Του Νότη Μαριά, καθηγητή Θεσμών της ΕΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, τ. ευρωβουλευτή και βουλευτή Ηρακλείου, notismarias@gmail.com
Ο Οκτώβριος τελικά φαίνεται ότι είναι ο μήνας που θρέφει τις γερμανοτουρκικές οικονομικές σχέσεις. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην προχθεσινή επίσκεψη Μερτς στην Άγκυρα όπου άναψε, με το αζημίωτο βεβαίως, το πράσινο φως για τον εξοπλισμό της Τουρκίας με Eurofighter, την ώρα που ο Ερντογάν μας απειλεί με το casus belli.
Αναφέρομαι και στην περίφημη Συμφωνία Clodius, που υπέγραψε πριν 84 χρόνια η Τουρκία με την ναζιστική Γερμανία προμηθεύοντας τον Χίτλερ με χιλιάδες τόνους χρώμιο προκειμένου να συνεχίσει απρόσκοπτα το εξοπλιστικό του πρόγραμμα.
- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ στα βιβλία του Γ. Λεκάκη για την ΚΑΤΟΧΗ, ΕΔΩ.
Ρίχνοντας μια ματιά πίσω στο χρόνο διαπιστώνουμε ότι στις 9.10.1941 υπογράφτηκε στην Άγκυρα εκτεταμένη γερμανοτουρκική οικονομική συμφωνία για την ρύθμιση του εμπορίου μέχρι τις 31 Μαρτίου 1943 και για αγαθά αξίας 200 εκατομμυρίων μάρκων. Μάλιστα όταν οι γερμανοτουρκικές οικονομικές διαπραγματεύσεις που διεξάγονταν επί ένα μήνα ολοκληρώθηκαν με επιτυχία, τα σχετικά έγγραφα υπογράφηκαν από γερμανικής πλευράς από τον πληρεξούσιο υπουργό Clodius και τον εκεί πρέσβη της χιτλερικής Γερμανίας von Papen και από τουρκικής πλευράς από τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μ. Σουκρού Σαράτσογλου(*) και τον πρέσβυ Ν. Μεμετζογλου.
Σύμφωνα με την τότε σχετική ανακοίνωση αποφασίστηκε ότι «η Γερμανία θα προμηθεύει βιομηχανικά προϊόντα πρωταρχικού ενδιαφέροντος στην Τουρκία και πάνω απ’ όλα προϊόντα της σιδηρουργίας και της χαλυβουργίας, συμπεριλαμβανομένου πολεμικού υλικού» και η Τουρκία τη Γερμανία με πρώτες ύλες και τρόφιμα. Έτσι με βάση την Συμφωνία Clodius η Τουρκία εφοδίασε τη ναζιστική πολεμική μηχανή με 45.000 τόνους χρωμίου το διάστημα 1941-1942 και με 90.000 τόνους χρωμίου κατ΄ έτος το 1943 και 1944, παρέχοντας στους ναζί ένα υπερπολύτιμο μέταλλο που χρησιμοποιείται στην διαδικασία κατασκευής όπλων.
Πάντως ο δρόμος για τις στενές σχέσεις Βερολίνου-Άγκυρας είχε ανοίξει στις 18.6.1941, όταν η Τουρκία συνήψε με την ναζιστική Γερμανία και τον Χίτλερ την Γερμανο-Τουρκική Συνθήκη Φιλίας που υπογράφτηκε επίσης στην Άγκυρα από τους von Papen και Σαράτσογλου (Daily Mail, 19.6.1941).
Επρόκειτο για ένα Σύμφωνο μη επιθέσεως διάρκειας δέκα ετών στο οποίο πέραν των άλλων Χίτλερ και Τουρκία συμφωνούσαν σε αμοιβαίο σεβασμό των συνόρων τους καθώς και σε ειρηνική επίλυση των διαφορών τους.
Ειδικότερα στο προοίμιο της Συνθήκης αναφερόταν ότι Γερμανία και Τουρκία έχοντας την επιθυμία να αποκαταστήσουν τις μεταξύ τους σχέσεις «επί βάσεως αμοιβαίας εμπιστοσύνης και ειλικρινούς φιλίας» αποφάσισαν να συνάψουν την σχετική Συμφωνία. Στο άρθρο 1 της Συνθήκης Γερμανία και Τουρκία δεσμευόταν να «σεβαστούν αμοιβαίως την ακεραιότητα και το απαραβίαστον του εθνικού εδάφους τους και να μην λαμβάνουν κανένα μέτρο το οποίο να στρέφεται άμεσα ή έμμεσα κατά του άλλου συμβαλλομένου μέρους».
