Του Γιώργου Λεκάκη
Η μεγαλομάρτυς, κόρη του έπαρχου Κώνσταντα, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια και επήρε από μικρή χριστιανική ανατροφή και παιδεία. Ηταν πολύ μορφωμένη γι’ αυτό και την έλεγαν «πάνσοφη». Στα 18 της μίλαγε άριστα πολλές γλώσσες και κατείχε φιλοσοφία και ρητορική. Επειδή ήταν και πολύ όμορφη, την ορέχτηκε ο τύραννος της Αλεξάνδρειας, Μαξιμίνος, ο οποίος έστειλε, λένε, 50 ρήτορες να την μεταπείσουν να αλλαξοπιστήσει, αλλά, αντίθετα, αυτή έκανε αυτούς να αλλαξοπιστήσουν. Η αγία, συν τοις άλλοις, απέρριψε τον τύραννο. Γι’ αυτό και την φυλάκισε. Στο κελλί της την επισκέφθηκαν η αυτοκράτειρα Φαυστίνα, ο αξιωματικός Πορφύριος και 200 στρατιώτες, με σκοπό πάλι να την μεταπείσουν, αλλά τους προσηλύτισε κι αυτούς. Ο Μαξιμίνος τους αποκεφάλισε και κατόπιν την εφόνευσε, το 305 / 307. Κατ’ άλλους, η αγία συνελήφθη επιστρέφοντας από την εξορία της, και μαστιγώθηκε με βούνευρο και μετά τοποθετήθηκε σε τροχό με καρφιά(**), αλλά το φριχτό μηχάνημα έσπασε κι εξοργισμένος ο αυτοκράτορας διέταξε τον αποκεφαλισμό της – ο Βιτώ είπε ότι είναι αναμφισβήτητο ιστορικό γεγονός. Στον αποκεφαλισμό της, διηγούνται, ότι έτρεξε γάλα αντί για αίμα από το κεφάλι της. Το λείψανό της βρέθηκε τον 6ο αιωνα στους πρόποδες του όρους Χωρήβ, από ιθαγενείς χριστιανούς της Αιγύπτου, οι οποίοι το μετέφεραν στο «υψηλότερο βουνό του κόσμου» (κατ’ άλλους μεταφέρθηκε “μαγικά” «υπό πτερύγων αγγέλων»). Ενημερώθηκε ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός, ο οποίος γι’ αυτό έκτισε στο σημείο την ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά και την εκκλησία (καθολικό) της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (548 – 565) εντός της οποίας και τοποθετήθηκε η μαρμάρινη θήκη – γι’ αυτό και θεωρείται η προστάτις της μονής. Στις περιοχές Σινά, Καΐρου και Αλεξάνδρειας οι πιστοί διηγούνται πολλά θαύματά της και εκεί η αγία χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης, ενώ πολλές πολιτείες της Δύσης την έχουν ανακηρύξει προστάτιδά τους.
Σε όραμα μνηστεύθηκε τον Χριστό με έγκριση από την Παρθένο Μαρία.[1]
Λόγω των πολλών ομοιοτήτων του βίου της, πολλοί την ταυτίζουν με την Αλεξανδρινή φιλόσοφο Υπατία[2], η οποία διαμελίσθηκε(**) από πλήθος φανατικών χριστιανών. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΥΠΑΤΙΑΣ, ΕΔΩ.
Η αγια Αικατερινη ως αστρονόμος, ως η Υπατία – ΠΗΓΗ: Μουσειο Μπενακη.
- Το απολυτίκιό της: «Την πανεύφημον νύμφην Χριστού υμνήσωμεν, Αικατερίναν την θείαν και πολιούχον Σινά, την βοήθειαν ημών και αντίληψιν, ότι εφίμωσε λαμπρώς τους κομψούς των ασεβών, του πνεύματος τη μάχαιρα. Και νυν ως μάρτυς στεφθείσα, αιτείται πάσι το μέγα έλεος».
- Περισσότερα για το βίο της, αν και ελάχιστα σώζονται, διαβάστε στον Συμεών τον Μεταφραστή, τον Αθανάσιο τον Ταχυγράφο, κ.ά.
Τιμάται στις 25 Νοεμβρίου.[10]
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ
Η εκκλησιαστική παράδοση ετυμολογεί το όνομά της από τις αρχαίες ελληνικές λέξη: Άει + καθαρή = πάντα αγνή. Το αρχικό της όνομα ήταν Δωροθέα[3] (= δώρο θεού).
