Βρέθηκε ψωμί 5.300 χρόνων! Από σιτάρι και φακές! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Χρόνια τώρα οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί ψάχνουν τους… Hattians. Έναν αρχαίο λαό, της Εποχής του Χαλκού, που κατοικούσε στην γη του Hatti, στην κεντρική Ανατολία (έκταση που καταλαμβάνει νυν η Τουρκία). Μιλούσαν μια χαρακτηριστική «χαττιανή γλώσσα», η οποία «δεν ήταν ούτε σημιτική, ούτε ινδοευρωπαϊκή»!!!

Οι μεταγενέστεροι Χετταίοι διατήρησαν το όνομα της χώρας αμετάβλητο, το οποίο έγινε επίσης ο κύριος προσδιορισμός για το κράτος των Χετταίων!

Πολύπλοκα ερωτήματα τίθεται με την ετυμολογία των ιθαγενών ονομάτων των Χαττιανών, την γη, την γλώσσα και την πρωτεύουσά τους (Hatti, Hattili, Hattush) μεταξύ των μελετητών.

Αρκετοί αρχαιολογικοί χώροι στην κεντρική Ανατολία, που χρονολογούνται από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (β΄ μισό της 3^ης χιλιετίας π.Χ.) αποδίδονται σε αυτούς τους αρχαίους «μυστηριους» Χαττιανούς. Κανείς λοιπόν δεν σκέφτηκε ότι τα δύο «τ» στο όνομά τους προδίδουν την καταγωγή τους από τον Άττυ; Ο Ἄττις Ἄττης / Ἄτυς – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΑΤΤΥ, ΕΔΩ – ήταν σύζυγος της Μητερας Θεάς-Ρέας-Κυβέλης-Ήρας, στην φρυγική ελληνική μυθολογία, θεός της βλάστησης, των Μακεδονο-Θρακών Φυγών, ο οποίος αυτοακρωτηριάζεται, κατ’ έτος, και με τον θάνατο και την ανάστασή του συμβόλιζε τους καρπούς της γης, που πεθαίνουν τον χειμώνα, για να ξαναβγαίνουν την άνοιξη. Η λατρεία του εξεκίνησε από το όρος Δίνδυμον[1] (περιοχή Κιουτάχειας), στην μεγάλη φρυγική πόλη του Πεσσινούντος, υπό τον ιερό βράχο Άγδος – ο οποίος ήταν πετρωμένος δαίμων, της Μητερας Θεάς-Ρέας-Κυβέλης-Ήρας! Το λίθινο άγαλμα της θεάς, είχε «εκπέσει από τον ουρανό» (εξ ου και το όνομα της πόλεως) – αργότερα υιοθετήθηκε η ιδέα και εφευρέθηκε παραφρασθείς ο Πεπτωκώς Άγγελος. Στο ίδιο όρος υπήρχε και το ιερόν άντρον της, το αρχαιότερο όλων. Ο λατρευτικός λίθος της, δεν ήταν ομοίωμά της, αλλά ένας ακατέργαστος (πιθανώς αερόλιθος) λίθος.

Η θρησκεία τους ανάγεται ακόμη πιο πίσω, στην Λίθινη Εποχή! Περιελάμβανε την λατρεία της Γαίας, η οποία προσωποποιήθηκε ως Μητέρα Θεά, την οποία τιμούσαν για να εξασφαλίσουν αφθονη καλοσοδειά και ευημερία. Στο πάνθεόν τους υπήρχε:

• ο θεός της καταιγίδας, που λέγεται Taru (και εικονίζεται με έναν… ταύρο!!!) – βλ. Μουσείο Πολιτισμών της Ανατολίας στην Άγκυρα,
• η θεά του ηλίου Furušemu ή Wurunšemu (που αντιπροσωπεύεται από μια λεοπάρδαλη) και
• ο επίγειος θεός του νερού, θεότητα υψίστης σημασίας, και
• μια σειρά από άλλους στοιχειώδεις θεούς.

