1644 μ.Χ.), και
• στους Sichuan.

Ο λαός Μπο ήταν ένας από τους πολλούς «μη Χαν» λαούς, που κατοικούσαν στην νότια Κίνα, πριν από τις κατακτήσεις των Τσιν-Χαν προς τα νότια. Οι περιγραφές για αυτούς είναι σπάνιες στα κινεζικά αρχεία, αλλά τους περιγράφουν ως μια ακμάζουσα αγροτική κουλτούρα, που ήταν επίσης καταξιωμένοι ιππείς. Η γλώσσα, οι τελετουργίες και οι συμπεριφορές τους είναι άγνωστες στους αρχαιολόγους. Υπάρχει, ωστόσο, η πιθανότητα οι Κου του Κιουμπέι στην νότια Ιωνία-Γιουνάν, να είναι επιζώντες απόγονοι των Μπο. Μερικοί Κου συνηθίζουν επίσης να κρεμούν τα φέρετρα! Οι Χε στην Γιουνάν πιστεύεται επίσης τοπικά ότι είναι απόγονοι των Μπο. Οι Μπο εξαφανίσθηκαν. Αλλά είναι επίσης εξ ίσου «μυστηριώδες», ότι και οι άλλοι λαοί με το ίδιο ταφικό έθιμο, είτε έχουν πλέον εξαφανιστεί, είτε έχουν γενοκτονηθεί από τον «κινεζισμό».

Τα κρεμαστά φέρετρα βρίσκονται:

• πάνω σε δοκούς που προεξέχουν προς τα έξω, υψηλά πάνω από το έδαφος (έως και 100 μ.!) , σε κάθετους γκρεμούς βουνών, δημιουργώντας έτσι μια σκάλα. μεταξύ αυτού του κόσμου και του ουράνιου βασιλείου! Τα σκαλοπάτια αυτά τα ανέβαιναν οι άνθρωποι όταν το πνεύμα του βουνού τους προσκαλούσε σε γεύμα.
• σε απομακρυσμένα ανοίγματα σπηλαίων, πάλι μπροστά σε γκρεμούς,
• σε φυσικές βραχώδεις προεξοχές, σε όψεις βουνών.

Τα «κρεμαστά φέρετρα» ήταν συνήθως σκαλισμένα από ένα κομμάτι ξύλου.

Τοποθετούνταν ψηλά προς αποφυγήν όχλησης των νεκρών. Αυτό υπονοείται και από την σύντομη παρατήρηση του Μάρκο Πόλο για τις τελετουργίες των Μπο: «όταν πέθαιναν, τα σώματά τους τοποθετούνταν σε ένα κουτί και μεταφέρονταν στα βουνά για να τοποθετηθούν σε σπηλιές ή να κρεμαστούν, όπου άλλοι δεν μπορούν να φτάσουν»[5].

ΤΩΡΑ, μια γενετική μελέτη συνέδεσε τον σύγχρονο λαό Bo, που ζει στα βουνά της νοτιοδυτικής Κίνας, με τα 3.000 χρόνων λείψανα, που βρέθηκαν σε αυτά τα «κρεμαστά φέρετρα» της νότιας Κίνας.

Η προφορική ιστορία των σύγχρονων Bo, θυμίζει τέτοιες «κρεμαστές ταφές». Η σύγχρονη ταφική πρακτική τους περιλαμβάνει συμβολική τοποθέτηση των πνευμάτων των νεκρών, σε προγονικές σπηλιές. Με την λαϊκή πεποίθηση «όσο πιο ψηλά, τόσο πιο καλά» (θυμηθείτε τα μινωικά ιερά κορυφής). Με άλλα λόγια, είχαν τους νεκρούς τους πάνω από το κεφάλι τους. Τους έθαβαν στον ουρανό, όχι στην γη! Θυμηθείτε πως το δέρμα του σπουδαίου Φρυγα μουσικού Μαρσύα έγινε σαν ασκί (άσκαυλος) κρεμάστηκε από την Ακρόπολι Αθηνών, και συνέχιζε να παίζει μουσική! – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Μυσικής Μυησις”.

