Το περιτραχήλιο (Πυ 4257) που εκτίθεται στην Προθήκη 28 της μόνιμης έκθεσης “Ο Χρυσός των Μακεδόνων” προέρχεται από μια πλούσια κιβωτιόσχημη ταφή στο βόρειο νεκροταφείο της αρχαίας Πύδνας – μιας από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Μακεδονίας και εξέχον λιμάνι του βασιλείου.
Η Πύδνα, χτισμένη νότια του σημερινού οικισμού του Μακρυγιαλου Πιερίας, γνώρισε οικονομική άνθηση χάρη στην στρατηγική της θέση στον Θερμαϊκό κόλπο και την προστασία των ισχυρών οχυρώσεών της, κυρίως κατά την ακμή του μακεδονικού βασιλείου.
Το περιτραχήλιο(*) αποτελούσε μέρος του αμυντικού οπλισμού του πολεμιστή, σχεδιασμένο να προστατεύει τον τράχηλο και το στέρνο και να συμπληρώνει τον θώρακα λινού τύπου. Το συγκεκριμένο αντικείμενο αποτελείται από ένα σιδερένιο μηνοειδές (σε σχήμα ημισελήνου) έλασμα και μια κάθετη υπερυψωμένη ταινία για την προστασία του λαιμού. Η πίσω πλευρά, που εφάπτεται στο σώμα, φέρει επένδυση από δύο στρώσεις δέρματος, ενώ η εμπρόσθια επιφάνεια καλύπτεται με λεπτό επίχρυσο αργυρό έλασμα, διακοσμημένο με την τεχνική της έκρουστης πίεσης (repoussé) – μια τεχνική κατά την οποία το μέταλλο σφυρηλατείται από την πίσω πλευρά για να διαμορφωθεί ανάγλυφο σχέδιο στην πρόσθια.
Ο διάκοσμος αναπτύσσεται σε τέσσερις οριζόντιες ζώνες, οι οποίες οριοθετούνται από σειρές μικρών κυκλικών εξαρμάτων. Κάθε ζώνη φέρει πλούσια φυτική διακόσμηση με βλαστόσπειρες, μικρά φύλλα, ανθέμια, ημιανθέμια και γλωσσωτά μοτίβα. Η κάθετη ταινία που καλύπτει τον λαιμό φέρει ρόδακες μέσα σε μετόπες, πλαισιωμένους από κατακόρυφες σπείρες. Η στενή ταινία που συνδέει το τμήμα του στέρνου με εκείνο του λαιμού είναι διακοσμημένη με επίχρυσα καρφάκια, οριοθετημένα άνω και κάτω από σειρές στιγμών. Το εύρημα χρονολογείται περίπου στο 330 π.Χ.
Τα περιτραχήλια εντοπίζονται σπάνια σε ανασκαφές, ενώ και οι απεικονίσεις τους στην αρχαία τέχνη είναι εξίσου περιορισμένες. Η σπανιότητά τους μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι δεν αποτελούσαν τυπικό εξοπλισμό των απλών στρατιωτών. Αντιθέτως, φοριούνταν από υψηλόβαθμους αξιωματούχους του μακεδονικού στρατού, τόσο σε μάχες όσο και σε επίσημες τελετές. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος φορούσε περιτραχήλιο στολισμένο με πολύτιμους λίθους στην Μάχη των Γαυγαμήλων. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης: “Αρχαια ελληνικα οπλα”.
Η κιβωτιόσχημη ταφή στην οποία βρέθηκε αυτό το ξεχωριστό εξάρτημα, βρίσκεται στο βόρειο νεκροταφείο της Πύδνας, ανάμεσα σε τάφους που αναπτύσσονται κατά μήκος δρόμων, στα παράλια και στην ενδοχώρα, πλούσια κτερισμένους – στοιχείο που υποδηλώνει την ευημερία της πόλης. Το εσωτερικό του τάφου ήταν διακοσμημένο με ζωγραφικές παραστάσεις, ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνονται ένα ξίφος και ένα φίμωτρο αλόγου. Τα καμένα οστά του νεκρού είχαν τοποθετηθεί σε ξύλινη λάρνακα μαζί με χρυσό στεφάνι μυρτιάς. Στο κάλυμμα της λάρνακας είχε προσαρτηθεί ένα επίχρυσο ασημένιο στεφάνι βελανιδιάς, ενώ οι κάθετες πλευρές διακοσμούνταν με επίχρυσα ασημένια ελάσματα με μορφές θεών.
