Συνοπτική εικόνα του ελληνιστικού πολιτισμού της Ανατολής

Της καθηγήτριας Ποτίτσας Γρηγοράκου

Ο Μέγας Αλέξανδρος υλοποίησε το στρατηγικό σχέδιο του Φιλίππου να απελευθερώσει τις ελληνικές αποικίες στα παράλια της Μικράς Ασίας, ελληνικές πόλεις-κράτη από τον 7^ο -6^ο αι. π.Χ., ώστε να δημιουργήσει ένα «τείχος» με σκοπό την απομάκρυνση των Περσών από το Αιγαίο, θάλασσα και χώρος ελληνικός από την πιο μακρινή αρχαιότητα. Οι Πέρσες είχαν εγκαταστήσει τότε (350 π.Χ.) μεγάλη πολεμική ναυτική δύναμη, επικίνδυνη για την Ελλάδα (αναλογία με το σήμερα;).

Οι επίσημες νίκες του Μεγάλου Αλεξάνδρου έναντι του Δαρείου, του χάρισαν την Περσική Αυτοκρατορία στην Ασία. Η επίδραση του Αλεξάνδρου και των Ελλήνων στην Ανατολή άλλαξε πολιτικά και πολιτιστικά τον τότε κόσμο. Οι Αλεξανδρινοί χρόνοι αποτελούν το τέλος της κλασσικής αρχαιότητας και την απαρχή της ιστορικής περιόδου που ονομάστηκε Ελληνιστική (4^ο αι. π.Χ. – 1^ο μ.Χ. αι.).

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ, ΕΔΩ.

Την αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου διαδέχτηκαν τα Ελληνιστικά βασίλεια των διαδόχων του, από την Αίγυπτο έως την άκρη της Κεντρικής Ασίας, όρια της Κίνας και των Ιμαλαΐων. Δημιουργήθηκαν ελληνικές πόλεις και άξονες επικοινωνίας εμπορικών και πολιτιστικών ανταλλαγών των δύο κόσμων, από Ανατολή σε Δύση, αργότερα ο Δρόμος του Μεταξιού. Έγινε χρήση της ελληνικής γλώσσας ως lingua franca για τις διεθνείς επαφές και συγχρόνως εργαλείο διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού. Στοιχεία του υιοθέτησαν τοπικοί λαοί στις τέχνες και στους θρύλους τους, ορισμένα υπάρχουν έως σήμερα.

Πυρήνες ελληνικού πολιτισμού, στην Εγγύς Ανατολή ήταν ο άξων Αλεξάνδρεια Αιγύπτου – Δαμασκός – Αντιόχεια, ενώ στην Κεντρική Ασία ήταν τα ελληνικά βασίλεια Βακτριανής και Ινδίας.

Η Αλεξάνδρεια Αιγύπτου, ήταν πρωτεύουσα του βασιλείου των Πτολεμαίων, το σημαντικότερο λιμάνι, οικονομικό και πνευματικό Κέντρο και πόλη Φάρος όλου του Ελληνισμού. Σοφοί από όλη την ελληνική επικράτεια, επιτέλεσαν εκεί τεράστιο έργο, θέτοντας τις βάσεις στις Επιστήμες και στην Τεχνολογία, μέσα στην μεγάλη Βιβλιοθήκη, πρώτο «Πανεπιστήμιο» και Κέντρο πανανθρώπινης γνώσης, μέχρι τον 5^ο αι. μ.Χ.

Η εδραίωση του Χριστιανισμού σήμανε το τέλος της Αρχαίας Γραμματείας…

Στον άξονα των παραλιακών πόλεων της ανατολικής Μεσογείου και της Μικράς Ασίας, πόλεις με αμιγώς ελληνικό πολιτισμό, κυρίως στο βασίλειο των Σελευκιδών, ήλθε το 64 π.Χ. η Ρώμη και μετά το Βυζάντιο, που κράτησαν όμως την ελληνοφωνία του χώρου ακόμα και στους πρώτους αιώνες της αραβικής κυριαρχίας (7ο-8^ο αι.)[1]. Ήταν πολλοί οι αιώνες (10 αιώνες!) χρήσης των ελληνικών ως γλώσσα πολιτισμού και επικοινωνίας.