Στην ζωροαστρική θρησκεία στην αρχαία Περσία, αντιστοίχως χρησιμοποιούνταν ταφικοί «πύργοι σιωπής». Τα νεκρά σώματα τοποθετούνταν στην κορυφή, για να τα φάνε τα αρπακτικά πουλιά. Μια πολύ παρόμοια τελετή κηδείας μπορεί ακόμα να βρεθεί μεταξύ των Θιβετιανών στα Ιμαλάια. Στο Τσιλπίκ του Ουζμπεκιστάν σώζεται ένας τέτοιος αρχαίος «πύργος της σιωπής». Η “εναέρια ταφή” αναφέρεται από αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, λ.χ. ο Νυμφόδωρο (3ος αι. π.Χ.) στο έργο του «Βαρβαρικοί Νόμοι» έγραφε: «Τα ανδρικά σώματα των Κολχίων, ούτε καίγονταν, ούτε θάβονταν. Τα σώματα των ανδρών τυλίγονταν σε φρέσκα δέρματα και κρεμόντουσαν σε δένδρα, ενώ τα σώματα των γυναικών θάβονταν στη γη».[7]

Ωστόσο, ιστορικά έγγραφα δείχνουν ότι οι άνθρωποι που κατασκεύασαν αυτά τα φέρετρα, οι οποίοι ήταν επίσης γνωστοί ως Bo, εκδιώχθηκαν / γενοκτονήθηκαν(*) κατά την διάρκεια της Δυναστείας Μινγκ, πριν εξαφανισθούν από τα αρχεία τον 17^ο αιώνα. Κι εδώ ίσως να είναι το κλειδί της ερμηνείας αυτής της πρακτικής: Ίσως να οι νεκροί να τοποθετούνταν σε αυτά τα απρόσιτα σημεία, για να μη σκυλευτούν από τους γενοκτόνους των Ιώνων στην περιοχή αυτή…

Η ανάλυση DNA δείχνει ότι οι σύγχρονοι Bo είναι άμεσοι απόγονοι των αρχαίων Bo. Οι ερευνητές έχουν επίσης διαπιστώσει ότι πριν από περίπου 4.000 χρόνια, οι αρχαίοι Bo συνδέονταν με τους αγρότες και τους ναυτικούς στις ακτές της Κίνας, των οποίων οι απόγονοι κατοικούσαν:

• στην Νοτιοανατολική Ασία (τέσσερα αρχαία γονιδιώματα από την βορειοδυτική Ταϊλάνδη),
• την Βορειοανατολική Ασία και στον Κίτρινο Ποταμο! Το γονιδίωμα ενός ατόμου, ηλικίας 1.200 χρόνων, συνδέθηκε με αγρότες από την περιοχή του Κίτρινου Ποταμού στην βόρεια Κίνα (απροσδόκητα, βρέθηκαν στοιχεία με μακροχρόνιες αλληλεπιδράσεις και πολιτισμική συμπερίληψη, πριν από 1.200 χρόνια)
• τα νησιά του Ειρηνικού,
• το Μογγολικό Οροπέδιο, ένα άτομο έφερε DNA που σχετιζόταν με ανθρώπους αυτό, και έως και
• την Μαδαγασκάρη!!!

Άρα, η γενετική ποικιλία στα αρχαία λείψανα των κρεμαστών φερέτρων, δείχνει ότι πολλοί λαοί συναντήθηκαν σε αυτό το μέρος της νότιας Κίνας!

Τόσο οι αρχαίες όσο και οι σύγχρονες ομάδες Bo παρουσιάζουν αυξημένη γενετική συγγένεια με τους παράκτιους νεολιθικούς πληθυσμούς από την ΝΑ. Ασία, οι οποίοι είναι πρόγονοι των ομιλητών της γλώσσας Tai-Kadai και της αυστραλονησιακής.

ΠΗΓΗ: Hui Zhou, κ.ά. «Exploration of hanging coffin customs and the bo people in China through comparative genomics», Nature Communications, vol. 16, αρ. 10230 (2025), ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 20.11.2025. ZME Science.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Akhmetshin N. Kh. “Πύλες της Σαμπάλα”, εκδ. Veche, 2012.
• Dulzon A. P. «Γλώσσα Ket», Tomsk, 1968.
• Holm. D. “Killing a Buffalo for the Ancestors: A Zhuang Cosmological Text from Southwest China”, Center for Southeast Asian Studies, Northern Illinois University, εκδ. DeKalb, Illinois Southeast Asia Publications, 2003.
• Khotkho B. S. «Η τελετή της «αέριας» ταφής στον χώρο της παγανιστικής κουλτούρας των Αμπχαζίων και των Αντιγέων», Δελτίο του Κρατικού Πανεπιστημίου Αντιγέων, σειρά «Περιφερειακές σπουδές: φιλοσοφία, ιστορία, κοινωνιολογία, νομολογία, πολιτικές επιστήμες, πολιτισμικές σπουδές» αρ. 1, 2011.
• «China’s Hanging Coffins & The Forgotten Genocide(*) of the Bo People», Paths Unwritten, 10.6.2020.
• Xiaoming Zhang κ.ά. “Μια Μητρογραμμική Γενετική Προοπτική της Προσαρμογής Κρεμαστών Φερέτρων στην Νότια Κίνα και την Βόρεια Ταϊλάνδη”, 24.4.2020.
• Yakovlev N. F. «Αρχαίες συνδέσεις μεταξύ των γλωσσών του Καυκάσου, της Ασίας και της Αμερικής», Πρακτικά του Ινστιτούτου Εθνογραφίας, τ. 2, 1947.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] μανδαρινικά: xuanguan, κινέζικα: pinyin xuán guān / επισήμως επιστημονικά: hanging coffins / hanging tombs.

