Του Γιώργου Λεκάκη
Το Τελ Χαρόρ[1] (παρακάτω φωτογραφία) κείται στην δυτική Νεγκέβ στην έκταση που καταλαμβάνει νυν το νότιο Ισραήλ, στην βόρεια κοίτη του ποταμού Νάχαλ Γεράρ, στον 31ο παράλληλο [31.382117°N 34.606522°E], ΒΔ. της Beersheba.
Ταυτοποιείται από τους αρχαιολόγους ως η βιβλική πόλη Γεραρα[2] των Φιλισταίων.
Οι πρώτοι του κάτοικοι ήταν «άγνωστοι»… Μέχρι που βρέθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα από την Κρήτη και την Κύπρο… Πιο συγκεκριμένα:
Ένα θραύσμα χονδροειδούς πιθαριού, πιθανότατα πίθου, που βρέθηκε σε αυτήν την πόλη, αποκαλύπτει ένα κενό στην ιστορία του Μύρτου-Πύργου(*) Λασυθίου Κρήτης: Το εμποριο της νότιας Κρήτης με την Μέση Ανατολή. Και μια ακόμη ψηφίδα στην Ιστορία, που ταυτίζει τους Κρήτες με τους Φιλισταίους…
Βρέθηκε σε έναν περίβολο ναού στο Tel Haror. Χρονολογείται περίπου στον 17ο – 16ο αι. π.Χ. (1600 – 1550 π.Χ. (μινωική LM IA). Αυτό το όστρακο είχε κοπεί από ένα μεγάλο αγγείο, από το οποίο δεν βρέθηκαν άλλα θραύσματα! Ίσως και να ήταν ακόμη και μια προσφορά… Επάνω του είχε χαραχθεί μια επιγραφή, τριών πινακίδων, σε αρχαία ελληνική Γραμμική Α ή πιθανώς κρητική Ιερογλυφική, πριν από την όπτηση!
Ένα επίσης άνευ προηγουμένου εύρημα ήταν ο σκελετός ενός τελετουργικά ενταφιασμένου ανήλικου γαϊδάρου, με ένα μεταλλικό κομμάτι εξαρτύσεως, σε συνδυασμό με τα δόντια του και τα κουμπώματα της σέλας στην πλάτη του. Ευρέθη επίσης στον ιερό περίβολο της τοποθεσίας της Μέσης Εποχής του Χαλκού ΙΙΙ (1700 / 1650 – 1550 π.Χ.). Υπολείμματα γαϊδάρου από αυτήν την περίοδο δεν είναι άγνωστα. Η νεαρή ηλικία, η πλήρης κατάσταση και το πλαίσιο του ζώου υποδηλώνουν ότι ήταν μια προσφορά θυσίας[3], που παραπέμπει στον θεό των Ελλήνων Πρίαπο ή τον Διόνυσο.
Επίσης, έχουν βρεθεί ερείπια κτηρίων, ίσως ερειπια ενός φρουρίου και μιας σιταποθήκης. Τα αγγεία που βρέθηκαν από αυτήν την περίοδο χρονολογούνται μεταξύ 1550 – 1300 π.Χ. Πολλά εργαλεία εισήχθησαν από την Κύπρο.
Στον κάτω τύμβο, ευρέθησαν ερείπια ενός οχυρωμένου οικισμού των Φιλισταίων, από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (1200 – 1000 π.Χ.).
Ναι, αλλά επισήμως η αρχαιότερη κατοίκηση της περιοχής αποδίδεται στους… Κουσίτες. και η ίδρυσή του, τον… 10ο αιώνα π.Χ.!!! – βλ. W. F. Όλμπραϊτ, 1924
Η εκτεταμένη οχυρωμένη πόλη του Τελ Χαρόρ (ΜΒΙΙΙ) ήταν περιφραγμένη από ένα περίτεχνο σύστημα χωμάτινων επάλξεων και μια βαθιά τάφρο. Μέσα στην πόλη ανασκάφηκε ένας ιερός περίβολος, συμπεριλαμβανομένου ενός ναού-πύργου, που περιείχε πολλά υπολείμματα θυσίας ζώων, καθώς και λατρευτικά αγγεία, μερικά από τα οποία ήταν εισηγμένα. Βρέθηκαν πολυάριθμες τελετουργικές αποθέσεις (favissae). Ο ναός-πύργος είχε εξωτερικές διαστάσεις 9 × 15 μ. με ογκώδεις τοίχους, που ίσως αρχικώς να έφταναν τα 10 μ.! Ευρέθη και ένα πηγάδι, βάθους άνω των 10 μ.
Κατά την Μέση Εποχή του Χαλκού ΙΙ ήταν ένα από τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της περιοχής, καταλαμβάνοντας περίπου 40 στρέμματα!
Στην Εποχή του Σιδήρου υπολογίζεται να είχε πληθυσμό 800 κατοίκους (9ος και 8ος αιώνα π.Χ.).[4] Η πόλις κατεστράφη δις:
- μία στα τέλη του 8ου αιώνα και
- μετά ξανά (για αδιευκρίνιστους λόγους) γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα.