Ο δεύτερος πυρήνας στην Κεντρική Ασία, ήταν τα ελληνικά βασίλεια, με 3 αιώνες παρουσία:

• Βασίλειο των Σελευκιδών στην αρχή (300 – 250 π.Χ.) και ανεξάρτητα ελληνικά βασίλεια
• Ελληνο-Βακτριανό και
• Ινδο-Ελληνικό (250 π.Χ. μέχρι το 10 μ.Χ.).

Πολλές ελληνικές πόλεις δημιουργήθηκαν, οι Αλεξάνδρειες συν οι πόλεις των διαδόχων. Ήταν πόλεις πολυπολιτισμικές, με Έλληνες και εντόπιους κατοίκους, όπου όλοι συνυπήρχαν με τους πολιτισμούς τους, αλλά με την ελληνική ως επίσημη γλώσσα και με βάση τις ελληνικές αξίες. Ο ελληνικός πολιτισμός επηρέασε τους εκεί λαούς που υιοθέτησαν πολλά στοιχεία του ακόμα και μέσα στις τοπικές τέχνες τους που παρουσιάστηκαν «εξελληνισμένες» και διατηρήθηκαν για πολλούς αιώνες μετά την αποχώρηση των Ελλήνων. Σημαντικό στοιχείο που εκτίμησαν οι λαοί της Ασίας από τον Αλέξανδρο και τον ελληνικό πολιτισμό είναι ότι, από υπηκόους απολυταρχικών βασιλέων τους έκανε “πολίτες” ελληνικών πόλεων με ελληνικούς θεσμούς, Αγορά, Βουλευτήριο και ισονομία πολιτών!

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ στο κανάλι: Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού της Ανατολής.

Τέτοια μεγάλη πόλη και η σημαντικότερη όλων των ανασκαφών, ήταν η Αϊ Χανούμ στο Β. Αφγανιστάν (γαλλική ανασκαφή, P. Bernard), ίσως μία Αλεξάνδρεια, εντυπωσιακή αρχιτεκτονικά και αισθητικά (ελληνική τέχνη) και με ελληνικά στοιχεία (θέατρο, γυμνάσιο, δελφικά παραγγέλματα, κλπ.) 5.000 χλμ. μακριά από την κυρίως Ελλάδα. Οι λαοί Κουσάν που κατέλαβαν τα ελληνικά βασίλεια από τον 1^ο αιώνα και μετά, υιοθέτησαν στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού (αλφάβητο, τέχνη, ήρωες, θεούς, μυθολογία) και τα πέρασαν στην βουδιστική θρησκεία και στους μετέπειτα θρύλους, που διαδόθηκαν ευρέως, ιδίως τον Μεσαίωνα. Η ρωσική ανασκαφή και τα σημαντικά ευρήματα του Β. Σαριγιαννίδη αποδεικνύουν ότι οι Κουσάν είναι ο κρίκος μεταξύ των προγενέστερων ελληνικών πόλεων και της μεταγενέστερης ελληνοβουδιστικής τέχνης της Γκαντάρα, που δημιούργησαν. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΤΕΧΝΗ ΓΚΑΝΤΑΡΑ, ΕΔΩ. Τα στοιχεία αυτά ενσωματώθηκαν στην βουδιστική τέχνη η οποία έφτασε έως την Άπω Ανατολή.

Η ώσμωση και παραγωγική συνύπαρξη των δύο κόσμων και λαών Ανατολής και Δύσης, με νέες τέχνες και πολιτισμούς, άφησε στην Ασία έντονα χνάρια ελληνικά που υπάρχουν ακόμα σήμερα.

ΠΗΓΗ: Δρ Π. Γρηγοράκου, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.12.2023.

• ΔΕΙΤΕ την τηλεοπτική εκπομπή του Γ. Λεκάκη και Γρ. Κοσσυβάκη: ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΣΙΑ, με καλεσμένη την Π. Γρηοράκου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-Στοιχεία: Από τις ξένες ανασκαφές στην Ανατολή και τις ομιλίες του καθ. Άγγ. Χανιώτη και των ξένων Αρχαιολόγων στα Διεθνή Συνέδρια των Αθηνών, 2022 – 2023 – καθ. Cl. Rapin, Os. Bopearachchi, A. Dan, Fr. Queyrel, κ.ά.

Η Βιβλιοθήκη με την συλλογή με θέμα τον Ελληνισμό της Ανατολής κατά την Ελληνιστική Περίοδο (4ος αι. π.Χ. – 1ος αι. μ.Χ)

Η βιβλιοθήκη του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών έχει το προνόμιο να φιλοξενεί την μοναδική συλλογή βιβλίων των σημαντικότερων συγγραφέων διαφόρων γλωσσών, που αφορούν στην Ιστορία του Ελληνικού Κόσμου και Πολιτισμού της Ανατολής, στην Αλεξανδρινή και Ελληνιστική Εποχή.