[2] Το έθιμο των κρεμαστών φερέτρων στην Κίνα έχει εντοπισθεί σε:

• Ιωνία / Yunnan: λαός Bo, στο Doushaguan. ΠΗΓΗ: «Bo People Hanging Coffin of Doushaguan in Yanjin County, Zhaotong», Trans-Asia Discovery, 4.2.2020. Και στο ΝΑ. Bainitang, επαρχία Qiubei, Wenshan – λαός Ku πιθανώς απογόνων των Bo του Sichuan.
• Fujian: όρη Wuyi, πάνω από τον ποταμό Τζιούκου, τα κρεμαστά φέρετρα ήταν σε σχήμα βάρκας, και συμπεριελάμβαναν και κουπιά! Έτσι, τα κατερχόμενα αγια πνεύματα θα μετέφεραν ευκολότερα τους νεκρούς στον Άλλο Κόσμο! Το αρχαιότερο είναι 4.000 χρόνων.
• Guangxi: ποταμός Hongshui στην επαρχία Donglan – λαός Buyang.
• Hubei: επαρχία Zigui.
• Jiangxi: Longhushan, 20 χλμ. ΝΔ. της πόλης Yingtan – λαός Guyue.
• Sichuan: επαρχία Gongxian του Yibin, ΝΔ. Sichuan (λαός Bo) και φαράγγι Qutang ένα από τα Τρία Φαράγγια / Three Gorges. ΠΗΓΗ: «131 Ancient Chinese ‘Hanging’ Coffins Found on Side of 100m Cliff Near Three Gorges Dam», εφημ. South China Morning Post, 15.12.2015.

[3] στην ορεινή επαρχία Sagada, στο νησί Luzon των Φιλιππίνων – από τον λαό Kankanaey. Εδώ τα φέρετρα είναι μικρά, επειδή τα σώματα των νεκρών ευρίσκονται σε εμβρυϊκή στάση. Λόγω πεποίθησης ότι οι άνθρωποι πρέπει να εγκαταλείπουν τον κόσμο στην ίδια στάση με την οποία εισήλθαν σε αυτόν. Αυτή η παράδοση είναι κοινή σε όλους τους προ-αποικιακούς πολιτισμούς των Φιλιππίνων. Τα φέρετρα συνήθως σκαλίζονται από τους ίδιους καθ’ όλην την διάρκεια της ζωής τους. Τα «κρεμαστά φέρετρα» δεν είναι η κύρια ταφική πρακτική των Kankanaey. Μόνο για διακεκριμένους ή αξιότιμους ηγέτες της κοινότητας, που έχουν εκτελέσει σπουδαίες πράξεις ή έχουν λάβει σοφές αποφάσεις ή έχουν ηγηθεί παραδοσιακών τελετουργιών όσο ζούσαν. Το ύψος, στο οποίο τοποθετούνται τα φέρετρα, αντανακλά το ύψος της κοινωνικής τους θέσης. Οι περισσότεροι στα κρεμαστά φέρετρα είναι τα πιο εξέχοντα μέλη του amam-a (Συμβουλίου των Πρεσβυτέρων Ανδρών / Γερουσία, το παραδοσιακό dap-ay, τον κοινόχρηστο κοιτώνα ανδρών και το αστικό κέντρο του χωριού). Υπάρχει επίσης μια καταγεγραμμένη περίπτωση γυναίκας που έλαβε την τιμή να ταφεί σε κρεμαστό φέρετρο! Το πιο συνηθισμένο ταφικό έθιμο των Kankanaey είναι τα φέρετρα να μπαίνουν σε σχισμές ή να στοιβάζονται το ένα πάνω στο άλλο μέσα σε ασβεστολιθικές σπηλιές. Οι Kankanaey πιστεύουν ότι η ταφή των νεκρών σε σπηλιές ή γκρεμούς διασφαλίζει ότι τα πνεύματά τους (που λέγονται anito, από το αρχαίο ελληνικό άνεμος = πνεύμα) μπορούν να συνεχίζουν την περιπλάνηση και να συνεχίζουν να προστατεύουν τους ζωντανούς. Όλα τα ταφικά έθιμα των Kankanaey απαιτούν συγκεκριμένες τελετουργίες πριν από την ταφή – γνωστές ως sangadil. Τα κρεμαστά φέρετρα στην Echo Valley έχουν γίνει πλέον τουριστικά αξιοθέατα.

