Του Πέτρου Ιωαννίδη, καθηγητή φιλολόγου, petrion18@gmail.com
Ὑγίεια καί Νοῦς ἀγαθά τῷ βίῳ δύο»
(Μένανδρος, 342-290, Μονόστιχοι Γνῶμαι, 1, 519)
Κάθε πολιτισμός έχει μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση, η οποία συγκροτείται και εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της ιδιαιτερότητας του πνεύματος του Λαού που τον δημιουργεί.
Ο Πολιτισμός των Ελλήνων παρήχθη από ένα πνεύμα Εξωστρέφειας, Ελευθερίας και Εξαίρετης Έρευνας, το οποίο αναζητούσε πάντοτε την αιτία και τη βαθύτερη έννοια, όπως το διατύπωσε ο Αριστοτέλης (384-322) στο έργο του «Αναλυτικά πρότερα και ύστερα», 82b, 38:
«Εἰ γάρ ἔστιν ὁρίσασθαι ἤ εἰ γνωστόν τό τί ἦν εἶναι».
(= Γιατί ή είναι γνωστό αυτό που υπάρχει, ή – αν δεν είναι γνωστό – θα πρέπει να καθοριστεί).
Αποτέλεσμα αυτού ήταν η συνεχής και κοπιώδης έρευνα που κατέληγε σε Συμπεράσματα, τα οποία τα ανακοίνωνε και τα δίδασκε ελεύθερα, Urbi et Orbi, ήτοι στην πόλη, εννοείται της Αθήνας και όχι της Ρώμης, και στην οικουμένη.
Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΠΟΥ ΑΦΗΣΕ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Ο Τσ. Τζ. Σίνγκερ, Βρετανός, ιστορικός της Επιστήμης, της Τεχνολογίας και της Ιατρικής, (1876-1960) επισημαίνει: «Τα επιτεύγματα των Ιατρών της Ελληνιστικής εποχής συγκροτούν την ανεκτίμητη οφειλή της σύγχρονης Ιατρικής προς την Αρχαιότητα. Οι σύγχρονοι πρωτοπόροι είναι κληρονόμοι των Ελλήνων. Χωρίς τον Ηρόφιλο της Χαλκηδόνας (331-280 π.Χ.), τον πατέρα της Ανατομίας δεν θα είχαμε τον W. Harvey (1578-1657) και η αναγέννηση της Φυσιολογίας θα είχε καθυστερήσει κατά αιώνες. Αν τα έργα τού Γαληνού (129-200 μ.Χ.) δεν είχαν διασωθεί ο A. Vesalius (1514-1564), Φλαμανδός ανατόμος και συγγραφέας του περίφημου έργου: «De humani corporis Fabrica» (= Η δομή του ανθρωπίνου σώματος) δεν θα ανοικοδομούσε την Ανατομία, ενώ η Χειρουργική μαζί με την Ιατρική θα έμεναν πίσω. Η «Ιπποκράτειος Συλλογή» υπήρξε η βάση για το έργο του μεγαλύτερου σύγχρονου Ιατρού – Κλινικού Παρατηρητή Τh, Sydenham (1624-1689), τον αποκάλεσαν English Hippocrates και εξακολουθεί να είναι η βάση για ένα σύγχρονο Νοσοκομείο και για την εκπαίδευση των Ιατρών».
Ο σερ Τ. Λ. Χιθ (1861-1940), Βρετανός Μαθηματικός και κλασσικός μελετητής, στο κεφάλαιο «Mathematics and Astronomy» γράφει: «Όταν αναλογιζόμαστε το χρέος της ανθρωπότητας προς τους Έλληνες, έχομε την τάση να σκεπτόμαστε αποκλειστικώς τα αριστουργήματα της Λογοτεχνίας και της Τέχνης που μας άφησαν. Όμως η ελληνική μεγαλοφυΐα είναι πολύπλευρη. Ο Έλλην… έτεινε κατά τον ίδιο ακατανίκητο τρόπο και προς τις Φυσικές Επιστήμες, τα Μαθηματικά και γενικώς προς τον τρόπο του σκέπτεσθαι με ακρίβεια και λογική. Το να είσαι Έλλην εσήμαινε να ζητάς να μάθεις. Να μάθεις την πρωταρχική σύσταση της ύλης, το νόημα των αριθμών, τον κόσμο ως λογικό σύνολο».
