Τα ΑΙΤΙΑ της ΠΤΩΣΗΣ της ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑΣ

Του συγγραφέα Κωνσταντίνου Σπίνου, Kspin.gr@gmail.com

Την 29^η Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη και ώρα 14.30 η χιλιόχρονη Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε καταλυθεί, από βάρβαρους Οθωμανούς Μογγόλους. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για το 1453, ΕΔΩ. Η Κωνσταντινούπολη, η πόλη της Παναγίας, ο αειφεγγείς Φάρος της Ασίας, η ψυχή των Ελλήνων, η πρωτεύουσα της Χριστιανικής Ρωμαίικης Αυτοκρατορίας δεν υπάρχει πια. Και όπου επικράτησαν οι άξεστοι και βάρβαροι τούρκοι μια γραμμή αίματος κάλυψε το πέρασμά τους και εξαφανίσθηκε ο πολιτισμός.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ήτανε θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει. Η ειρωνεία της τύχης. Την ημέρα της Άλωσης στην Βασιλεύουσα η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ήταν εορταστική και οι δρόμοι στολισμένοι με λουλούδια και τριαντάφυλλα, λόγω της εορτής της αγίας Θεοδοσίας.

Ποια ήταν τα αίτια που κατάρρευσε το αδούλωτο προπύργιο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας; Η πτώση της Κωνσταντινούπολης οφείλεται σε μια σειρά από παράγοντες, τόσο εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς, που αποδυνάμωσαν την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Οι κύριοι λόγοι περιλαμβάνουν την παρακμή της αυτοκρατορίας, την οικονομική και στρατιωτική της αδυναμία, τις εσωτερικές διαμάχες, την έλλειψη ενότητας και την αποτελεσματική οργάνωση της άμυνας.

ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ ΦΡΟΝΗΜΑΤΟΣ

Ο κορυφαίος Γάλλος βυζαντινολόγος Κ. Ντηλ στο βιβλίο του «Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», αποδίδει την κατάρρευση της βυζαντινής αυτοκρατορίας στο ότι οι Βυζαντινοί έχασαν το στρατιωτικό τους φρόνημα. Έτσι επήλθε η εξασθένηση των στρατιωτικών δυνάμεων του βυζαντίου.

Κατά τον Γάλλο λόγιο η μείωση της πολεμικής αρετής των βυζαντινών ήταν η κυριότερη αιτία της πτώσεως της βυζαντινής αυτοκρατορίας, την οποία αποδίδει με την χαρακτηριστική φράση «decadence militaire» που σημαίνει στρατιωτική κατάπτωση, παρακμή, και εκφυλισμός του στρατεύματος.

Στο ίδιο μήκος κύματος και ο διαπρεπής Γερμανός Βυζαντινολόγος και άριστος γνώστης των βυζαντινών θεμάτων Α. Χάιζενμπεργκ τονίζει με έμφαση ότι η Άλωση της Βασιλεύουσας οφείλεται κυρίως στην απώλεια της πολεμικής αξιοσύνης.

Το ίδιο ισχυρίζεται και η Πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης Ελ. Γλυκατζη-Αρβερέλ, ότι δηλαδή οι Έλληνες είχανε χάσει την στρατιοτωσύνη τους. Και αφού χάθηκε η στρατιωτικότητα, δηλαδή η στρατιωτική ισχύς στο Βυζάντιο, ήτο μοιραίο να χαθεί και η Αυτοκρατορία.

Συνέπεια της εξασθένησης της στρατιωτικής αρετής κατά πρώτο λόγο, σε συνδυασμό με την άνοδο στον θρόνο ανίκανων βασιλέων, πολλών λαθών και κάποιων συγκυριών ήταν οι αιτίες που κατέρρευσε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΞΕΚΙΝΑΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ 11^ο ΑΙΩΝΑ

Η παρακμή έρχεται ραγδαία μετά τα μέσα του 11^ου αιώνα. Αυτοκράτορες ανάξιοι αδιαφορούν για την οργάνωση της αυτοκρατορίας του στρατού, του ναυτικού. Επιβάλλουν δυσβάστακτους φόρους στις επαρχίες και δεν παρεμβαίνουν στις περιπτώσεις εκείνες που η γη των φτωχών χωρικών καταπατείται από τους πλούσιους γαιοκτήμονες με αποτέλεσμα, ο αγρότης, να μην έχει λόγους πλέον να υπερασπίζεται την γη του, γιατί πλέον αυτή δεν του ανήκε.