Αλλά η επιστημονική ετυμολογία του ονόματός της προέρχεται από το επίσης ελληνικό ἑκάτερος ή από το όνομα της θεάς Εκάτης.[4] – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΕΚΑΤΗΣ, ΕΔΩ.
Η αγία Αικατερίνη εικονίζεται με μαθηματικά όργανα, όπως η αρχαία Ελληνίδα αστρονόμος και μαθηματικός Υπατία, έργο του 17ου – ΠΗΓΗ: Βυζαντινο και Χριστιανικο Μουσειο.
ΣΥΜΒΟΛΑ
Καλλιτεχνικώς και συμβολικώς απεικονίζεται:
- στεφανωμένη,
- με ένα βιβλίο, σύμβολο των γνώσεών της,
- με ένα κλαδί φοίνικα (= δόξα),
- επάνω σε έναν τροχό με αιχμές, σημάδι του μαρτυρίου της,
- με το σπαθί (μερικές φορές) με το οποίο αποκεφαλίστηκε.
ΛΕΙΨΑΝΑ
Ιερά λείψανά της ευρίσκονται:
- αδιάφθορα στην Ιερά Μονή Σινά.
- στον Ιερό Ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Ιπποδρομίου Θεσσαλονίκης,
- στην Μονή Χιλανδαρίου Αγίου Όρους,
- στον Ναό Αγίας Αικατερίνης Ιλίου,
- στην Μονή Κύκκου Κύπρου,
- στην Λαύρα Αγίου Αλεξάνδρου Νέβσκι Αγίας Πετρούπολης, ενώ
- Δάκτυλό της στην Συλλογή των Ανακτόρων του Μπάκιγχαμ Λονδίνου.
- στην Γαλλία, στην νορμανδική πόλη Ρουέν. Φέρονται να επιδεικνύονται (από τα μέσα του 11ου αιώνα). Κατά τους καθολικούς τα έφερε εκεί, περί το 1027, ο ερημίτης μοναχός Συμεών. Στην Ρουέν κάηκε η Ζαν ντ’ Αρκ(*).
- στην Γερμανία: δύο λείψανά της: Στο Εκκλησιαστικό Μουσείο στην Φούλντα (στο Παρεκκλήσι των Αγίων Δεκατεσσάρων Βοηθών) και στο Γερμανικό Μουσείο Κοφτών Όπλων στο Ζόλινγκεν (Γκράφρατ), όπου μάλιστα, δίπλα στο λείψανό της υπάρχει φιάλη, που περιέχει μύρο από αυτό το λείψανο!
- στην πόλη Πουσκιν, στο Τσάρσκογιε Σελό Ρωσίας, στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Αικατερίνης, από το 2010.
- στο Αικατερίνμπουργκ, στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Τριάδος, από το 1998, σε μια εικόνα που φέρει το όνομά της. Η εικόνα αυτή ζωγραφίσθηκε από Αγιορείτες μοναχούς, καθαγιάσθηκε στον τάφο της Παναγίας Θεοτόκου και στον Ναό του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα και δωρήθηκε στην Επισκοπή του Αικατερίνμπουργκ το 1998, την χρονιά που το Αικατερίνμπουργκ γιόρτασε την 275η επέτειό του. Αυτός ο Καθεδρικός Ναός της Αγίας Αικατερίνης, ανατινάχθηκε κατά την σοβιετική εποχή και στις 7.12.2023, στο Παρεκκλήσι της, εγκαταστάθηκε μια λειψανοθήκη που περιείχε τα λείψανά της – δώρο από τον επί κεφαλής της Κριμαίας, Σ. Αξιόνοφ, και την σύζυγό του, Έλενα, ανήμερα της εορτής της πολιούχου αγίας.
ΠΡΟΣΤΑΤΙΣ
Η αγιώτερη και πιο σοφή των παρθένων του Χριστού, θεωρείται προστάτις:
- του σπουδαστικού κόσμου[5] στην Δύση, των νέων κοριτσιών και των φοιτητριών.
- των μηχανικών (ως πρότυπο σοφίας και μόρφωσης, αλλά και διότι μαρτύρησε σε τροχό).
- της φιλοσοφίας στην Γαλλία, από την Φιλοσοφική Σχολή του Παρισιού.
- της Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας.
- της ιταλικής πόλεως Sluderno[6] και των ρωσικών πόλεων Αικατερινούπολη[7] και Κρασνοντάρ (Αικατερινοντάρ).