Στην μυθολογία τους υπάρχουν θρύλοι για τον Telipinu και το δρακόφιδο Illuyanka.

ΤΩΡΑ, αρχαιολόγοι βρήκαν κάτω από το κατώφλι ενός σπιτιού 5.300 χρόνων, στο Küllüoba Höyük, κοντά στο Δορύλαιον, ένα εκπληκτικό εύρημα: Ένα μικρό καρβέλι ψωμιού, της Εποχής του Χαλκού! Ήταν θαμμένο και διατηρημένο για χιλιάδες χρόνια!!! Το ψωμί, το οποίο έχει μέγεθος 12,7 εκατ. πλάτος και 2,54 εκατ. πάχος, είναι από τα πρώτα γνωστά ψημένα είδη, που ανακαλύφθηκαν ποτέ!

Η ανάλυση διαπίστωσε ότι ήταν φτιαγμένο από χοντροαλεσμένο αλεύρι, από σιτάρι και φακές. Η μικροσκοπική ανάλυση αποκάλυψε ότι το ψωμί περιείχε μεγάλα σωματίδια μιας ποικιλίας σιταριού που ονομάζεται «gernik», η οποία εξακολουθεί να υπάρχει σήμερα, αλλά σπανίως καλλιεργείται. Ο κ. Türkteki είπε ότι σχεδόν το 90% του ψωμιού παρασκευαζόταν από αυτό το είδος σιταριού, χοντροαλεσμένο, από μυλόπετρες από βασάλτη.

Οι αρχαίοι αρτοποιοί φαινομενικά χρησιμοποιούσαν επίσης τα φύλλα ενός άγνωστου φυτού ως διογκωτικό.

Το καρβέλι μπορεί να είχε εναποτεθεί σκόπιμα σε ένα νεόκτιστο σπίτι ως μέρος μιας ιεροτελεστίας για να επικαλεστεί την ευημερία και την αφθονία.

«Είναι σαφές από τα στοιχεία, ότι το ψωμί ζυμώθηκε και ψήθηκε γρήγορα σε θερμοκρασίες που ξεπερνούσαν τους 150^οC και στην συνέχεια κάηκε από φωτιά», δήλωσε ο αρχαιολόγος M. Türkteki. «Αν δεν είχε απανθρακωθεί, μπορεί να μην είχε επιβιώσει μέχρι σήμερα». Οι αρχαιολόγοι δεν είναι βέβαιοι ακριβώς ποιος ζούσε στο Küllüoba Höyük την εποχή που έψηναν το ψωμί, αλλά κατά την Εποχή του Χαλκού η περιοχή κατοικήθηκε από τους Χαττίους / Αττίους / Hattians, έναν λαό της Ανατολίας που προηγήθηκε των Χετταίων, λένε.

Ήδη ένα σύγχρονο αρτοποιείο έχει ήδη αρχίσει να αναπαράγει και να πουλά ψωμιά, με βάση αυτήν την αρχαία συνταγή!..

ΠΗΓΗ: «5,000-year-old bread unearthed in Küllüoba goes on display», Hürriyet Daily News, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 23.5.2025.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Akurgal E. «The Hattian and Hittite Civilizations», εκδ. Ministry of Culture, Άγκυρα, 2001.
• Barjamovic G. «A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Period», Museum Tusculanum Press, Κοπεγχάγη, 2011.
• Beckman G. M. «Sargon and Naram-Sin in Ḫatti: Reflections of Mesopotamian Antiquity among the Hittites», στο Die Gegenwart des Altertums: Formen und Funktionen des Altertumsbezugs in den Hochkulturen der Alten Welt, Heidelberg, Forum, σελ. 85–91, 2001.
• Bryce T. R. «The Kingdom of the Hittites» 1998 και β΄ έκδ., εκδ. Oxford University Press, Ν. Υόρκη, 2005.
• Bryce T. R. «The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire», εκδ. Routledge, Λονδίνο-Ν. Υόρκη, 2009.
• Bryce T. R. «Hittites and Anatolian Ethnic Diversity», A Companion to Ethnicity in the Ancient Mediterranean, εκδ. John Wiley & Sons, σελ. 127 – 141, Chichester, 2014.
• Burney C. A. «Historical Dictionary of the Hittites», εκδ. Scarecrow Press, Lanham, 2004.
• Gilan A. «Epic and History in Hittite Anatolia: In Search of a Local Hero», Epic and History, εκδ. John Wiley & Sons, σελ. 51 – 65, Chichester, 2010.
• Gilan A. «In Search of a Distant Past: Forms of Historical Consciousness in Hittite Anatolia», εκδ. Anadolu, 44: 1 – 23, 2018
• Mellaart J.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Νυν Murat Dagı του Γκεντίζ.