Τον 11^ο αιώνα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κλονίζεται από 4 μεγάλες εξελίξεις:

• Γίνεται οριστικό το Σχίσμα μεταξύ των δύο Χριστιανικών Εκκλησιών, Μια διαμάχη που ξεκίνησε από το «Πιστεύω» αλλά και η αέναη μάχη για εξουσία οδήγησε τη Χριστιανική Εκκλησία στο σχίσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης που στέρησε την Αυτοκρατορία από ισχυρές δυνάμεις την κρίσιμη ώρα της πολιορκίας από τους Οθωμανούς.
• Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έχασε τα εδάφη της στην Νότια Ιταλία και κυρίως το Μπάρι τελευταίο προπύργιο της στην Ιταλική χερσόνησο. Οι Νορμανδικές δυνάμεις (Βίκινγκς) με επί κεφαλής τον Ρ. Γυισκάρδο και τις ευλογίες του Πάπα κατέλαβαν το Μπρίντιζι, τον Τάραντα, το Ρήγιο και το Μπάρι, σημαντικό προπύργιο των Βυζαντινών στην Ιταλία. Έτσι τελείωσε η επί πέντε αιώνες βυζαντινή παρουσία στην Νότια Ιταλία.
• Στις 26 Αυγούστου 1071 στο Μαντζικέρτ, οι Βυζαντινοί υφίστανται δεινή ήττα από τους Σελτζούκους Τούρκους, με αποτέλεσμα να κλονισθεί ο έλεγχός τους στη Μικρά Ασία. Πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί (Άννα Κομνηνή, Στ. Ράνσιμαν, Τζ. Νόργουιτς) υποστηρίζουν ότι με την ήττα αυτή σημειώνεται η αρχή του τέλους της βυζαντινής κυριαρχίας στην Ανατολή και η βαθμιαία τουρκοποίηση της Μικράς Ασίας.
• Στο Βαλκανικό μέτωπο είχε να αντιμετωπίσει τους Πατζινάκες τους Κουμάνους Βουλγάρους και Σέρβους, οι οποίοι άρχισαν επιθέσεις κατά της Αυτοκρατορίας.

Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Λίγο πριν από το 1430, δηλαδή 23 χρόνια προτού πέσει η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Τούρκων, η διαφθορά και η κατάπτωση του λαού της Αυτοκρατορίας βρίσκεται στην αποκορύφωση. Ένας σημαντικός λόγιος μοναχός και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Κωνσταντινουπόλεως, ο Ι. Βρυένιος, έδωσε μία διάλεξη προς τους επιφανείς Κωνσταντινοπουλίτες με την οποία διάλεξη διεκτραγωδεί την κατάσταση που επικρατούσε στην Κωνσταντινούπολη σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Με πολύ ζωντανά χρώματα δείχνει την παρακμή και την ηθική κατάπτωση που υπήρχε παντού. Όχι μόνο στους ηγέτες αλλά και στον λαό. Παραθέτω ένα απόσπασμα από τον λόγο του:

 «Δεν υπάρχει έλεος ούτε συμπάθεια μόνο μίσος και αναίδεια. Οι κύριοί μας είναι άδικοι, αυτοί που μας κυβερνούν αρπακτικοί, οι δικαστές μας διεφθαρμένοι, οι διαιτητές ψεύτες, οι πολίτες απατεώνες, οι επαρχιώτες χωρίς κρίση, και οι πάντες εν γένει ευτελείς, οι παρθένες μας πιο προκλητικές και από τις πόρνες, οι χήρες περίεργες χωρίς λόγο, οι παντρεμένες κοροϊδεύουν μια πίστη που οι ίδιες δεν φυλάσσουν, οι νέοι είναι χαμένοι στην ακολασία, οι γέροι παραδομένοι στο ποτό, οι ιερείς έχουν ξεχάσει τον Θεό, οι μοναχοί ξέφυγαν τελείως από τον σωστό δρόμο, οι άνθρωποι στον κόσμο είναι τόσο χαμένοι, ώστε με τα λόγια μεν να δίνουν την εξωτερική εμφάνιση της ευσέβειας ενώ μέσα τους αρνούνται κάθε αρετή. Είναι τέτοια η σκληρότητα της καρδιάς μας, η λησμονιά μας η τύφλα μας, ώστε να μην πιστεύουμε πλέον πως διαπράττουμε πράξεις κακίας, ότι υποφέρουμε από αυτές όταν στην πραγματικότητα είμαστε οι εκτελεστές των και τα θύματά τους».

ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ

Τα μεγάλα προβλήματα που μάστιζαν την Βασιλεύουσα και οι μακροχρόνιες προσπάθειές του για την εξεύρεση λύσεων, οι οποίες πολλές φορές τορπιλίζονταν εκ των έσω, ίσως εμπόδιζαν τον Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Παλαιολόγο να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στην πολεμική τεχνολογία που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται στην Ευρώπη.

Η Ιταλία του 14ου αιώνα υπήρξε παράλληλα και χώρος δοκιμών νέας πολεμικής τεχνολογίας. Εκεί πραγματοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό η εξέλιξη των πυροβόλων όπλων που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην Δυτική Ευρώπη το 14ο αιώνα. Από την Ιταλία φαίνεται ότι σταδιακά η χρήση αυτών των όπλων διαδόθηκε και στα Βαλκάνια.

Λόγω των στενών σχέσεων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τις Ιταλικές ναυτικές δυνάμεις, θα περίμενε κανείς, ότι οι Βυζαντινοί θα ήταν οι πρώτοι που θα επωφελούνταν από την διάδοση της νέας πολεμικής τεχνολογίας στο βαλκανικό χώρο ιδιαίτερα, καθώς διέτρεχαν άμεσο κίνδυνο από την Οθωμανική επέκταση. Αυτό όμως δεν συνέβη.

Αντίθετα, η εκτενέστερη χρήση της νέας πολεμικής τεχνολογίας στο βαλκανικό χώρο έγινε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν το πυροβολικό επανειλημμένα τον 15ο αιώνα ιδίως κατά την διάρκεια επιθέσεων εναντίον Ελληνικών πόλεων και οχυρών:

• 1422 στην Κωνσταντινούπολη και Κότζινο Λήμνου,
• 1446 Εξαμίλιο Πελοποννήσου,
• 1430 Θεσσαλονίκη,
• 1458 Ακροκόρινθο και Πάτρα,
• 1460 Σαλμενίκο (Αχαΐας) Πελοποννήσου.

Στην Ιταλία εξ άλλου πραγματοποιήθηκε και ένα άλλο επίτευγμα πολεμικής τεχνολογίας. Ο Κρητικής καταγωγής ναυτικός ονόματι Ν. Σόρβολος τους δίδαξε την πανάρχαια ελληνική μέθοδο «δίολκο» ως μέθοδο διεκπεραίωσης πλοίων δια ξηράς. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ αναλυτικό άρθρο ΕΔΩ. Μετέφερε Βενετικά πλοία δια ξηράς στην Λίμνη Γκάρντα. Ειρήσθω εν παρόδω ότι όπως προκύπτει από διάφορα σωζόμενα έγγραφα από τα Βενετικά αρχεία τα οποία δημοσίευσε ο Κ. Σάθας, οι καλύτεροι μισθοφόροι στρατιώτες της Βενετικής Δημοκρατίας ήταν οι Έλληνες. Μεταξύ των Ελλήνων εκλεκτή θέση κατείχαν οι καταγόμενοι από την Κρήτη, οι οποίοι αποτελούσαν ειδικό σώμα, που δύναται να συγκριθεί με το σημερινό σώμα των πεζοναυτών. Ένας από αυτούς τους πεζοναύτες που υμνήθηκε από τους Βενετσιάνους Ιστορικούς είναι ο Ν. Σόρβολος, διότι αυτός έσωσε την Βενετία από αναπόφευκτη καταστροφή. Ο Ν. Σόρβολος μετέφερε δια ξηράς έξι γαλέρες και 22 άλλα μικρότερα πλοία σε απόσταση διακοσίων και πλέον μιλίων (328 χιλιόμετρα) στην Λίμνη Γκάρντα. Η Δίολκος ήταν γνωστή στην αρχαία Ελλάδα από τον 7^ο π.Χ. αιώνα Ακόμη και σήμερα διασώζεται ο ειδικής κατασκευής πλακόστρωτος δρόμος που συνέδεε τις δύο άκρες του Ισθμού της Κορίνθου και πάνω στον οποίο σύρονταν κατά την αρχαιότητα από εργάτες τα πλοία από τον Κορινθιακό στον Σαρωνικό Κόλπο και αντίστροφα.