ΗΘΗ, ΕΘΙΜΑ, ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ, ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
Η Αικατερίνη λαϊκώς απαντάται και ως Κατερίνα (> Ρίνα), Κατίνα (> Κατινούλα, Κατινίτσα), Κατίγκω / Κατίνγκω, Κατινάκι, Κατρίνα (σε Κύπρο και Αρμενία), αλλά και ως… ουδέτερο (το) Κατερινιώ (δη στην Κρήτη). Πολλά λαϊκά τραγούδια για τα κορίτσια με αυτό το όνομα. Πολύς κόσμος, ακόμη και ιερωμένοι, αποφεύγουν να φωνάζουν την Αικατερίνη Κατερίνα ή Κατίνα, γιατί αυτό το υποκοριστικό της αρχίζει από «κα-», συλλαβή από την οποία αρχίζει και η λέξη «κακία», την οποία και φέρουν, λένε, όσοι τα ονόματά τους αρχίζουν από αυτήν την συλλαβή!
Γενικώς την ημέρα της τηρείται νηστεία με την κατάλυση κρασιού και λαδιού.
Πολλοί πιστεύουν πως ό,τι φυτεύσεις την ημέρα αυτή θα πιάσει. Και κυρίως φυτεύουν γαρύφαλλα. Λένε πως τα μοσχεύματα που φυτεύονται την ημέρα της γιορτής της, πιάνουν οπωσδήποτε. Οι «γαρυφαλλιές της αγίας Αικατερίνης», είναι καλής ποιότητας και οι πιο δυνατές! Άλλωστε η αγία είναι και σύμμαχος των γεωργών. Οι αγρότες την επικαλούνται σε περιπτώσεις στέγης (= ανομβρίας) – κυρίως γιατί η ημέρα της είναι βροχερή.
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
Επειδή της αγίας Αικατερίνης ή Αικατερίναςσυνήθως βρέχει, για τούτο τις Κατερίνες σε πολλά μέρη (Λοκρίδα, κ.α.) τις κοροϊδεύουν, λέγοντάς τες «κατουρλούδες» / «κατρουλούδες».
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
«Την ημέραν της εορτής της συνήθως βρέχει, διότι θέλει να ευεργετήσει τους ανθρώπους, ως συνάγεται από την παροιμίαν “Η άγια Κατερίνα το δανείζεται το νερό» (λένε στην Γορτυνία Αρκαδίας). Η βροχή κατά τα τέλη Νοεμβρίου είναι ωφέλιμος. Εάν όμως ο καιρός δεν είναι βροχερός, η αγία υποτίθεται ότι επιθυμεί να δανεισθή από άλλον άγιο και να βρέξει την ημέρα της εορτής της για να ευεργετήσει τους ανθρώπους». «Ο λαός μας παραδέχεται πως την ημέρα αυτή βρέχει τόσο πολύ που τα νερά της βροχής παρασύρουν και τα γιοφύρια ακόμα»! – ΠΗΓΗ: Φ. Βρετάκος «Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των». Και Β. Λαμνάτος «Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας».
ΚΥΚΛΑΔΕΣ
Στην Μήλο, ξημερώματα της γιορτής της, οι λεύτερες κόρες παίρνουν από τρεις μονοστέφανες γειτόνισσες τρεις χούφτες αλεύρι και τρεις αλάτι και ζυμώνουν κουλούρα. Την τρώνε πριν κοιμηθούν και επικαλούνται την αγία να τους υποδείξει στον ύπνο τους ποιον θα παντρευτούν.
Στην Κίμωλο γίνεται ονειρομαντεία: «Έχουμε όμως από τα νησιά μας λαογραφικές μαρτυρίες και για μαντικές επικλήσεις στην αγία Αικατερίνη, να έρθει κι αυτή στον ύπνο των κοριτσιών, και να τους αναγγείλει τον γαμπρό. Ιδού πως έχει καταγράψει ένα τέτοιο έθιμο “ονειρομαντείας” στην Κίμωλο, το 1963, ο συνάδελφος Γ. Κ. Σπυριδάκης: “Της Αγίας Αικατερίνης, την παραμονή το βράδυ, οι οικογένειες πάνε στην Εκκλησία άρτους, με σφραγίδες (ευλογητικές). Μετά τον εσπερινό, ο παπάς θα δώσει στην κάθε κοπέλλα, ή και σε νέο, μια σφραγίδα (= κομμάτι σφραγισμένο) από τον άρτο. Αυτό το κομμάτι η κοπέλλα θα το βάλει κάτω από το μαξιλάρι, πριν κοιμηθεί, και θα πει:
“Αγιά μου Κατερίνα μου, δετόρου θυγατέρα,
που πέρασες την έρημο, την Αίγυπτο,
την κολυμπήθρα του γιαλού, την μαρμαροχρυσοπηγή,
να μη φας, να μην πιεις,
α’ δεν έρθεις να μου πεις
ή καλό ή κακό
για τον νέο π’ αγαπώ”.