ΠΗΓΗ:

• Macatulad J. B., κ.ά. “The Hanging Coffins of Echo Valley, Sagada, Mountain Province», Will Fly For Food, 24.3.2020.
• Panchal J. H. κ.ά. “Culture Shock – A Study of Domestic Tourists in Sagada», Philippines”, 4th Interdisciplinary Tourism Research Conference, Ankara, Anatolia, 2016.
• Fillone Al. M., κ.ά. “Planning for Sustainable Access of Upland Tourism Sites in the Cordillera Region, Philippines”, Travel and Tourism Research Association, Advancing Tourism Research Globally, 97, 2019.

[4] οι Toraja του νησιού Sulawesi έχουν επίσης «κρεμαστά φέρετρα» (την ταφή αυτήν την λένε liang tokek = «κρεμαστή ταφή»). Τα φέρετρά τους είναι χαρακτηριστικά και σε σχήμα βάρκας (γνωστά ως erong). Τοποθετούνται πάντα κάτω από τα προεξέχοντα μέρη ενός γκρεμού. Προστατεύονται από σκαλιστές ξύλινες αναπαραστάσεις των νεκρών (γνωστές ως tau-tau). Τα αρχαιότερα tau-tau είναι πιο αφηρημένα. Τα κρεμαστά φέρετρα των Φιλιππίνων προορίζονταν για τους «ιδρυτές» του χωριού. Τα αρχαιότερα χρονολογημένα φέρετρα είναι του 780 μ.Χ. Αποτελούσαν μέρος ταφικών συγκροτημάτων / νεκροπολεων που περιλαμβάνουν και άλλα είδη πρακτικών ταφής. Οι ταφές διαφέρουν ανάλογα με την κοινωνική τάξη και την ηλικία των νεκρών. Αυτά τα συγκροτήματα πιστεύεται από τους Toraja ότι ήταν κατοικίες των πνευμάτων των νεκρών στην μετά θάνατον ζωή τους.

Οι πιο συνηθισμένοι τύποι αρχαίας ταφής ήταν οι liang sillik και liang erong, οι οποίοι ήταν ταφές σε σπήλαια. Οι δεύτερες χρησιμοποιούσαν βαρκόσχημα φέρετρα (erong), ενώ οι πρώτες όχι. Πιο πρόσφατα ταφικά έθιμα περιλαμβάνουν και liang pak (τάφους σκαλισμένους σε τοίχους), tangdan (τάφους σε σχήμα σπιτιού για ευγενείς, συνήθως τοποθετημένους σε κορυφές λόφων) και liang patane (τάφους σε σχήμα σπιτιού για απλούς ανθρώπους). Θα τα δείτε στο σπήλαιο Λόντα Νανγκάλα.

Ο λόγος για την τοποθέτησή τους σε υψηλά μέρη είναι και πρακτικός, για την αποθάρρυνση των ιερόσυλων να κλέψουν τα κτερίσματα / αντικείμενα που έχουν ταφεί με τους νεκρούς.

ΠΗΓΗ:

• Comila F. S. “The Disappearing Dap-ay: Coping with Change in Sagada”, στο Arquiza Y. D. (επιμ.). «The Road to Empowerment: Strengthening the Indigenous Peoples Rights Act», Vol. 2: Nurturing the Earth, Nurturing Life, International Labour Organization , Manila, 2007.
• Duli Ak, κ.ά. “Archeological Study About Burial Tradition of Toraja Ethnic, South Sulawesi, Indonesia”, Proceeding of the 13th International Conference on Malaysia-Indonesia Relations (PAHMI), doi:10.2478/9783110680003-002, Warsaw, 2020.
•  Holland M. “The Graves of Tana Toraja”, Asia for Visitors, 13.11.2020.

[5] ΠΗΓΗ: Man Wong How «Hanging Coffins of the Bo People», Archeology, 44 (5): 64–67, JSTOR 41766013, 1991.

[6] Σε μια τελετή κηδείας, για τους κληρονόμους των ηγεμόνων Σάκια, που πέθαιναν στην παιδική ηλικία, το σώμα τοποθετείτο σε ένα πήλινο δοχείο, το οποίο κρεμόταν από την οροφή του κάτω ορόφου του σπιτιού. Μετά από 8-9 μήνες, τα λείψανα αποτεφρώνονταν και έφτιαχναν ένα τσα-τσα. ΠΗΓΗ: Wylie T. “Νεκρικά έθιμα στη Σάσκια, Θιβέτ”, Harvard Journal of Asiatic Studies, 1965, τ. 25/3. Και Gerasimova K. M. “Τελετουργίες κηδείας Θιβετιανών και Μογγόλων συγγραφέων του 16ου-19ου αιώνα”, στο Παραδοσιακές τελετουργίες των λαών των Μογγόλων, Νοβοσιμπίρσκ, 1992. Και M. Gouin “Θιβετιανές Τελετουργίες Θανάτου: Βουδιστικές Ταφικές Πρακτικές”, εκδ. Routledge, 2012.

