Το αρχαίο πέτρινο γεφύρι στο Ξηροκάμπι Λακωνίας

Του Γιώργου Λεκάκη

Τα χωριά της Φάριδος είναι τα Ανώγεια, το Ξηροκάμπι , η Παλαιοπαναγιά, τα Κατσουλέικα, τα Καμίνια, η Ποταμιά, οι Γοράνοι, η Πολοβίτσα, η Τραπεζοντή και άλλα μικρότερα ή ξεχασμένα…

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για το ΞΗΡΟΚΑΜΠΙ ΛΑΚΩΝΙΑΣ, ΕΔΩ.

Το χωριό που σήμερα λέγεται Ξηροκάμπι έχει τέτοια μακραίωνη ιστορία και τόσο πολιτισμό, που δεν χωρούν σε ένα βιβλίο… Άλλωστε τα ευρήματα του μυκηναϊκού ανακτόρου (παρακάτω φωτ.), στον Άγιο Βασίλειο, κοντά στο Ξηροκάμπι, μιλούν από μόνα τους…

Προσέξτε την φωτεινη ενεργεια που φαίνεται από τον Ταΰγετο – φωτ. ΥΠΠΟΑ.

Το χωριό απέχει 15 χλμ. Ν. από την Σπάρτη, στους πρόποδες του Ταϋγέτου, στον 36^ο παράλληλο [36°57′34″N 22°27′8″E], κάτω από την υψηλότερη κορυφή του Ταϋγέτου, το Ταλετόν (νυν δυστυχώς… Προφήτης Ηλίας – 2.407 μ.). Γύρω του υπεραιωνόβιες ελιές και σπήλαια…

Η παλαιότερη μνεία του χωριού με αυτό το όνομα είναι από το 1758.

Θα μείνω στο πέτρινο γεφύρι του που είναι αρχαίο, ελληνιστικών ή ρωμαϊκών χρόνων. Είναι ηλικίας άνω των 2.000 χρόνων.

Επισήμως ελληνιστικών χρόνων, γύρω το 150 π.Χ.

Στην έξοδο του Φαραγγιού του Ανάκωλου. Ενώνει τις δύο όχθες του ποταμού Ερασίνου (σήμερα παραφρασμένα Ρασίνου, Ρασίνα). Είναι μονότοξο. Κατασκευασμένο από ορθογώνιους μακρόστενους ογκόλιθους. Η διάμετρος της καμάρας του είναι περίπου 4 μ. Το ποτάμι σήμερα σχηματίζει έναν όμορφο καταρράκτη μικρού ύψους.

Το πετρογεφυρο που θα ήταν στην ίδια θέση, συνδέεται με τρεις μύθους:

• Το πέρασε ο Πάρις με την Ελένη, φεύγοντας για την Τροία,
• Το πέρασε ο γιος Αχιλλέα, Νεοπτόλεμος, για να νυμφευτεί την Ερμιόνη, κόρη Μενέλαου, και
• Το διαβηκε ο Τηλέμαχος, ερχόμενος από τον βασιλιά της Πύλου, Νέστορα, πηγαίνοντας προς τον Μενελαο, στην Σπάρτη, αναζητώντας πληροφορίες για τον πατέρα του, Οδυσσέα.

Κατά την παράδοση επίσης, το γεφύρι αυτό διέσχιζαν οι Σπαρτιάτες πολεμιστές, όταν η Καρδαμύλη ήταν επίνειον της Σπάρτης. Το γεφύρι ένωνε την πόλη της Σπάρτης με την Καρδαμύλη, μέσω της αποκαλούμενης Βασιλικής Οδού!

Ακόμη λέν πως την νύχτα εμφανίζεται εδώ το… φάντασμα της γυναίκας του πρωτομάστορα, την οποία θυσίασε για να θεμελιωθεί το γεφύρι… – παράδοση που διατηρείται σε πολλά πετρογέφυρα του κόσμου.