Αυτό θα τo πει τρεις βραδιές. Και αγία Κατερίνα μετά θα πάει να της το πει στο όνειρό της ποιον θα πάρει». – ΠΗΓΗ: Δ. Λουκάτος «Φθινοπωρινά Λαογραφικά».
ΕΠΤΑΝΗΣΑ
Στην Κεφαλονιά, η αγία επικαλείται από τους συγγενείς ή τους φίλους ετοιμοθάνατου την ώρα του ψυχορραγήματός του – προφανώς από την παρήχηση / παρετυμολογία Αικατερίνη > Αιγκατερίνη > έγκατα = κάτω, κλπ.
ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
Στην Σμύρνη στις 25, της αγίας Αικατερίνης έκαμαν μεγάλο πανηγύρι.
ΕΥΡΩΠΗ
Στο Παρίσι της Γαλλίας γίνονταν «εύθυμες εορτές», όπου νεανίδες ηλικίας 25χρονες ανύπανδρες, ανήμερα της εορτής της αγίας, περιφέρονταν εν ευθυμία στη πόλη, σκεπάζοντας τα μαλλιά τους με ένα λευκό δαντελλωτό «κεκρύφαλο» (σκούφο). Από αυτό προήλθε η γαλλική έκφραση «elle a la coiffure de Sainte Catherine» (= έχει την κόμμωση της αγίας Αικατερίνης), ιδιωματισμός / παροιμιώδης φρασή για τις γεροντοκόρες, όπως στην Ελλάδα λέμε, «αυτή μπήκε στο ράφι».
Στην Γαλλία φαίνεται να έχει ιδιαιτέρα επίδραση, διότι περισσότερα από 1.100 χρόνια μετά το μαρτύριό της, η Ιωάννα της Λωρραίνης(*) την αναγνώρισε ως μια από τις αγίες (μαζί με την αγία Μαργαρίτα) που της εμφανίστηκαν σε θεοφανεία και την συμβούλεψαν!
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΝΑΟΙ της ΑΓΙΑΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ
- ΙΜ Σινά[8]: – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΙΜ Σινά, ΕΔΩ. Αποικοι από την Αγία Αικατερίνη του Σινά ήταν οι πρώτοι ιδρυτές της πόλης (Αι)Κατερίνης[9], της πρωτεύουσας της Πιερίας. Και επειδή το διεθνώς φημισμένο προϊόν της Κατερίνης είναι τα ακτινίδια, ο λαός μας τα λέει και κατερίνια.
- ο καθολικός της Βηθλεέμ, απ’ τους ωραιότερους ναούς της.
- Θεσσαλονίκης (πεντάτρουλος ναός, χτίσμα 12ου αι.- αρχές 13ου).
- Πλάκας Αθηνών.
- Οίας Θήρας (αγία Αικατερίνα) Κυκλάδων.
Ο ΙΝ Αγιας Αικατερινης Χάνδακα, στο Ηράκλειο Κρήτης. Μετόχι ΙΜ Σινά. Το σπουδαιοτερο ορθοδοξο μετοχι του βενετσιανικου Χάνδακα. Διατηρείται μόνον το καθολικό.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Ταματα και αναθηματα». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.11.2000.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Γ. Λεκάκης “Κωνσταντινούπολη και Αγία Πετρούπολη”.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Ο μυστικος γαμος, όπως λέγεται, η μνηστεία με θεότητα, είναι πανάρχαιο θέμα από την μυθολογία ακόμη.
[2] ΠΗΓΗ: καθηγητής Π. Φ. Πρεομπραζένσκι. Και «Αικατερίνη Αλεξανδρείας» στην Ορθόδοξη Εγκυκλοπαίδεια, 2008, τ. XVIII «Αρχαία Αίγυπτος – Έφεσος».
[3] ΠΗΓΗ: Καίσαρ Βαρώνιος, καθολικός ιστορικός 16ου αιώνα. Και Ρουφίνος στην λατινική μετάφραση της «Εκκλησιαστικής Ιστορίας» του Ευσέβιου Καισαρείας.