[7] Επιβιώσεις της αεροταφής:

• Το 1427, ο περιηγητης Γ. Σίλτμπεργκερ ανέφερε για τους Κιρκάσιους: «Έχουν το έθιμο να βάζουν όσους σκοτώνονται από κεραυνό (σύμβολο του Διός[**]) σε ένα φέρετρο, το οποίο στην συνέχεια κρεμούν σε ένα υψηλό δένδρο. Μετά από αυτό, έρχονται οι γείτονες, φέρνοντας φαγητό και ποτό, και αρχίζουν να χορεύουν και να διασκεδάζουν, σφάζουν ταύρους και κριάρια και μοιράζουν το μεγαλύτερο μέρος του κρέατος στους πτωχούς. Το μνημόσυνο αυτό το κάνουν αυτό για τρεις ημέρες. Επαναλαμβάνουν το ίδιο πράγμα κάθε χρόνο μέχρι να αποσυντεθεί εντελώς το πτώμα, επειδή έχουν την λαϊκή πεποίθηση ότι ένα άτομο που χτυπήθηκε από κεραυνό πρέπει να είναι άγιος».
• Το 1660, ο περιηγητής Αρκ. Λαμπέρτι έγραψε για τους λαούς Αμπχαζίας στην Αντιγή: “Στα βόρεια, πιο κοντά από όλους (στους Μιγκρελούς), ζουν οι Καυκάσιοι, τους οποίους οι Τούρκοι αποκαλούν Αμπάζ ή Αβκάσες. Μεταξύ των άλλων εθίμων αυτού του λαού, είναι αξιοσημείωτο ότι ούτε θάβουν ούτε καίνε το σώμα του νεκρού, αλλά το τοποθετούν σε έναν κούφιο κορμό δέντρου, ο οποίος χρησιμεύει ως φέρετρο. Δένουν το φέρετρο με ένα αμπέλι στο υψηλότερο κλαδί κάποιου μεγαλύτερου δένδρου με κάποια προσευχή. Κρεμούν επίσης τα όπλα και τα ρούχα του νεκρού. Για να στείλουν δε και το άλογό του στον Άλλο Κόσμο, το οδηγούν με πλήρη ταχύτητα, από αυτό το δένδρο και μέχρι να σκάσει / να πεθάνει. Αν πεθάνει γρήγορα, λένε ότι ο κάτοχός του το αγαπούσε πολύ. Αν, αντίθετα, παραμείνει για πολύ καιρό, λένε ότι ο νεκρός δείχνει έτσι πόσο λίγο το νοιαζόταν”. Οι Αμπχάζιοι ιστορικοί πιστεύουν ότι το τελετουργικό της αεροταφής των λαών των Αμπχαζιων-Αντίγκε προέρχεται από τις θρησκευτικές λατρείες αυτών που κατασκευασαν τα ντολμέν και λάτρευαν την δρυ (ιερόδενδρο του Διός [**] > δρυϊδισμός – βλ. B. S. Khotkho). Οι αναμνηστικές τελετές προς τιμήν των πνευμάτων των προγόνων τελούνταν μπροστά στην πρόσοψη των ντολμέν ή μέσα σε περιβόλους που έμοιαζαν με κρομλέχ (οτκάρα). Ο πολιτισμός των λαών των ντολμέν, χαρακτηριζόταν από την «δευτερεύουσα» ταφή μόνο των μεγάλων οστών και των κρανίων (ανακαλύφθηκαν επανειλημμένως από αρχαιολόγους μέσα σε ντολμέν), τα οποία παρέμεναν μετά τις πρωτογενείς «αεροταφές» σε δέντρα.
• Το 1814, ο Ντ. Μπαγκρατιόνι ανέφερε στο βιβλίο του «Ιστορία της Γεωργίας»: «Στην αρχαιότητα, οι Γεωργιανοί δεν έθαβαν τα σώματα των νεκρών στο έδαφος, αλλά τα άφηναν σε δένδρα, κάτι που εξακολουθεί να παρατηρείται μεταξύ των Αμπχαζίων. Πιστεύεται ότι αυτό υιοθετήθηκε από τους Πέρσες, αφού ο Γκίντε, περιγράφοντας τα αρχαία έθιμα αυτού του λαού, αναφέρει ότι οι Πέρσες φέρονταν στα σώματα των νεκρών με παρόμοιο τρόπο».
• Ο “πολιτισμος Dyakovo“, του λαού Moksha, πιθανώς φιννοουγγρικός, έχει αντιστοιχως τα «σπίτια των νεκρών». Κατά την παραδοσιακή θρησκεία του (koi), στην αρχαιότητα οι νεκροί θάβονταν σε κάλυμμα / σάβαννο (το ker), στο οποίο το σώμα τυλιγόταν και κρεμόταν από ένα δένδρο. Η ταφή ονομαζόταν urlya ή urksprya. Αργότερα, οι ταφές άρχισαν σε δασικά νεκροταφεία (kalmakuzha). Ένα ξύλινο πλαίσιο κατασκευαζόταν από τέσσερα γειτονικά δένδρα και τοποθετείτο στους υψηλούς κορμούς που προέκυπταν. Μια στέγη κατασκευαζόταν από πάνω και το σώμα του νεκρού τοποθετούνταν μέσα, τυλιγμένο σε κάλυμμα. Με την υιοθέτηση του χριστιανισμού, τα kalmakuzha κάηκαν… Τέλος
• Παρόμοιες ιεροτελεστίες υπήρχαν μέχρι και τον 20ό αιώνα στους λαού: Altai, Baraba Tatars, Buryats, Evenks (Ανατ. Σιβηρίας, πριν από τους Iquanspass / Αθαβασκανούς), Itelmens, Khakass (φυλές Kargintsy, Kagars, Beltir), Kets, Nganass, Ngans Selkups (βόρεια), Nivkhs, Orochs, Σάγες / Sagays (Khalar clan), Shivei (μογγολόφωνη φυλή), Shors (Seoka Karga), Teleuts, Tuvans, Udege, Γιακούτιους / Yakuts, Telesy, Telengits, Βάσκοι (Ιβηρικής). ΠΗΓΗ: G. Yu. Sitnyansky “Σχετικά με την προέλευση της αρχαίας κιργιζικής τελετής κηδείας”, Κεντρική ασιατική εθνογραφική συλλογή, τ. IV. 2001.