ΥΜΝΟΣ – ΠΑΙΑΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Από τον Αρίφρονα τον Σικυώνιο (440-370 π.Χ.), διθυραμβοποιό. Έγραψε τον παιάνα προς την θεά Υγεία, ο οποίος βρέθηκε σε ενεπίγραφο λίθο, σήμερα βρίσκεται στο Κάσσελ της Γερμανίας.
- «Σέθεν δέ χωρίς οὔτις εὐδαίμων ἔφυ»
- «Ὑγίεια, πρεσβίστα μακάρων μετὰ σεῦ ναίοιμι τὸ λειπόμενον βιοτᾶς, σὺ δέ μοι πρόφρων σύνοικος εἰ γάρ τις ἢ πλούτου χάρις ἢ τεκέων εἴης· ἢ τᾶς ἰσοδαίμονος ἀνθρώποις βασιληίδος ἀρχᾶς ἢ πόθων, οὓς κρυφίοις Ἀφροδίτας ἄρκυσιν θηρεύομεν, ἢ εἴ τις ἄλλα θεόθεν ἀνθρώποισι τέρψις ἢ πόνων ἀμπνοὰ πέφανται, μετὰ σεῖο, μάκαιρ’ Ὑγίεια, τέθαλε πάντα καὶ λάμπει Χαρίτων ‘οάροις· σέθεν δὲ χωρὶς οὔτις εὐδαίμων ἔφυ». – Αρίφρωνος, Ύμνος προς την Υγεία.
(= Υγεία, πιο σεβάσμια μεταξύ των μακάρων, μαζί σου ας κατοικήσω το υπόλοιπο της ζωής μου, ας είσαι εσύ η πρόθυμη σύνοικός μου παρά του πλούτου ή των γονέων η χάρη. Είτε τη βασιλική εξουσία, που είναι ίση με τους θεούς για τους ανθρώπους, ή πόθους με τα κρυφά της Αφροδίτης δίχτυα κυνηγούμε, είτε άλλη χαρά, ή από τον πόνο ανακούφιση οι θεοί φανερώνουν στους ανθρώπους, μαζί σου, μακάρια Υγεία, όλα θάλλουν και λάμπουν με τα τραγούδια των Χαρίτων. Χωρίς εσένα κανείς δεν υπήρξε ευδαίμων).
ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Ίσως πολλοί θα αναρωτηθούν τι σχέση μπορεί να έχει η γνώση της Ιατρικής Επιστήμης, κατά τη συνήθη σημερινή έκφραση, με τον όρο Τεχνολογία, όπως τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Η σοφία της ελληνικής γλώσσας, η οποία ενυπάρχει στην Ετυμολογία, που είναι η πρώτη ουσιώδης αλήθεια των λέξεων θα μας λύσει την τυχόν απορία με προεξάρχοντα τον ίδιο τον Ιπποκράτη (460-370 π.Χ.), ο οποίος στο έργο του «ΝΟΜΟΙ» ορίζει εξ αρχής: «Ἰητρική τεχνέων μέν πασέων ἐστίν ἐπιφανεστάτη». (ΝΟΜΟΣ 1.1).
- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ, ΕΔΩ.
Την Ιατρική την ονομάζει Τέχνη από το ρήμα τεύχω που σημαίνει κατασκευάζω, φτειάχνω, επινοώ, ορθώνω, εξελίσσω συνεχώς, τελειοποιώ. Η Τέχνη δεν έχει τέλος, επακριβώς είναι η ικανότητα εν τη εκτελέσει έργου συνεχής, είναι επινόηση, ποικίλος τρόπος προκειμένου να φθάσω σε κάποιο σκοπό κάποτε, αν φθάσω. Είναι η ιδιαίτερη επιδεξιότητα. Τεχνολογία είναι η συστηματική περί τέχνης συλλογή, πραγμάτευση, διαρκής εξέλιξη. Επιστήμη ετυμολογείται από το ρήμα ἐπι + ἵσταμαι με ακριβή σημασία το γνωρίζειν, το εἰδέναι πλήρως εις βάθος, επακριβώς και βεβαίως. Ἵσταμαι ἐπί, εδάμασα και κατέχω το θέμα, να γιατί ο Ιπποκράτης δεν το λέει Επιστήμη. Έτσι η Τέχνη εξελίσσεται ενώ η Επιστήμη ἵσταται π.χ. τα Μαθηματικά, το 2+2 =4 δεν εξελίσσεται ποτέ. Είναι το ίδιο πάντοτε.
