Του Al. Bianchi, @alfredobianchi
Το όνομα Μεγάλη Ελλάς μας ακούγεται οικείο, αλλά γνωρίζουμε από πού προέρχεται και πώς χρησιμοποιήθηκε; Ο όρος γεννήθηκε στην κλασσική εποχή, πιθανότατα στον Τάραντα – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον Ταραντα, ΕΔΩ – τον 4ο αιώνα π.Χ., στο πλαίσιο της Ιταλιωτικής Συμμαχίας: μιας ένωσης ελληνικών πόλεων της Κάτω Ἰταλίας, με ηγέτη τον Τάραντα, που ιδρύθηκε στην παρακαταθήκη της εποχής του Αρχύτα[1], του Πυθαγορείου φιλοσόφου και αήττητου στρατηγού.
- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΔΑ, ΕΔΩ.
Η έκφραση ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΣ αρχικά υμνούσε, με προπαγανδιστικό χαρακτήρα, το πολιτισμικό και πολιτικό μεγαλείο των ελληνικών αποικιών της Δύσης, που σε ορισμένες στιγμές ήταν αναμφίβολα πιο πολυάνθρωπες και πιο πλούσιες, από πολλές πόλεις της ίδιας της μητροπολιτικής Ελλάδας. Στην ρωμαϊκή εποχή, ο όρος διευρύνθηκε, ώστε να δηλώνει μεγάλο μέρος της Κάτω Ιταλίας, όπου ο εξελληνισμός ήταν βαθύς και εμφανής.
Το ίδιο ο Σαλέντο [σ.σ.: έδωσε τον όρο Σαλεντιανή Ελλάδα), για παράδειγμα, παρ’ ότι δεν βρισκόταν τυπικά υπό τον άμεσο έλεγχο των Ελλήνων, συνδεόταν συχνά με τον Τάραντα: θεωρούνταν «ταραντῖνος» χώρος, τουλάχιστον από πολιτισμική σκοπιά. Αρκεί να θυμηθούμε τον ποιητή Κόιντο Ἐννιο, καταγόμενο από τις Ρουδιες (κοντά στο Λέτσε), στην καταγωγή Οσκανος, τον οποίο ο Κικέρων ονομάζει «Ταραντῖνον», για την γλώσσα και την παιδεία του! Ακόμη και η Λεύκα [σ.σ.: Και νυν Λέουκα / Leuca] ήταν γνωστή ως Λευκόπετρα Ταραντινη / Leucopetrae Tarantinorum, το «λευκὸν ἄκρον» των Ταραντίνων.
Κι όμως, η Μεγάλη Ελλάς δεν είναι μόνο αρχαιολογία. Μετά την Ρώμη, ήταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία που διατήρησε ζωντανή την ελληνική παρουσία στην Νότια Ιταλία:
- μιλούσαν ελληνικά,
- προσεύχονταν με το ανατολικό τυπικό,
- αντέγραφαν ελληνικά στα μοναστήρια.
Όπως έγραψε ο G. Rohlfs «δεν μπορεί να γίνει λόγος για καθαρή διακοπή ανάμεσα στην αρχαία και την μεσαιωνική ελληνικότητα» – ένα νήμα λεπτό, αλλά συνεχές. Και αυτή είναι σήμερα μια θέση που δεν αμφισβητείται στον ακαδημαϊκό χώρο.
Στην γλώσσα των λογίων, ο όρος Μεγάλη Ελλάς ξαναγίνεται της μόδας, ιδίως από την Αναγέννηση και εξής, αλλά σήμερα είναι και ένας δημοφιλής τρόπος να εκφραστεί η ταυτότητα της περιοχής. Σε πολλές περιοχές της Κάτω Ιταλίας, ο όρος δεν είναι απλώς ένα πολιτισμικό στολίδι: Είναι το αίσθημα ανήκειν. Ένα αίσθημα όμως, που συχνά χρειάζεται να διευκρινιστεί και, κυρίως, να διερευνηθεί.