[8] Στην Οκινάουα Ιαπωνίας υπήρχε από την αρχαιότητα ένα τελετουργικό αεροταφής. Αντικαταστάθηκε από βουδιστικές τελετουργίες.

[9] Οι αρχαιολόγοι έχουν διαπιστώσει ότι οι Μόχε (λαός που ζούσε στο βόρειο τμήμα της Μαντζουρίας, στην Βόρεια Κίνα, πρόγονοι των Τζούρτσεν και, κατά συνέπειαν, των Μαντσού > Μαντσουρία) εφάρμοζαν την τελετή της αεροταφής ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Στο έδαφος της Γιακουτίας στον Αρκτικό Κύκλο υπήρχε αρχαία λατρεία του αλόγου, η οποία έχει διατηρηθεί με την μορφή μιας τελετής κατά την οποία κρεμούσαν το κεφαλι και τα οπλα ενός αλόγου σε ένα δένδρο κοντά στην ταφή ενός ανθρώπου.

[10] Η τελετή της “ταφής στον αέρα” ανιχνεύεται και σε ορισμένους ιθαγενείς αμερικανικούς λαούς της Βόρειας Αμερικής. Το σώμα του νεκρού τοποθετούνταν σε μια ειδική υπερυψωμενη “πλατφόρμα”, είτε σε ένα δένδρο, είτε υψωνόταν σε πασσάλους σε ύψος 3 μ. Κοντά του τοποθετούνταν όπλα και τρόφιμα για το ταξείδι στον Επόμενο Κόσμο.