Στο άρθρο 2 προβλεπόταν ότι Γερμανία και Τουρκία αναλαμβάνουν την υποχρέωση στο μέλλον να έρχονται φιλικώς σε επαφή σε σχέση με όλα τα ζητήματα που αφορούν αμοιβαίως τα συμφέροντά τους προκειμένου να καταλήγουν σε συμφωνία ως προς τον τρόπο με τον οποίον θα χειριστούν παρόμοια ζητήματα.
Σε δηλώσεις του ο Σαράτσογλου αφού επισήμανε ότι τους τελευταίους αιώνες Τουρκία και Γερμανία δεν ήταν ποτέ αντίπαλοι και οι σχέσεις τους ήταν άμεμπτες, συνέχισε ότι τα δύο έθνη παρείχαν αμοιβαία την διαβεβαίωση ότι και εις το μέλλον ουδέποτε θα έχουν διαφορές. Κατέληξε δε χαρακτηρίζοντας το Σύμφωνο «σπουδαίο ιστορικό έγγραφο φιλίας».
Και η ζωή συνεχίζεται.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.11.2025.
(*) Ο Μεχμέτ Σουκρού Σαράτσογλου / Mehmet Şükrü Saracoğlu (1886 / 1887 – 1953) ήταν Τούρκος πολιτικός, ο 6ος πρωθυπουργός της Τουρκίας.
Γεννήθηκε στο Όντεμις. Σπουδασε στην Δημόσια Σχολή στο Μούλκι / Mekteb-i Mülkiye Κωνσταντινούπολης και διορίσθηκε καθηγητής Μαθηματικών στο σουλτανικό γυμνάσιο της Σμύρνης (1909), διευθυντής της Εμπορικής Σχολής της Επιτροπής Ένωσης και Προόδου (1911) και στο Γραφείο Παρακολούθησης. Με κυβερνητική υποτροφία εστάλη στο Βέλγιο για σπουδές (1914). Είτα μετέβη στην Γενεύη Ελβετίας (1915), όπου εσπούδασε στην Ακαδημία Πολιτικών Επιστημών, για λογαριασμό της Σμύρνης.
Μετά την Ανακωχή του Μούδρου, μαζί με τον στενό του φίλο, Μ. Εσάτ Μποζκούρτ ίδρυσαν παράρτημα της «Τουρκικής Εταιρείας της Πατρίδας» στην Γενεύη. Ο Σαράτσογλου ανέλαβε την έκδοση ενός γαλλόφωνου περιοδικού αυτής της εταιρείας, για να κινητοποιήσει την κοινή γνώμη ενάντια στην αρνητική, για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, Συνθήκη του Μούδρου και για να υπερασπιστεί τα δικαιώματά της.
Επέστρεψε στην Σμύρνη με ιταλικό πλοίο και οργανωσε τον αγώνα κατά των Ελλήνων, από την Νέα Έφεσο (Κουσάντασι) μέχρι τις Τραλλεις (Αϊδίνι) – κινηματα Kuvâ-yi Milliye. Έτσι εισήλθε στην πολιτική. Εκλέχθηκε βουλευτής Σμύρνης στο τελευταίο Οθωμανικό Κοινοβούλιο (Ιανουάριος 1920), αλλά επέστρεψε στο Κουσάντασι πριν προλάβει να συμμετάσχει σε αυτό, λόγω της κατοχής της Κωνσταντινούπολης από τις Συμμαχικές Δυνάμεις. Το 1923 εκλέχθηκε στην Μεγάλη Συνέλευση αναπληρωτής βουλευτής της Σμύρνης.