Το γεφύρι σώζεται μέχρι σήμερα μέσα σε ένα θαυμάσιο φυσικό τοπίο… μόλις 500 μ. από την κεντρική πλατεία Ξηροκαμπιου…

Το πετρογεφυρο σε φωτογραφία του Στέφ. Χίου.

«Το μοναδικό προχριστιανικό γεφύρι στον Ελλαδικό χώρο και ίσως μοναδικό στην Ευρώπη, που εξακολουθεί να υπάρχει και να επιτελεί τον προορισμό του, όπως τότε που από πάνω του διέρχονταν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες με κατεύθυνση το λιμάνι της Καρδαμύλης. Για το μοναδικό τούτο στο είδος του μνημείο, που αν βρισκόταν σε άλλη χώρα της Ευρώπης θα το είχαν καλύψει με γυάλινο περίβλημα, εκλεκτοί συμπατριώτες μας ιστορικοί και συγγραφείς έχουν αναφερθεί…Το αρχαίο μονοπάτι οδηγεί προς το Ελληνικό γεφύρι και συνεχίζει ελαφρώς ανηφορικά προς την Βασιλική οδό, το οποίο σε μήκος 100 μ. περίπου προ του γεφυριού έχει λαξευτεί στον υπάρχοντα βράχο. Ο δρόμος τούτος ως η μοναδική πρόσβαση στο γεφύρι παραμένει εκ του λόγου τούτου ακριβώς ο ίδιος από τότε που κατασκευάστηκε το Ελληνικό γεφύρι. Με άλλα λόγια, ιστορικά είναι ο μόνος αρχαίος δρόμος εκτός κατοικημένης περιοχής, που παραμένει λειτουργικός στην ίδια θέση, με τις ίδιες διαστάσεις για πάνω από 2.000 έτη» – ΠΗΓΗ: Π. Η. Κομνηνός «Αναφορές εξαιρετικής τοπικής ιδιαιτερότητας», Efaris.gr, Το Ξηροκάμπι, περίοδος Δ΄, τ. 46, Ιούλιος, 2008.

Για το γεφύρι υπάρχει μεγάλη και αξιόλογη βιβλιογραφία από περιηγητές, ιστορικούς και άλλους επιστήμονες, αφού η ηλικία του είναι πάνω από 2.000 χρόνια. Είναι το γεφύρι, που μαζί με αυτά:

• της Μαυροζούμενας στην Μεσσηνία,
• του Κόπανου επί του Ευρώτα στην Λακωνία και
• το βυζαντινό γεφύρι της Καρύταινας στον Αλφειό,

αποτελούν τα τέσσερα εμβληματικά γεφύρια της Πελοποννήσου, για τα οποία έχουν ασχοληθεί περισσότερο από κάθε άλλο ξένοι περιηγητές, ιστορικοί και άλλοι διάφοροι και έχουν μεταφέρει τις περιγραφές τους σε ξένα περιοδικά και εφημερίδες ενώ και φωτογράφοι έχουν δημοσιεύσει φωτογραφίες τους. Αποτελούν τα πλέον αναγνωρίσιμα γεφύρια του είδους τους στην Πελοπόννησο.

Το πετρογεφυρο, σε σχέδιο William Leake, Λονδίνο, 1846.

«…πάνω από το ρυάκι, μόλις ξεφεύγει από τον ζόφο της χαράδρας, στην ηλιοφώτιστη πεδιάδα, ορθώνεται ένα γεφύρι στερεό και συμπαγές, χτισμένο ασφαλώς τον καιρό που οι άνθρωποι ξέραν πως να χτίσουν». – ΠΗΓΗ: Clark «Οι αρχαίοι ποταμοί της Πελοποννήσου», Κ. Π. Δάρμος, εκδ. Ανοιχτή Πόλη, Αθήνα, 2007.

Το πετρογεφυρο σε φωτογραφία του Άγγλου αρχαιολόγου Alan John Bayard Wase,  1905.