Το Πυθαγόρειο Θεώρημα, το 3,14 της περιφέρειας του κύκλου, αυτό είναι Επιστήμη. Να, λοιπόν, γιατί ο Ιπποκράτης αποκαλεί συνειδητά την Ιατρική, Τέχνη και όχι Επιστήμη. Διαβάζουμε σχετικώς στην υπ’ αρ. 20 διασωθείσα επιστολή του προς τον φίλο του Δημόκριτο, τον ατομικό φιλόσοφο, προς χάριν του οποίου, όπως μας λέει ο Αιλιανός έγραφε ιωνικά «Δωριεύς ων ο Ιπποκράτης χάριν του Δημοκρίτου συγγράψαι στα συγγράμμματα την Ιωνική φωνή. Του γράφει: «Ὁ μέν βίος βραχύς ἡ δέ τέχνη μακρά, ἐς τέλος ἰητρικῆς οὐκ ἀφῖγμαι, καίπερ ἤδη γηραλέος καθεστώς· οὐδέ γάρ ὁ τῆσδε εὑρέτης Ἀσκληπιός… Ποιος είναι ο Ασκληπιός· είναι ο απώτατος πρόγονος του Ιπποκράτη, είναι γνωστό και καταγεγραμμένο. Το έχει διασώσει ο ιατρός Σωρανός, στο έργο του «Ιπποκράτους Γένος και βίος», 1,1: «Ἱπποκράτης γένει μέν ἦν Κῷος, υἱός Ἡρακλείδα καί Φαιναρέτης, εἰς Ἡρακλέα καί Ἀσκληπιόν τό γένος ἀναφέρων, ἀφ᾽οὗ μέν εἰκοστός, ἀφ᾽οὗ δέ ἐννέακαιδέκατος». – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, ο πατέρας της Ιατρικής”.
Ο Ιπποκράτης καταγόταν από το γένος του Ασκληπιού. Ο δε Ασκληπιός ήταν γιος του θεού Απόλλωνα Ηλίου, του ιατρού των θεών. Τι θέλει να πει τώρα εδώ «Μύθου μέν σχῆμα ἔχον λέγεται τό δέ ἀληθές ἐστι».
Πράγματι κάτι θέλει να μας πει ο Μύθος. Ο ’Ηλιος μας είναι γιατρός για πολλές ασθένειες εδώ στην Ελλάδα. Αυτό συμβολίζει ο Μύθος, ο οποίος πάντοτε Μύθος κατά τον Πλάτωνα: «Μύθου μέν σχῆμα ἔχον λέγεται, κρύβει τήν ἀλήθεια ἀπό πίσω». (Πλάτων, «ΤΙΜΑΙΟΣ», 22c 7).
Λέει ο Ευστάθιος στις «Παρεκβολές του στον Όμηρο», «Ἤλιος μάλιστα ζωογονεῖ, λάμπει και θάλπει, ὅ ἐστι πρᾶγμα πού είναι υγείας ποιητικόν», γι᾽αὐτό σε πολλές ασθένειες ο Ιπποκράτης συνιστά Πρώτων Βοηθειών θα λέγαμε ”ἀλέα”. «Ἀλέα» σημαίνει ηλιακή θαλπωρή, από το αρχαιότατο δωρικό όνομα του ηλίου, ἅλιος, το η γίνεται α και μας δίνει ἀλέα, Στο έργο του «Παραγγελίαι», μας λέει ἀλέα, με το ίδιο σκεπτικό έχουν δημιουργηθεί οι όροι: ἰάομαι = ἰῶμαι, που θα πει γιατρεύω, παραγόμενο από το ρήμα ἰαίνω που ετυμολογείται από τη λέξη ἰός, την ακτίνα του Απόλλωνα Ηλίου. Σχετικό είναι και το ρήμα θεραπεύω· ο θεράπων ιατρός από το ρήμα θέρω που σημαίνει θερμαίνω. Το θερμαντικό αυτό λεξιλόγιο έχει συγχρόνως σχέση και με τη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος, της ζωής που και αυτή ετυμολογείται από το ρήμα ζέω, που θα πει είμαι ζεστός εν αντιθέσει προς την παγωνιά του θανάτου. Όθεν ιατρός των θεών το παν και τα πάντα τοῖς τρισίν ὥρισται, ὅπως λέει ο Αριστοτέλης, στο έργο του «Περί Οὐρανοῦ» 268α, 11 «Καθάπερ γάρ φασι καί οἱ Πυθαγόρειοι, τό πᾶν καί τά πάντα τοῖς τρισίν ὥρισται· τελευτή γάρ καί μέσον και ἀρχή, τόν ἀριθμόν ἔχει τόν τοῦ παντός, ταῦτα δέ τόν τῆς τριάδος». Εξ ου και η Αγία Τριάς!