Παραχωρήθηκε ως δωρεά από την δρ. Π. Γρηγοράκου, Ερευνήτρια της Ιστορίας του Ελληνιστικού πολιτισμού της Ανατολής – Λαϊκό Πανεπιστήμιο – Ετ ΦτΛ. Επιμελητής του Αρχείου ο καθηγητής του ΕΚΠΑ, Ξ. Μουσάς.

Επίσης, εκτός των 550 βιβλίων φιλοξενείται σε ηλεκτρονική μορφή το πλούσιο αρχείο της (με 16.000 λήμματα), που αφορά στο ίδιο θέμα, το οποίο αποτελεί σημαντική σελίδα της πολιτισμικής μας ιστορίας και οφείλουμε να το διασώσουμε για τις επόμενες γενιές. Περιέχει επίσης πολλά ψηφιοποιημένα βιβλία, κείμενα Ελλήνων και ξένων καθηγητών, μελέτες Ερευνητών, 500 βίντεο και πολλά αρχεία σε μορφή Power Points, πανεύκολα στην χρήση και συνοπτικά, που αφορούν στις ελληνιστικές πόλεις της Ανατολής, με πολλές εικόνες και την πλήρη ιστορία τους. Επίσης, μεγάλα άλμπουμ με εικόνες από τα ωραιότερα ευρήματα και μνημεία του ελληνικού πολιτισμού στην Ανατολή, σαν «Παρθενώνες» στις ερήμους, ελληνικά Θέατρα, Δελφικά παραγγέλματα, κορινθιακές κιονοστοιχίες, κ.ά.. μνημεία σήμερα κατεστραμμένα..

Πρέπει οι Έλληνες να γνωρίσουν την σημαντική αυτή σελίδα της ιστορίας μας, άγνωστη στην Ελλάδα αφού οι ανασκαφές στην Ασία είναι όλες ξένων αρχαιολόγων των ξένων Πανεπιστημίων..

Εκθέσεις

Οι πρόσφατες Εκθέσεις, στην Νάπολι, στο Παρίσι-Λούβρο, μετά στο Βερολίνο, μετά στο Λονδίνο, με θέμα

• «Μεγας Αλέξανδρος στην Ανατολή» και
• «Οι θησαυροί του Ουζμπεκιστάν από τον Μέγα Αλέξανδρο στο βασίλειο των Κουσάν»,

όπως και πολλές προγενέστερες εκθέσεις σε μεγάλα Μουσεία του κόσμου (όχι στην Ελλάδα), παρουσιάζουν όλες τα ευρήματα των ξένων ανασκαφών στην Ανατολή. Είναι σωζόμενα έργα τέχνης των Ελληνικών πόλεων στην Ανατολή, αλλά και των εντόπιων λαών που υιοθέτησαν στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού και τα καλλιέργησαν για αιώνες μετά την αποχώρηση των Ελλήνων. Στο Αρχείο του Μουσείου υπάρχουν και οι Κατάλογοι των Εκθέσεων που έχουν γίνει ως τώρα με το θέμα αυτό, σε διάφορα Μουσεία του εξωτερικού.

Οι εκθέσεις αυτές έχουν μεγάλη επισκεψιμότητα, τόσο που η πόλη του Βερολίνου αποφάσισε να οργανώσει σεμινάρια και διαλέξεις για το ευρύ κοινό που ενδιαφέρεται για την σημαντική αυτή σελίδα της Ιστορίας του ελληνικού πολιτισμού στην Ανατολή. Είναι η κληρονομιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Διαδόχων του, που χάρη στις πολλές ελληνικές πόλεις που ίδρυσαν από την Μέση Ανατολή έως την Ινδία, κατέστησαν την ελληνική γλώσσα οικουμενική για πολλούς αιώνες

ΠΗΓΗ: Πολεμικό Μουσείο-Βιβλιοθήκη, Είσοδος ελεύθερη, Καθημερινές ώρα 09.00 – 14.00.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Νόμος Walid 705, prof. El Abbadi.

αρχαιος ελληνιστικος πολιτισμος της Ανατολης ελληνικος Ανατολη γρηγορακου