Ανάμεσα στα κτερίσματα εντοπίστηκαν επίσης ένα σιδερένιο δαχτυλίδι, επίχρυσες σιδερένιες στλεγγίδες, ασημένια κύλικα και τμήματα από δύο επίχρυσα χάλκινα στεφάνια. Πάνω στις καλυπτήριες πλάκες του τάφου, ανάμεσα στα κατάλοιπα της πυράς, αποκαλύφθηκαν αγγεία, ένα λυχνάρι και σιδερένιες λόγχες.
Ο πλούτος της ταφής, η περίτεχνη διακόσμηση και η παρουσία οπλισμού ανάμεσα στα κτερίσματα – χαρακτηριστικό της μακεδονικής ταφικής πρακτικής – αντικατοπτρίζουν την υψηλή κοινωνική και οικονομική θέση του νεκρού. Όλα τα παραπάνω συνηγορούν στην ταύτισή του με ένα μέλος της γαιοκτητικής αριστοκρατίας της Πύδνας, πιθανώς έναν από τους Εταίρους, το επίλεκτο σώμα ιππικού του μακεδονικού στρατού. Το περιτραχήλιο τον συνόδευσε στον τάφο, ως σύμβολο της στρατιωτικής του ιδιότητας και της υψηλής κοινωνικής του τάξης.
ΠΗΓΗ: ΑΜΘ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.7.2025.
ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκακη:
(*) περιτραχήλιο = περί + τράχηλος. Γνωστό στην καθομιλουμένη ελληνική ως πετραχήλι.
Σπανιο αρχαιο ΠΕΡΙΤΡΑΧΗΛΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΙΠΠΕΑΣ Πυδνα Πιεριας Μεγας Αλεξανδρος πολυτιμοι λιθοι σπανια αρχαια ΠΕΡΙΤΡΑΧΗΛΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΙΠΠΕΙΣ Πιερια Μαχη των Γαυγαμηλων Γαυγαμηλα εκθεση Ο Χρυσος των Μακεδονων πλουσια κιβωτιοσχημη ταφη βορειο νεκροταφειο Πυδνας μεγαλυτερη σημαντικοτερη πολη Μακεδονιας λιμανι βασιλειο οικισμος Μακρυγιαλος οικονομικη ανθηση στρατηγικη θεση Θερμαικος κολπος προστασια οχυρωση μακεδονικο αμυντικος οπλισμος πολεμιστης τραχηλος στερνο θωραξ θωρακας λινου τυπου λινο αντικειμενο σιδερενιο μηνοειδες σχημα ημισεληνος ελασμα ταινια λαιμος σωμα, επενδυση δερμα λεπτο επιχρυσο αργυρο ελασματα διακοσμηση τεχνικη εκρουστη πιεση repoussé μεταλλο σφυρηλατηση αναγλυφο σχεδιο διακοσμος ζωνη κυκλικο εξαρμα φυτικη βλαστοσπειρα, φυλλο ανθεμιο ημιανθεμιο γλωσσωτα γλωσσοτο μοτιβο ραδακας μετοπη σπειρα επιχρυσα καρφακι στιγμη 4ος αιωνα 330 πΧ ανασκαφη απεικονιση τεχνη σπανιοτητα εξοπλισμος στρατιωτης υψηλοβαθμος αξιωματουχος μακεδονια στρατος μαχες τελετη Πλουταρχος, κιβωτιοσχημη ταφη εξαρτημα, ταφος κτερισμα ευημερια πολις ζωγραφικη παρασταση ξιφος φιμωτρο αλογου αλογο ιππος καμενα οστα νεκρος ξυλινη λαρνακα χρυσο στεφανι μυρτια καλυμμα επιχρυσο ασημενιο βελανιδια βαλανιδια δρυς επιχρυσα ασημενια μορφη θεοι θεος κτερισματα σιδερενιο δαχτυλιδι, δακτυλιδι επιχρυσες σιδερενια στλεγγιδα ασημενια κυλικα κυλιξ χαλκινο καλυπτηρια πλακα πυρα αγγειο, λυχναρι σιδερενια λογχη πλουτος περιτεχνη ταφικη πρακτικη υψηλη κοινωνικη οικονομικη θεση νεκρος γαιοκτητικη αριστοκρατια Εταιρος, επιλεκτο σωμα ιππικου ιππικο συμβολο στρατιωτικη ιδιοτητα υψηλη κοινωνια ταξη πετραχηλιον πετραχηλιο πετραχηλι Pydna Pieria Makrygialos γαιοκτημονες