Ήταν επί κεφαλής της επιτροπής για την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών. Διορίστηκε υπουργός Εθνικής Παιδείας στην κυβέρνηση Φ. Οκγιάρ. Διορίσθηκε από τον Ι. Ινονού, υπουργός Οικονομικών, όταν και ίδρυσε την Κεντρική Τράπεζα της Τουρκιας, εφάρμοσε νέους τελωνειακούς δασμούς και εισήγαγε ποσοστώσεις στο εξωτερικό εμπόριο και έκανε εθνικοποιήσεις. Το 1931 εστάλη στις ΗΠΑ για οικονομικά ζητήματα και στο Παρίσι για την επίλυση των οικονομικών θεμάτων, που αφορούσαν δημόσια χρέη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Συνθήκη Παρισίων, 1933). Έθεσε τις βάσεις για την αναδιοργάνωση της τουρκικής βιομηχανίας βαμβακιού. Διορίζεται υπουργός Δικαιοσύνης (1932 – 1938), και εισάγει πολλές νομοθετικές μεταρρυθμίσεις, εφαρμόζοντας σταθερά το έργο του Κεμάλ. Λ.χ. τον Νόμο περί Επωνύμου (1934), ο οποίος απαιτούσε από όλους τους Τούρκους πολίτες να υιοθετήσουν τουρκικό επώνυμο. Ο ίδιος (ελέγετο Σουκρού) επήρε το επώνυμο Σαράτσογλου (= γιος του Σαράτς, το επίθετο του πατέρα του Sarac Mehmed Tevfik Usta). Επίσης, θεσμοθέτησε κρατικα οργανα συνέταξε και θέσπισε νόμους δικηγορίας, δικαστικών θέσεων, εκτελεσεων, πτωχεύσεων, ίδρυση φυλακών, νόμους περί μισθών και συντάξεων…
Το 1938 (μετά τον θάνατο του Κεμάλ) ανέλαβε υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Τζ. Μπαγιάρ. Προσπάθησε να συμμαχήσει με την ΕΣΣΔ, η οποία είχε ξαναβοήθήσει τους Τούρκους. Αλλά δεν τα κατάφερε. Μετά τον θάνατο του Ρ. Σαϊντάμ διορίσθηκε πρωθυπουργός (9.7.1942) όταν και εθέσπισε τον περιβόητο φόρο Βαρλίκ Βεργκισί[1], που επέφερε την οικονομική καταστροφή των μη μουουλμανικών μειονοτήτων της Τουρκίας. Στο κυβερνητικό πρόγραμμά (5.8.1942), είπε: «Είμαστε Τούρκοι, είμαστε τουρκιστές και θα παραμείνουμε πάντα τουρκιστές. Για εμάς, ο τουρκισμός είναι ζήτημα συνείδησης και πολιτισμού, όσο και ζήτημα αίματος. Δεν είμαστε τουρκιστές που μειώνονται, αλλά τουρκιστές που αυξάνονται και πληθαίνουν. Και θα εργαζόμαστε πάντα προς αυτήν την κατεύθυνση». – Για το τι είναι τουρκισμός ΔΙΑΒΑΣΤΕ τον Ζ. Γκιοκαλπ. Η εξωτερική πολιτική του ήταν φιλογερμανική. Διατηρούσε στενούς δεσμούς με τον Φρ. φον Πάπεν, τον πρεσβυ της Γερμανίας στην Άγκυρα. Υποστήριζε την ναζιστική Γερμανία, διεξήγαγε εξωτερικό εμπόριο μαζί της σε γερμανικό ράιχσμαρκ, τύπωνε τουρκικά χαρτονομίσματα στην Γερμανία, μετέφερε χρώμιο (πρώτη ύλη για ανοξείδωτο χάλυβα), έστελνε στρατιωτικούς για να παρακολουθούν τις επιχειρήσεις του γερμανικού στρατού στα σοβιετικά κατεχόμενα τουρκικά εδάφη της Κριμαίας και του Καυκάσου… Με την ήττα των Γερμανών στο Στάλινγκραντ, η Τουρκία αλλάζει στρατόπεδο. Ο Σαράτσογλου έγινε εξώφυλλο του διάσημου περιοδικού «Time»[2] (12.6.1943), για την απόφασή του να ταχθεί με τις ΗΠΑ… Στις 15.6.1944 ανέλαβε και το υπουργείο Εξωτερικών, μετά την παραίτηση του Ν. Μεμετζόγλου, όταν ο τελευταίος διαφώνησε στο ζήτημα της διέλευσης των γερμανικών πολεμικών πλοίων από τα Δαρδανέλλια. Παραιτήθηκε τον Αύγουστο του 1946. Τις τελευταίες ημέρες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις με την Σοβιετική Ένωση στην Μόσχα για μήνες. Εξελέγη πρόεδρος της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης (1948 – 1950).
Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν και πρόεδρος της ποδοσφαιρικής ομάδας του Φαναρίου, Φενέρμπαχτσε (1934 – 1950), το στάδιο της οποίας φέρει το όνομά του, αφού έγινε ο πρώτος σύλλογος στην Τουρκία που απέκτησε την ιδιόκτητο σταδιο.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης “Ναζί, οι βάρβαροι του 20ού αι.”.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Σαρατσογλου Γ. (υιός του) «Ο Σ. Σαρατσογλου και η Περίοδός του», βιβλίο με μερικά από τα άρθρα που δημοσιεύθηκαν στον Τύπο.