Μια φράση του Α. C. Amatucci μπορεί να συνοψίσει τέλεια την ελληνικότητα αυτής της γης-γέφυρας μεταξύ ανατολής και δύσης:
«Ἀπόλλων – Σταυρός – Κωνσταντῖνος:
ἑλληνισμός – Χριστιανισμός – Ρώμη».
Από το φως των ναών έως την μυστική ατμόσφαιρα των εικόνων, η Μεγάλη Ελλάς είναι η γέφυρα ανάμεσα στην κλασσικότητα και το Βυζάντιο, ανάμεσα στον μυθο και στην μνήμη. Και κυρίως, ανάμεσα σε εμάς και τον ίδιο μας τον πολιτισμό.
ΠΗΓΗ: mgrecianews, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.9.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ Γ. Λεκάκη:
[1] Ο Αρχύτας ο Ταραντίνος (428 – 347 π.Χ.) δεν ήταν μόνον αρχαίος Έλλην στρατηγός, αλλά και φιλόσοφος, και πολιτικός, και γεωμέτρης, και μαθηματικός, και εφευρέτης και μηχανικός! Ήταν ο εφευρέτης της πρώτης αυτόνομης πτητικής μηχανής παγκοσμίως! – ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Παγκοσμια Ιστορια των Πτησεων”.
ορος Μεγαλη Ελλας Μεγαλη ελλαδα ονομα ετυμολογια Μεγαλης ελλαδος κλασσικη εποχη Ταραντας 4ος αιωνας πΧ ιταλιωτικη Συμμαχια ενωση αρχαιων ελληνικων πολεων αρχαιες ελληνικες πολεις Κατω ιταλια ηγετης ιδρυση Αρχυτας, πυθαγορειοι φιλοσοφοι αηττητος στρατηγος πυθαγορειος φιλοσοφος αηττητοι στρατηγοι πυθαγορια φιλοσοφια εκφραση ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΣ προπαγανδα πολιτισμικο πολιτικο μεγαλειο ελληνικη αποικια Δυση πολυανθρωπη πλουσια μητροπολιτικη ρωμαικη εξελληνισμος Σαλεντο Σαλεντιανη Ελλαδα ελεγχος Ελληνων, ταραντινος χωρος, πολιτισμος ποιητης Κοιντος εννιο, εννιος Ρουδιες Λετσε απουλια Οσκοι Κικερων Ταραντινος γλωσσα παιδεια Λευκα Λευκοπετρα Ταραντινη / Leucopetrae Tarantinorum, λευκον ακρον λευκο ακρο ακρωτηριο Ταραντινοι Λεουκα αρχαιολογια Ρωμη, Βυζαντινη Αυτοκρατορια ελληνικη παρουσια αρχαιοι ελληνες στη Νοτια Ιταλια νοτιο ελληνικα προσευχη ανατολικο τυπικο αντιγραφη ελληνικο μοναστηρι ιερα μονη ιμ ρολφς Rohlfs μεσαιωνικη ελληνικοτητα συνεχης Αναγεννηση ταυτοτητα πολιτισμικο αισθημα ανηκειν γη γεφυρα ανατολη θεος απολλων απολλωνας Σταυρος – μεγας αγιος αυτοκρατωρ αυτοκρατορας Κωνσταντινος ελληνισμος – Χριστιανισμος μυστικη ατμοσφαιρα εικονα κλασσικοτητα Βυζαντιο, μυθολογια μνημη Αρχυτας ο Ταραντινος 5ος 428 – 347 πΧ αρχαιος ελλην φιλοσοφος, πολιτικος, γεωμετρης, μαθηματικος, εφευρετης μηχανικος εφευρεση πρωτη αυτονομη πτητικη μηχανη παγκοσμιως πρωτο αεροπλανο