γενοκτονια ιωνων απω Ανατολη κρεμαστα φερετρα αεροταφη Λεκακης κρεμαστο φερετρο ταφικη παραδοση νοτια Κινα Βορεια κινας Νοτιοανατολικη Ασια Ειρηνικος ωκεανος Φιλιππινες Ινδονησια 4.000 χρονια πριν παραλλαγη εθιμο Θιβετ Ιαπωνια λαος Αμερικη φυσικη μορφη διασκορπισμος σταχτης σταχτη τεφρα νεκρων λαογραφια ταφη στον αερα αεροταφη αερας ιστορια ταφικες πρακτικες ιωνες γιουναν Yunnan λαος Μπο, ιωνικη καταγωγη ομαδα εξαφανιση γενοκτονια δυναστεια Μινγκ 14ος 1368 1644 μ σιτσουαν Sichuan μη Χαν λαοι κατοικοι κατακτηση Τσιν Χαν περιγραφη σπανια κινεζικα αρχεια, αγροτικη κουλτουρα, ιππεις γλωσσα, τελετουργια συμπεριφορα αγνωστο αρχαιολογια Κου Κιουμπει Ιωνια Γιουναν, απογονοι κρεμασμα ξε Χε he απογονος εξαφανισμενοι μυστηριο ταφικο εθιμο, γενοκτονημενοι κινεζισμος δοκος καθετος γκρεμος βουνο σκαλα ουρανιο βασιλειο σκαλοπατια ανθρωποι πνευμα του βουνου προσκληση γευμα σπηλαιο βραχος σκαλισμενο ξυλο αποφυγη οχλησης οχληση νεκρων Μαρκο Πολο τελετουργιες σωματα ξυλινο κουτι μεταφορα σπηλια γενετικη 3.000 1000 2000 3η 2η χιλιετια πχ λειψανα, προφορικη παραδοση κρεμαστη συμβολισμος συμβολικη πνευματα νεκροι προγονικη λαικη πεποιθηση δοξασια ψηλα καλα μινωικα ιερα κορυφης μινωικο ιερο κορυφη κρητης κρητη νεκρος κεφαλι ουρανος γη δερμα σπουδαιος Φρυγας μουσικος Μαρσυας φρυγια ασκι ασκαυλος ακροπολη Ακροπολις Αθηνων, αθηνα αθηνας μουσικη ζωροαστρικη θρησκεια ζωροαστρισμος αρχαια Περσια, ταφικος πυργος σιωπης νεκρα σωματα κορφη αρπακτικα πουλια τελετη κηδειας Θιβετιανοι Ιμαλαια Τσιλπικ Ουζμπεκισταν αρχαιος πυργος σιωπη εναερια αρχαιοι ελληνες συγγραφεις, Νυμφοδωρος 3ος εργο Βαρβαρικοι Νομοι βαρβαροι ανδρικο κολχις κολχιδα Κολχιες καψιμο πυρα ανδρας φρεσκο δενδρα, δεντρα γυναικα δενδρο δεντρο ιστορια εγγραφα ανθρωποι κατασκευη εκδιωξη 17ος ερμηνεια απροσιτο σημειο σκυλευση γενοκτονοι αναλυση DNA αγροτες ναυτικοι ακτη γονιδιωμα βορειοδυτικη Ταιλανδη Ταυλανδη Βορειοανατολικη Ασια Κιτρινος Ποταμος 1.200 χρονων, χρονια πριν αλληλεπιδραση πολιτισμικη συμπεριληψη, νησια νησι Μογγολικο Οροπεδιο, μογγολια νησος Μαδαγασκαρη λειψανα συγγενεια παρακτιοι νεολιθικοι πληθυσμοι νεολιθικξ εποχη γλωσσες ται κανται Tai Kadai αυστραλονησιακη Σαμπαλα κετ Ket παγανιστικη Αμπχαζιοι Αντιγεις Αντιγη φιλοσοφια, κοινωνιολογια, νομολογια, πολιτικες επιστημες, ξεχασμενη Forgotten Genocide Bo People Μητρογραμμικη Καυκασος, εθνογραφια μανδαρινικα xuanguan, κινεζικα: pinyin xuán guān εθιμα ιωνια / Yunnan ντουσαγκουαν Doushaguan Ku φουτζιαν Fujian ορη Wuyi, γουιγι ποταμι Τζιουκου, σχημα βαρκας, κουπι κατερχομενα αγια πνευματα αγιον αγιο πνευμα αλλος κατω Κοσμος αρχαιοτερο γκουανγκξι γκουανξι Guangxi χονγκσουι Hongshui επαρχια ντονγκλαν Donglan μπουγιανγκ Buyang χουμπει Hubei ζιγκουι Zigui γιανγκξι γιανξι Jiangxi λονγκχουσαν Longhushan, πολη γινγκταν Yingtan γκουγιε Guyue Sichuan γκονγκξιαν Gongxian γιμπιν Yibin, φαραγγι κουτανγκ Qutang Τρια Φαραγγια / Three Gorges ορεινη σαγκαντα σαγαδα Sagada, λουζον Luzon Φιλιππινων κανκανει κανκανευ κανκανεοι Kankanaey μικρο εμβρυικη σταση εμβρυακη προαποικιακοι