Την μέθοδο αυτή χρησιμοποίησε με επιτυχία ο Μωάμεθ Β΄ κατά την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως, όπου την 22 Απριλίου 1453 μετέφερε δια ξηράς 70 με 80 πλοία από τον Βόσπορο πάνω από τον λόφο του Πέραν, στον Κεράτιο κόλπο. Έτσι εξουδετέρωσε τη χρήση του Κερατίου κόλπου, ως φυσικής τάφρου, και εξασθένησε την άμυνα των τειχών γιατί ανάγκασε τους υπερασπιστές της πόλης να διασπείρουν τις λιγοστές δυνάμεις τους που μέχρι τότε ήταν παρατεταγμένες κατά μήκος των χερσαίων τειχών, σε μεγαλύτερη έκταση.

Τίθεται λοιπόν το φλέγων ερώτημα: Γιατί όμως, παρά την κρισιμότητα της κατάστασης οι βυζαντινοί δεν αξιοποίησαν τις πολεμικές δυνατότητες που προσέφερε η χρήση του πυροβολικού; Ο ίδιος ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος εξάλλου είχε βρεθεί αντιμέτωπος με το οθωμανικό πυροβολικό σε δυο περιπτώσεις το 1442 (Λήμνος) και το 1446 (Εξαμίλιο) και θα πρέπει να είχε αποκτήσει προσωπική εμπειρία της αποτελεσματικότητός του.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 29.5.2025.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό ΗΛΙΟΥ
• Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ
• «Ιστορία Ελληνικού Έθνους» Εκδοτική Αθηνών
• «Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» Κ. Ντηλ
• «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» Α.Α. Βασίλιεφ
• «Ανατολικό Ζήτημα» Γ. Γλάδστον
• «Η άλωση της Κωνσταντινούπολης» Ν. Νικολούδης.