- Ιατρός των θεών ο Απόλλων,
- θεός της ιατρικής ο Ασκληπιός,
- πατήρ της Ιατρικής ο Ιπποκράτης, ο οποίος καταγόταν συγκεκριμένως από τον γιο του Ασκληπιού τον Ποδαλείριο.
Λένε πολλοί πως ο Ασκληπιός δεν είναι ελληνική λέξη / ονομασία, είναι ανατολική («από κει τα πήραμε όλα»), που θα πει «η αρχή της σωτηρίας βρίσκεται στο δάσος». Όλα μας τα κείμενα γράφουν: Ασκληπιός είναι αυτός ο οποίος τα πάρα πολύ σκληρά, προσπαθεί να τα κάνει μαλακά / ήπια.
[α- επιτατικόν + σκέλη, σκέλος = ξερό – τα ξερό σκόρδο το λέμε σκελίδα σκόρδου > σκελετός > τα σκέλη: πόδια (“κάνε πιο κεί τα ξερά σου να περάσω”) ή τα χέρια (“κάτω τα ξερά σου”)…]
Ασκληπιός ὁ μή ἐῶν ἐσκληκέναι, ἤτοι ξηραίνεσθαι καί ἀποθανεῖν τῶν θεραπευομένων τά σώματα (Ωρίων: «Ετυμολογικόν», α, σελ. 9,16) γιατί άμα σκληρύνει το σώμα, επέρχεται ακαμψία θανάτου. Ο Ηρωδιανός λέει: «ὁ τά ἄγαν σκληρά ποιεῖ ἤπια». Και μέχρι σήμερα λέμε μαλάκωσαν οι πόνοι, μαλάκωσε ο πυρετός.
Ο Όμηρος στην Ιλιάδα αναφέρεται επανειλημμένως στους δύο γιατρούς του στρατεύματος τον Μαχάονα και τον Ποδαλείριο. Αμφότεροι γιοί του Ασκληπιού, γι’ αυτό τους ονόμαζε Ασκληπιάδες. Ο Μαχάων ήταν χειρουργός, όπως σηματοδοτεί και το όνομά του, τι «ἐφ᾽ ὧ τις καλείται», εκ του μάχαιρα, μαχαίρι. Ο Ποδαλείριος ως παθολόγος – βοτανολόγος είχε μονίμως ψάχνοντας τους αγρούς, με τα πόδια του, τα λείρια, που στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα θα πει αγριολούλουδα, αναζητώντας το κατάλληλο βότανο ανάλογα με την περίπτωση. Και λένε οι αρχαίοι σχολιαστές «ο περιοδεύων ως ριζοτόμος εντός των ανθέων», γι’ αυτό δεν είχαμε τότε ανάγκη από τις φαρμακευτικές εταιρείες, ούτε τα γενόσημα. Μήπως είναι καιρός να ξαναγυρίσουμε στα βότανα της ελληνικής γης που δεν φύονται τόσο πολλά και τόσο ποικίλα, πουθενά αλλού στον πλανήτη παρά μόνο εδώ.
Η εκπαίδευση είναι ένα ταξείδι, όχι ένας προορισμός / Education is a journey not a destination. – ΥΓΙΑΙΝΕΤΕ!
ΠΗΓΗ: στήλη του γράφοντος «ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ – “ἄπιτε”!» άρθρο με τίτλο «Ἐξ Ἀσκληπιοῦ ἄρχεσθαι & κομπογιαννιτῶν παύεσθαι», εφημ. «Εβδόμη». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.11.2025.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ελλας