- Arslan G. «Η ζωή και οι πολιτικές δραστηριότητες του Ş. Saracoğlu (1886-1953)», εκδ. Κέντρο Ερευνών Atatürk, 2017.
- Hacır G. «Efe Başvekil Şükrü Saracoğlu’s Novel», βιογραφία, 2006.
- Hacır G. «Efe Başvekil (= πρωθυπουργός)», ντοκυμανταίρ για την ζωή του Saracoğlu, για την 100ή επέτειο από την ίδρυση του Αθλητικού Συλλόγου Fenerbahçe, 2007.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Ο Νόμος περί φόρου περιουσίας, θεσπίστηκε στις 12.11.1942. Ο πλούτος που συσσωρεύτηκε από τους πλούσιους μαυραγορίτες του Πολέμου, προκάλεσε δημόσια αγανάκτηση. Η Κοινοβουλευτική Ομάδα του CHP είχε στόχο τόσο την καταπολέμηση του πληθωρισμού, μέσω της αύξησης των κρατικών εσόδων, όσο και την καταπολέμηση της μαύρης αγοράς. Προέβλεπε έναν εφ’ άπαξ φόρο περιουσίας και υποχρέωνε όσους δεν τον πλήρωναν να εκτελούν χειρωνακτική εργασία. Αυτό πυροδότησε σημαντική διαμάχη, ιδίως κατά των πτωχών (δηλ. των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων), και τελικά καταργήθηκε στις αρχές του 1944.
Άλλος Νόμος «περί Απαλλοτρίωσης Γης των Αγροτών», στόχευε στην αναδιανομή μέρους της γης. Ψηφίστηκε επίσης κατά την διάρκεια της πρωθυπουργίας του (11.6.1945), αν και με αντιρρήσεις και από μεγάλους γαιοκτήμονες επειδή απαλλοτριωνε ιδιωτικά δάση και γαίες ορισμένων μεγάλων οικογενειών γαιοκτημόνων.
[2] Ο Σαράτσογλου είναι ο 3ος Τούρκος που εμφανίζεται στο εξώφυλλο του «Time», μετά τον Μ. Κεμάλ (1923, 1927) και τον Ι. Ινονού (1941).
Γερμανια Τουρκια παλιες αγαπες Μαριας Οκτωβριος μηνας γερμανοτουρκικες οικονομικες σχεσεις Μερτς αγκυρα Τουρκιας εξοπλισμος πολεμικα αεροπλανα αερισκαφη πολεμικο αεροπλανο αεροσκαφος Eurofighter, Ερντογαν απειλη αιτια πολεμου casus belli Συμφωνια Clodius, ναζιστικη προμηθεια Χιτλερ χρωμιο εξοπλιστικο προγραμμα 9η 9 Οκτωβριου 1941 υπογραφη γερμανοτουρκικη οικονομικη συμφωνια ρυθμιση εμποριο 31 Μαρτιου 1943 μαρτιος αγαθα μαρκα διαπραγματευσεις εγγραφα γερμανικη πληρεξουσιος Υπουργος κλοντιους Clodius πρεσβης πρεσβυς χιτλερικη φον παπεν von Papen τουρκικη Τουρκος Υπουργος Εξωτερικων υπεξ Σουκρου Σαρατζογλου νουμαν Numan βιομηχανικα προιοντα προιον σιδηρουργια χαλυβουργια πολεμικο υλικο πρωτες υλες τροφιμα εφοδιασμος ναζι πολεμικη μηχανη υπερπολυτιμο μεταλλο κατασκευη οπλων οπλο οπλα στενες σχεσεις Βερολινο 18η 18 Ιουνιου 1941, ιουνιος ΓερμανοΤουρκική Συνθηκη Φιλιας φιλια συμφωνο μη επιθεσεως αμοιβαιος σεβασμος συνορων συνορα ειρηνικη επιλυση διαφορων ειρηνη διαφορα επιθυμια αποκατασταση αμοιβαια εμπιστοσυνη ειλικρινης δεσμευση σεβασμος αμοιβαιος ακεραιοτητα απαραβιαστον απαραβιαστο εθνικου εδαφους εθνικο εδαφος μετρο υποχρεωση μελλον επαφη ζητημα συμφεροντα ζητηματα Σαρατσογλου αντιπαλος αμεμπτες, γερμανικο τουρκικο εθνος εθνη διαβεβαιωση διαφορες σπουδαιο ιστορικο εγγραφο ιστορια Φαναρι, Φενερμπαχτσε Φενερ μπαχτσε Νεα εφεσος Κουσαντασι Τραλλεις Αιδινι κινημα Kuva yi Milliye