«Η περιοχή γύρω από το σπίτι του Κωνσταντίνου Πλαϊνού, μέχρι κάτω το ποτάμι της Ρασίνας, λεγόταν Μυλοβάγενα, λόγω του προϋπάρχοντος εκεί μύλου [σ.σ.: λέγεται εξ αυτού και Ρέμα Φτερωτής]… Ο παππούς μου, ο μυλωνάς του νερόμυλου, είχε νοικιάσει τον μύλο από το μοναστήρι της Ζερμπίτσας… Το νερό ερχόταν στον μύλο μέσω ενός μεγάλου χωματαύλακου, το λεγόμενο μυλαύλακο. Ξεκινούσε ακριβώς κάτω από την καμάρα του ελληνικού γεφυριού. Εκεί δηλαδή ήταν η νερόδεση. Μου έλεγε ακόμα (ο παππούς μου): Για να γίνει η εκτροπή του νερού, ανέβαινα στα βράχια και έκοβα σχίνα και πουρνάρια και τα τοποθετούσα μέσα στο νερό του ποταμού, πλακώνοντάς τα με μεγάλες πέτρες, και προσευχόμουν στον Θεό, κάνοντας τον σταυρό μου, να μην κατεβάσει τακτικά το ποτάμι και μου παρασύρει την νερόδεση και φτου από την αρχή. Κάπως έτσι πρέπει να προέκυψε και η παροιμία «Όλοι κλαιν’ τον πόνο τους κι ο μυλωνάς το αυλάκι»… Ο παραγωγός πλήρωνε δικαίωμα στον μυλωνά 8-10% επί της ποσότητας του αλευριού… Η περιοχή του νερόμυλου, λίγο μετά το 1950, επωλήθη από την ηγουμένη της μονής, Νυμφοδώρα, προκειμένου να κτιστεί οίκημα, που στέγασε τους αργαλιούς και σήμερα είναι το αρχονταρίκι της μονής. Ο μύλος, με όλον τον γύρω χώρο, αγοράστηκε από τον Στρατήγη Σολωμό… Λίγο πριν το 1980 ο μύλος επωλήθη εκ νέου από τον Γ. Βενετσανάκο, δημοδιδάσκαλο από την Ποταμιά, ο οποίος είχε πάρει τον μύλο από τον Σολωμό ως προίκα… Σε λιγότερο από τριάντα χρόνια ο μύλος άλλαξε τέσσερις φορές χέρια» – ΠΗΓΗ: Χ. Σ. Σταρόγιαννης «Μυλοβάγενα-Μύλοι», Efaris.gr. «Το Ξηροκάμπι», περίοδος Δ΄, τ. 74, Ιούλιος 2021.

Το γεφύρι σε φωτογραφια, του 1905.

Πέραν του γεφυριού, όμως, το Ξηρκάμπι έχει και άλλα ενδιαφέρονται στοιχεία για κάθε επισκέπτη:

• Στον κύκλο του χρόνου, την παραμονή των Φώτων (της «Πρωτάγιασης», όπως την λενε δώ) φτιάχνουν τα λαλάγγια, παραδοσιακά ψωμάκια της Λακωνίας, που ψήνονται στην κατσαρόλα. – ΠΗΓΗ: περ. «Η Φάρις», 22, 1999.
• Τις πρώτες αποκριές αναβιώνει το εθιμο των κουδουνιών με τους Κουδουναραίους, που βγαίνουν στην γύρα, να γιορτάσουν τον Διόνυσο – ένα αρχαίο διονυσιακό έθιμο για την έναρξη της Σαρακοστής. (Το χωριό Πενταυλοί, λίγο πιο κάτω, εκ του ονόματος θυμιέται τον Πάνα)…
• Η αρχαία τεχνική του βοτσαλωτού συνεχίζεται ακόμη στο χωριό, απο μια σύγχρονη καλλιτέχνιδα, την Δήμητρα Κολομβάκου.