Τα ΑΙΤΙΑ της ΠΤΩΣΗΣ της ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑΣ ΠΤΩΣΗ ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑ αλωση Πολης Κωνσταντινουπολης αλωσις Κωνσταντινουπολεως Κωνσταντινουπολη Κωνσταντινουπολις Σπινος 29 29^η Μαιου 1453 μαιος αποφραδα ημερα Τριτη 2.30 μμ χιλιοχρονη 1.000χρονη 1000χρονη Βυζαντινη Αυτοκρατορια καταλυση βαρβαροι Οθωμανοι Μογγολοι πολη της Παναγιας, αειφεγγεις Φαρος της Ασιας, ψυχη των Ελληνων, πρωτευουσα της Χριστιανικης Ρωμαιικης Αυτοκρατοριας Παναγια, Ασια, Ελληνες Χριστιανικη Ρωμαιικη ρωμαικη αξεστοι βαρβαρος τουρκοι αιμα εξαφανιση πολιτισμου ητανς θελημα Θεου η Πολη να τουρκεψει εορτη δρομοι στολισμενοι με λουλουδια και τριανταφυλλα, γιορτη αγιας Θεοδοσιας δρομος στολισμενος λουλουδι τριανταφυλλο, εορτες γιορτες αγια Θεοδοσια καταρρευση αδουλωτο προπυργιο Βυζαντιο παρακμη οικονομικα στρατιωτικη αδυναμια, εσωτερικες διαμαχες, ελλειψη ενοτητας οργανωση αμυνας αμυνα ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΦΡΟΝΗΜΑ Γαλλος βυζαντινολογος Ντηλ ντιλ βιβλιο Η Ιστορια της Βυζαντινης Αυτοκρατοριας Βυζαντινοι στρατος φρονημα εξασθενηση στρατιωτικες δυναμεις πολεμικη αρετη ντεκαντανς decadence militaire στρατιωτικη καταπτωση, εκφυλισμος στρατευμα Γερμανος Βυζαντινολογος βυζαντινο Χαιζενμπεργκ απωλεια αξιοσυνη Γλυκατζη Αρβερελ, στρατιοτωσυνη στρατιωτικοτητα, ισχυς θρονος ανικανος βασιλεας βασιλιας λαθος 11^ος αιωνας μχ αυτοκρατορας αναξιος αδιαφορια ναυτικο δυσβαστακτοι φοροι γη φτωχος χωρικος καταπατηση πλουσιος γαιοκτημονας αγροτης, Σχισμα Εκκλησιων χριστιανικων  χριστιανισμος, διαμαχη Πιστευω μαχη εξουσια χριστιανικη Εκκλησια Ανατολη Δυση πολιορκια οθωμανος Νοτια κατω Ιταλια μεγαλη ελλαδα Μπαρι ιταλικη χερσονησος Νορμανδοι Βικινγκς Γυισκαρδος παππας Παπας Μπριντιζι, Ταραντας, Ρηγιο καλαβρια βαριον απουλια 26 Αυγουστου 1071 Αυγουστο Μαντζικερτ, Ματζικερτ ηττα Σελτζουκοι ελεγχος Μικρα Ασια αννα Κομνηνη Ρανσιμαν, Νοργουιτς κυριαρχια τουρκοποιηση Βαλκανια Πατζινακες Πατσινακες Κουμανοι Βουλγαροι σερβοι 15ος 1430, διαφθορα καταπτωσις λαος λογιος μοναχος καθηγητης πανεπιστημιο Βρυενιος, διαλεξη επιφανεις Κωνσταντινοπουλιτες διεκτραγωδηση κοινωνια ηθικη ηγετες ελεος συμπαθεια μισος αναιδεια κυριος αδικια κυβερνηση κυβερνητες αρπακτικοι, δικαστες διεφθαρμενοι, διαιτητες ψευτες, πολιτες απατεωνες, επαρχιωτες χωρις κριση, ευτελεις, παρθενες προκλητικες πορνες, χηρες περιεργες παντρεμενες κοροιδια πιστη νεοι χαμενοι ακολασια, γεροι ποτο ιερεις Θεος μοναχοι ανθρωποι κοσμος χαμενος ευσεβεια αρνηση αρετη σκληροτητα καρδια λησμονια τυφλα πραξεις κακιας, εκτελεστες θυματα κυριοι κυβερνητης αρπακτικο, δικαστης διεφθαρμενος, δικη δικαστηριο νομικοι νομικα διαιτητης ψευτης, πολιτης απατεωνας, επαρχιωτης ευτελεια, παρθενα προκλητικη πορνη χηρα περιεργη παντρεμενη γαμος νεος γερος μπεκρης ιερεας μοναχος ανθρωπος πραξη κακια, εκτελεστης θυμα κυβερνηση αρπακτικων, διαφθορα διαιτησια απατεωνια παρθενος προκληση γαμοι νεολαια ιερευς Κωνσταντινος ΙΑ Παλαιολογος εξελιξη τεχνολογια Ευρωπη 14ος πυροβολο οπλο πρωτη φορα Δυτικη οπλα ιταλικο ναυτικο επιθεση ελληνικες πολεις οχυρο 1422 Κοτζινο Λημνου, λημνος 1446 Εξαμιλιο Πελοποννησου, Εξαμιλι Πελοποννησος 1430 Θεσσαλονικη, 1458 Ακροκορινθος Πατρα, 1460 Σαλμενικο αχαιας αχαια κορινθια κορινθος επιτευγμα Κρητικος καταγωγη ναυτικος Σορβολος κρητη παναρχαια ελληνικη μεθοδος διολκος διεκπεραιωση πλοιων δια ξηρας βενετικα πλοια ξηρα Λιμνη Γκαρντα εγγραφα Βενετικα αρχεια Σαθας, καλυτεροι μισθοφοροι στρατιωτες Βενετικη γαληνοτατη Δημοκρατια Κρητες ειδικο σωμα, πεζοναυτες πεζοναυτης Βενετοι Βενετια καταστροφη γαλερα πλοιο αρχαια Ελλαδα 7^ος πΧ αιωνας πλακοστρωτος Ισθμος της Κορινθου αρχαιοτητα Κορινθιακος Σαρωνικος Κολπος διωρυγα Μωαμεθ Β πολιορκια 22 Απριλιου 1453 απριλιος μεταφορα Βοσπορος λοφος Περαν, Κερατιος κολπος φυσικη ταφρος αμυνα τειχη υπερασπιστες διασπορα χερσαια κρισιμοτητα κρισιμη κατασταση αξιοποιηση αποτελεσματικοτητα ελληνικου εθνους Βυζαντινης Αυτοκρατοριας Βασιλιεφ ανατολικο Ζητημα Γλαδστον