πολιτισμοι ζωη διακεκριμενος αξιοτιμος ηγετης κοινοτητα σπουδαια πραξη σοφη αποφαση παραδοσιακη κοινωνικη θεση αναμα αναμ α amama Συμβουλιο των Πρεσβυτερων Ανδρων / Πρεσβυτεροι Ανδρες Γερουσια, δημοκρατια παραδοσιακο νταπ αι αυ dapay, κοινοχρηστος κοιτωνας αστικο κεντρο χωριο γυναικα τιμη σχισμη στοιβαγμα ασβεστολιθικη ασβεστολιθος anito, ανιτο ελληνικο ανεμος περιπλανηση ζωντανοι ταφικα εθιμα σανγκαντιλ sangadil κοιλαδα ηχω εκο Echo Valley τουρισμος αξιοθεατα αξιοθεατο τοραγια Toraja σουλαβεζι Sulawesi liang tokek λιανγκ τοκεκ βαρκα ερονγκ erong σκαλιστη ξυλινη αναπαρασταση νεκρου ξυλογλυπτικη γλυπτικη  ταου ταου  ταουταου tautau αρχαιοτερα αφηρημενη τεχνη ιδρυτης 8ος 780 μΧ ταφικο συγκροτημα νεκροπολη κοινωνια ηλικια κατοικια μετα θανατον θανατος θανατο liang sillik σιλικ liang erong, σπηλαια βαρκοσχημο liang pak πακ σκαλισμενος τοιχος, τανγκνταν tangdan σπιτιου απιτι οικια ευγενης, λοφος liang patane πατανε ταφοι Λοντα Νανγκαλα αποθαρρυνση ιεροσυλια κλοπη κτερεσματα / αντικειμενο κτερισμα ηγεμονες Σακια, παιδικη ηλικια, πηλινο δοχειο, οροφη οροφος 8 9 μηνες, αποτεφρωση τσατσα νεκρικα Σασκια, Μογγολοι συγγραφεας 16ος 19ος παραδοσιακες τελετουργιες Μογγολων, Θιβετιανες Βουδιστικες επιβιωση 15ος 1427, ταξειδιωτης περιηγητης Σιλτμπεργκερ Κιρκασιοι κεραυνος συμβολο Διος θεος διας ζευς γειτονες, φαγητο ποτο χορος διασκεδαση σφαγη ταυρος κριαρι μοιρασμα κρεας πτωχοι φτωχοι 3 τρεις ημερες μνημοσυνο αποσυθεση πτωμα, ατομο αγιος 1660, Λαμπερτι Αμπχαζια αντιγη Μιγκρελοι Καυκασιοι, Τουρκοι Αμπαζ Αβκασες κουφιος κορμος δεντρου, αμπελι υψηλοτερο κλαδι προσευχη οπλα ρουχα αλογό ταχυτητα, θρησκευτικες λαικες λατρειες ντολμεν λατρεια δρυς βελανιδια ιεροδενδρο δρυιδισμος δρυιδες αναμνηστικη προγονοι προσοψη περιβολος κρομλεχ οτκαρα δευτερευουσα μεγαλα οστα κρανιο αρχαιολογος πρωτογενης 19ος 1814, Μπαγκρατιονι βιβλιο Γεωργια αρχαιοτητα, Γεωργιανοι εδαφος, Περσες, Γκιντε, νεκροι πολιτισμος ντιακοβο ντυακοβο Dyakovo μοκσα μοξα Moksha, φιννοουγγρικος, φιννοι ουγγροι σπιτια νεκρων κοι koi καλυμμα / σαβαννο σαβανο κερ ker urlya urksprya δασικο νεκροταφειο δασος kalmakuzha στεγη χριστιανισμος ιεροτελεστια 20ος αλται Altai, μπαραμπα ταταρς ταταροι Baraba Tatars, μπουριατς Buryats, εβενκς Evenks Ανατολικη Σιβηρια Iquanspass / ικουανσπας Αθαβασκανοι Itelmens ιτλεμενς, κακας Khakass φυλες καργκιντσι Kargintsy, καγκαρς καγκαροι Kagars, μπελτιρ Beltir κετς κετες Kets, νγκανας Nganass, νγκανς σελκουπς Ngans Selkups νιβκις Nivkhs, οροχς οροχοι Orochs, Σαγες σαγαι Sagays σαγκεις σαγκεοι σαγεοι Khalar clan καλαρ κλςν σιβει Shivei μογγολοφωνη φυλη σορς Shors σεοκα καργκα Seoka Karga, τελεουτς Teleuts, τουβανς τουβανοι Tuvans, ουντεγκε Udege, Γιακουτιοι / Yakuts, τελεσι τελεσοι Telesy, τελενγκιτς Telengits, Βασκοι Ιβηρικη χερσονησος ισπανια κιργιζια κιρκασια Οκιναουα Οκιναβα Ιαπωνιας βουδισμος Μοχε Μαντζουρια Τζοερτσεν Μαντσου Μαντσουρια εποχη χρονος Γιακουτια αρκτικος Κυκλος αλογου, οπλο αλογο ιθαγενεις ινδιανοι αμερικης πλατφορμα πασσαλος τροφιμα ταξειδι ταξιδι Επομενος