Το χωριό ανέδειξε προσωπικότητες: Ο Γ. Στεργιανοπουλος λ.χ. ήταν ένας ιδιοφυής μηχανικός, με σπουδές στο εξωτερικό, όπου και δούλευε. Εφηύρε ένα πολεμικό όπλο, που δυστυχως κάποιος του έκλεψε τα σχέδια, με αποτέλεσμα ο κλέφτης να γίνει ζαπλουτος, ενώ ο Στεργιανοπουλος να χάσει τα μυαλά του. Ετσι εγύρισε στην πατρίδα του, το Ξηροκαμπι, όπου και έφτιαξε ένα υπερσύγχρονο για την εποχή του μηχανουργείο. Εκεί κατασκεύαζε κυνηγετικά όπλα για τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι τα ονόμαζαν ξυλοντούφεκα και τριγυρνούσε στην Σπάρτη φορώντας δικής του κατασκευής πανοπλία με δορυ και ξιφος!

Στα ΒΔ. του χωριού η ΙΜ Παμαγιάς Ελεούσας Κουμπάρη.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις» – «Λακώνων Γη». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.6.2008.

ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Λακωνικη Βιβλιοθήκη.
• Χαμάκος Θ.
• «Γεφύρι στο Ξηροκάμπι», Efaris.gr, Το Ξηροκάμπι, περίοδος Δ΄, τ. 48, Απρίλιος 2009.
• Γιαννόπουλος Βρ. Η. «Το Πετροκάμαρο στο Ξηροκάμπι», Efaris.gr, Το Ξηροκάμπι, περίοδος Δ΄, τ. 64, Ιούλιος 2016.
• Δάρμος Κ. Π. «Οι αρχαίοι ποταμοί της Πελοποννήσου», εκδ. Ανοιχτή Πόλη, Αθήνα, 2007.
• Κομνηνός Π. Η. «Αναφορές εξαιρετικής τοπικής ιδιαιτερότητας», Efaris.gr, Το Ξηροκάμπι, περίοδος Δ΄, τ. 46, Ιούλιος, 2008.
• Κατσουλάκος Θ. Σ. «Ο κώδικας του μοναστηριού της Γόλας Λακωνίας», εκδ. Λειμών, Αθήνα, 2022.
• Λεκάκης Γ. “Το Μυκηναϊκό πέτρινο γεφύρι του Αρκαδικού Αργολίδος (και τα άλλα αρχαία πέτρινα γεφύρια των Ελλήνων), στο ΠΕΡΙ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΩΝ, Β΄ ΓΕΦΥΡΙΩΝ ΙΣΤΟΡΙΕΣ, 2005.
• Mure W. «Journal of a tour in Greece and the Ionian Islands: with remarks on the recent history – present state – and classical antiquities of those countries» / «Από το ταξίδι του William Mure το 1838 στην Ελλάδα», μτφρ. Καθηγ. ιταλικής φιλολογίας, Υπ. Γ. Κούτρα.
• Smith W. «A smaller history of Greece», 1882.
• Σταρόγιαννης Χ. Σ. «Μυλοβάγενα – Μύλοι», Efaris.gr, Το Ξηροκάμπι, περίοδος Δ΄, τ. 74, Ιούλιος, 2021.
• Ταϊφάκος Ι. φιλόλογος «Η τοπογραφία της νοτίου κοίλης Λακεδαίμονος κατά την περιήγησιν του Παυσανίου», Efaris.gr, Το Ξηροκάμπι, περίοδος Α΄, τ. 23. Ιανουάριος 1977.