[4] ΠΗΓΗ: P. Hanks και K. Hardcastle (επιμ.) «Λεξικό Ονομάτων της Οξφόρδης», β΄ έκδ., εκδ. Oxford University Press, Οξφόρδη, 2006.
[5] Στην Ανατολή, προτάστις των σπουδαστών και των σχολιαρόπαιδων, ιδίως για τα διαγωνίσματά τους, είναι ο Βατ Πνομ (= Ναός του Λόφου) της Πνομ Πενχ της Καμπότζη. Κι αυτό, γιατί ήταν το 1372, όταν στις όχθες του ποταμού Μεκόνγκ, στο βασίλειο των Χμερ, εξεβράσθη ένας κορμός δένδρου, εντός του οποίου υπήρχαν τέσσερα αγάλματα του Βούδα! Τα ηύρε μια πλουσία και ευσεβής κυρία, η Πενχ, η οποία για να τα στεγάσει έκτισε έναν μικρό ναό, στην κορυφή κοντινού λόφου. Αυτή η κορυφή έμελλε να γίνει αργότερα η πρωτεύουσα της χώρας Καμπότζη. Ο ναός ανακατασκευάσθηκε πολλάκις και η επίπονη προσπάθεια που χρειάζεται για να ανέλθει κανείς τα σκαλοπάτια ως τον ναό, θεωρείται τάμα, προφυλακτικό από τα σχολικά διαγωνίσματα και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες…
[6] Σλουντέρνο ή Schluderns στην αυτόνομη επαρχία Bolzano στο Trentino-Alto Adige, της κοιλάδα (Val) Venosta, στην βόρεια Ιταλία.
[7] Η πόλις ονομάσθηκε με διάταγμα του Μεγάλου Πέτρου, σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, προς τιμήν της Αικατερίνης της Αλεξάνδρειας. Επέλεξε αυτήν την αγία, λόγω της συζύγου του, Αικατερίνης Α΄, η οποία βαπτίσθηκε στην Ορθοδοξία προς τιμήν της.
Το 2023, δημιουργήθηκε μια οκταώροφη τοιχογραφία της Αγίας Αικατερίνης στον τοίχο ενός κτηρίου στο κέντρο της πόλης Αικατερίνμπουργκ. Το έργο ήταν δώρο για την 300ή επέτειο της πόλης. Ευρίσκεται στο κτήριο του Ομοσπονδιακού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Φυσικών Επιστημών και Μαθηματικών των Ουραλίων.
[8] Στο βόρειο τμήμα της, κάποια σκαψίματα για τεχνικές εργασίες πυρασφάλειας το 1975 ανέδειξαν «κρυμμένο θησαυρό»: Σκευοφυλάκιο με 1.148 χειρόγραφους κώδικες (εκ των οποίων οι 836 στα ελληνικά) και 36 πάπυρους, οι περισσότεροι θρησκευτικού περιεχομένου – θεωρείται η μεγαλύτερη θρησκευτικού περιεχομένου ανακάλυψη, μετά τα χειρόγραφα της Νεκρής Θάλασσας.
[9] Άλλη πόλη αφιερωμένη σ’ αυτήν είναι και το Αικατερίνσμπουργκ των Ουραλίων, κ.ά.
Ενώ στην Ελλάδα υπάρχουν οι: Αγία Αικατερίνη Αττικής, Φθιώτιδος (Αρκίτσας και Καινούργιου), Αργολιδος (Κουτσοποδίου και Ερμιόνης / Θερμησίας), Αχαΐας, κ.ά.
[10] Η 25η Νοεμβρίου τιμάται και ως:
- Παγκόσμια Ημέρα για τους Πληθυσμούς σε Κίνδυνο. Και
- Παγκόσμια Ημέρα κατά της Βίας εναντίον των Γυναικών(**).
Τέλος, εκτός από την Μεγαλομάρτυρα, υπάρχουν και άλλες αγίες με αυτό το όνομα: της Γένουας, της Μπολόνιας (Τάγμα της Αγίας Κλάρας), της Φλωρεντίας των Ρίτσι (Τάγμα Δομινικανών), της Σιένας, της Σουηδίας.
25η 25 Νοεμβριου Παγκοσμια Ημερα για τους Πληθυσμους σε Κινδυνο Παγκοσμιες Ημερες κατα της Βιας εναντιον των Γυναικων Πληθυσμος βια Γυναικα