αρχαιο ψωμι 5.300 χρονων χρονια πριν σιταρι φακες αρχαιολογοι ιστορικοι αττιανς χαττιανς ατιανς χατιανς Hattians αρχαιος λαος Εποχη Χαλκου γη αττι χαττι Hatti, κεντρικη Ανατολια Τουρκια αττιανη χατιανη χαττιανη γλωσσα σημιτικη ινδοευρωπαικη Χετταιοι χωρα κρατος Χεταιοι ετυμολογια ιθαγενεις πρωτευουσα Hatti, χαττιλι χατιλι  Hattili, χαττους χατους χατουσα Hattush αρχαιολογικος χωρος Πρωιμη 3^η χιλιετια πΧ αρχαιοι μυστηριοι  ονομα καταγωγη αττυς αττις αττης / ατυς, συζυγος Μητερα Θεα Ρεα Κυβελη ηρα φρυγικη ελληνικη μυθολογια, θεος της βλαστησης, βλαστηση αυτοακρωτηριασμος ετησιος θανατος ανασταση συμβολο καρποι γης, χειμωνας, ανοιξη εαρ λατρεια ορος Δινδυμον Δινδυμο Κιουταχεια φρυγες πολη Πεσσινουντα, πεσσινους πεσινους ιερος βραχος αγδος πετρωμενος δαιμων, σαιμονας λιθινο αγαλμα εκπεσει απο τον ουρανο πολις ιερον ιερο αντρον αντρο αρχαιοτερο λατρευτικος ομοιωμα ακατεργαστος αερολιθος λιθος θρησκεια Λιθινη Εποχη Γαια γη προσωποποιηση τιμη καλοσοδεια ευημερια πανθεον πανθεο καταιγιδας, ταρου Taru εικονα ταυρος ταυροδιας Μουσειο Πολιτισμων της Ανατολιας αγκυρα, ηλιου ηλιος Furusemu Wuruneemu λεοπαρδαλη φουρουσεμου βουρουνεεμου επιγειος νερου, θεοτητα υψιστης σημασιας νερο καταιγιδα θεοι θρυλος τελιπινος τελιπινου Telipinu δρακος φιδι οφις δρακοφιδο ιλιουανκα Illuyanka αρχαιολογια κατωφλι σπιτι 3300 πχ Küllüoba Höyük, Kulluoba Hoyuk, Δορυλαιον, Δορυλαιο ευρημα μικρο καρβελι ψωμιου αρτος πρωτα γνωστα ψημενα ειδη, χοντροαλεσμενο αλευρι, σταρι φακη αναλυση ποικιλια σιταριου gernik σπανιο καλλιεργεια χοντραλεσμενο, μυλοπετρα βασαλτης αρτοποιος φυλλα αγνωστο φυτο διογκωτικο νεοκτιστο ιεροτελεστια εθιμο αφθονια ζυμωμα ψησιμο θερμοκρασια φωτια απανθρακωμενο Hattian αρτοποιειο συνταγη μουρατ Murat Dagı Γκεντιζ εφευρεση παραφραση Πεπτωκως αγγελος