αρχαιο πετρινο γεφυρι Ξηροκαμπι Λακωνιας αρχαια πετρογεφυρο Λακωνια χωριο Πενταυλοι 5 πεντε αυλοι αυλος πανος συριγγα συριγξ ονομα θεος Πανας παν Ρεμα Φτερωτης Φτερωτη υπεραιωνοβια ελια σπηλαιο υπεραιωνοβιο ελαιοδενδρο σπηλαια χωρια Φαριδα φαρις Ανωγεια, Παλαιοπαναγια Κατσουλεικα, κατσουλης Καμινια, Ποταμια Γορανοι, Πολοβιτσα, Τραπεζοντη ξεχασμενα ιστορια πολιτισμος ευρημα μυκηναικο ανακτορο αγιου Βασιλειου, ιν ιερος ναος εκκλησια αγιος Βασιλειος Σπαρτη, Ταυγετος 36^ος παραλληλος παλαιοτερο ονομα 18ος αιωνας μΧ 1758 πετρινα γεφυρις ελληνιστικα ρωμαικα χρονια 2ος πΧ χρονων 2.150 Φαραγγι του Ανακωλου Ανακωλο Ανακωλος ποταμος Ερασινος παραφραση Ρασινος, Ρασινας μονοτοξο κατασκευη ορθογωνιος μακροστενος ογκολιθος διαμετρος καμαρα ποταμι καταρρακτης μυθος ελληνικη μυθολογια Παρις παρης ωραια Ελενη, Τροια, Αχιλλεας, αχιλλευς Νεοπτολεμος, Ερμιονη, βασιλιας Μενελαος Τηλεμαχος, βασιλευς Πυλος, Νεστορας, νεστωρ ιθακη Οδυσσεας παραδοση γεφυρα αρχαιοι Σπαρτιατες πολεμιστες, Καρδαμυλη επινειον επινειο Σπαρτης πολη Βασιλικη Οδος 1905 μοναδικο προχριστιανικο Ελλαδα Ευρωπη, λιμανι μνημειο, μονοπατι μονοπατια Ελληνικο βραχος δρομος μοναδικη προσβαση λειτουργικος περιηγητες, της Μαυροζουμενας Μαυροζουμενα Μεσσηνια, του Κοπανου κοπανος Ευρωτας βυζαντινο Καρυταινα Αλφειος βυζαντιο εμβληματικα γεφυρια της Πελοποννησου, Πελοποννησος περιηγητης, νυχτα φαντασμα γυναικα πρωτομαστορας, θυσια θεμελιο παραδοσεις πετρογεφυρα ληκ λικ 1846 χαραδρα, κλαρκ Clark ποταμοι Δαρμος, γουειζ Wase, αγγλος αρχαιολογος 1905 Πλαινος Μυλοβαγενα, μυλος μυλωνας νερομυλος νοικι μοναστηρι της Ζερμπιτσας Ζερμπιτσα Ζερμπιτσης νερο χωματαυλακο μυλαυλακο νεροδεση εκτροπη ποταμου σχινο πουρναρι πετρα προσευχη θεος, σταυρος κατεβασια δεση παροιμια πονος αυλακι παραγωγος πληρωμη δικαιωμα ποσοτητα αλευρι 20ος 1950, ηγουμενη ιερα μονη Νυμφοδωρα, ιμ αργαλειος αρχονταρικι αγορα Σολωμος 1980 Βενετσανακο,ς δημοδιδασκαλος Ποταμια προικα Σταρογιαννης μυλοι παραμονη των Φωτων φωτα Πρωταγιαση λαλαγγια, παραδοσιακο ψωμακι ψωμι Λακωνιας, ψησιμο κατσαρολα πρωτες αποκριες αποκρια αναβιωση εθιμα κουδουνι Κουδουναραιοι γιορτη Διονυσος διονυσιακο Σαρακοστη τεχνικη βοτσαλωτο καλλιτεχνιδα, Κολομβακου Στεργιανοπουλος ιδιοφυης μηχανικος, εφευρετης πολεμικο οπλο, κλοπη σχεδια, κλεφτης μηχανουργειο κυνηγετικο οπλα κατοικοι ξυλοντουφεκο ξυλοτουφεκο πανοπλια δορυ ξιφος πετροκαμαρο κωδικας μοναστηρι Γολας γολα νοτια κοιλη Λακεδαιμων  Λακεδαιμονα περιηγηση Παυσανιας