(*) Στον μινωικό οικισμό του Μύρτου–Πύργου στην νότια ακτή της Κρήτης, έχουν βρεθεί πέντε σφραγίδες (και μια έκτη ημιτελής), 11 αποτυπώματα σφραγίδων σε πήλινα αγγεία, δύο δισκία και ένα κουπόνι, καθώς και δύο πινακίδες στη Γραμμική Α, και δύο επιγραφές σε πήλινα αγγεία. Τα τεκμήρια αυτά, τα οποία παρουσιάζονται στην παρακάτω επιστημονική εργασία, χρονολογούνται μεταξύ της Πρωτομινωικής ΙΙ και της Υστερομινωικής ΙΒ περιόδου και αποτελούν πολύτιμες μαρτυρίες για τις πρακτικές σφράγισης, σημείωσης και γραφής – ακόμη και της χρήσης αρχαιότερων σφραγίδων για την σήμανση αποθηκευτικής κεραμεικής – στον συγκεκριμένο μικρό, αλλά σημαντικό επαρχιακό οικισμό. Συμβάλλουν, επί πλέον, στην κατανόηση των περιφερειακών ιεραρχικών, και μάλλον και πολιτικών, πολιτισμικών ενοτήτων της Κρήτης κατά την μακρά υπό μελέτη εποχή. Κυρίως στην ύστερη παλαιοανακτορική Μεσομινωική ΙΙΒ περίοδο, όταν φαίνεται ότι υπήρχε μια ιδιαίτερη σχέση της εγκατάστασής με τα Μάλια στην βόρεια κρητική ακτή, και, ξανά, στην Υστερομινωική ΙΒ, όταν η κατ’ εξοχήν σχέση της ήταν, πλέον, με την Κνωσό. Ένα κομμάτι πίθου που βρέθηκε στο Τελ Χαρόρ στο Νεγκέβ του Ισραήλ, που φέρει επιγραφή στη Γραμμική Α ή στην Κρητική Ιερογλυφική, αποτελεί μάλλον προïόν του Μύρτου ή της περιοχής του.
Βλέπει κανείς σπείρα (ίσως λαβύρινθο), σταυρό, κ.ά.
ΠΗΓΗ: J. Weingarten «MULTIMEDIA AT MINOAN MYRTOS–PYRGOS, CRETE», Cambridge University Press, Annual of the British School at Athens , Volume 119, Δεκ. 2024, σελ. 31 – 59, DOI: https://doi.org/10.1017/S0068245423000114, μτφρ.: Κ. Κόπακα, G. Cadogan. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 26.1.2024.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Day P. M., κ.ά. «Petrographic Analysis of the Tel Haror Inscribed Sherd: Seeking Provenance Within Crete», στο «MELETEMATA: Studies in Aegean Archaeology Presented to M. H. Wiener as He Enters His 65th Year» (Aegaeum 20, Liège and Austin, TX), 191 – 6, Aegaeum, 20: 191 – 96, 1999.
- Karnava A. «The Tel Haror inscription and Crete: a further link», στο «EMPORIA: Aegeans in the Central and Eastern Mediterranean» (Aegaeum 25, Liège and Austin, TX), 837 – 43, 2005.
The Minoan settlement of Myrtos–Pyrgos on the south coast of Crete has produced five seals (and one unfinished seal), 11 seal impressions on clay vessels, two roundels and one nodulus, as well as two Linear A tablets and two inscriptions on clay vessels. Dating between Early Minoan II and Late Minoan IB, these documents form valuable evidence for the development of sealing, marking and writing practices at a small but important rural settlement, including a penchant for using antique seals for stamping jars. They contribute too to understanding the regional hierarchical and, probably, political cultures of Crete throughout this long period, especially in the late Protopalatial phase of Middle Minoan IIB, when there seems to have been a special relationship with Malia on the north coast, and again in Late Minoan IB, when there was a relationship with Knossos. Finally, the paper discusses a pithos fragment from Tel Haror in Israel, which appears to have an inscription in Cretan Hieroglyphic or Linear A, and may well have been a product of Myrtos or nearby.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Tel Haror / Heror, Tell Abu Hureyra (αραβ. Hureira / Hareira), στην περιοχή γνωστή στα αραβικά ως Σερία / Wadi esh-Sheri’a.
[2] Εδώ έφτασε ο Αβραάμ για να κατοικήσει μόνιμα. Και… προσέφερε την… σύζυγό του, Σάρα, στον βασιλιά της πολης, Αβιμελεχ, λέγοντας πως αδελφή του. Αλλά γίνεται θεία επέμβαση του Γιαχβέ, στον ύπνο του Αβιμέλεχ, και η Σάρα απεδόθη πίσω στον Αβραάμ… άθικτη – Γεν. 20,1-2, 20,4-18. Δεύτερο Βιβλίο Χρονικών της εβραϊκής Βίβλου.
Για αυτήν την ταύτιση ανταγωνίζεται τις άλλες τρεις μεγάλες ιστορικές πόλεις μεταξύ της Γάζας και της Βερσεβά: Tell Jemmeh, Tell esh-Sharia και Tell et-Selled et-Tuwaiyil.
[3] Dever W. G. «Beyond the Texts: an archaeological portrait of ancient Israel and Judah», εκδ. SBL Press, σελ. 393, 625, Ατλάντα, 2017.
[4] αρχαιολόγος William G. Dever
αρχαιο οστρακο αρχαια ελληνικη γραφη 3.700 χρονων, Κρητη, Ισραηλ Λεκακης αρχαια οστρακα ελληνικα 1700 πχ Τελ Χαρορ Νεγκεβ ποταμος Ναχαλ Γκεραρ, 31ος παραλληλος Beersheba αρχαιολογια βιβλικη πολη Γεραρα Φιλισταιοι πρωτοι κατοικος αγνωστοι αρχαιολογος ευρημα Κυπρος θραυσμα χονδροειδες πιθαρι πιθος πολη, ιστορια Μυρτος Πυργος Λασυθιου λασιθιου Λασυθι λασιθι Κρητης εμποριο νοτια Κρητη Μεση Ανατολη περιβολος ναος 17ος – 16ος αιωνας πΧ 1600 – 1550 πΧ μινωικη εποχη LM IA αγγειο, θραυσματα προσφορα επιγραφη πινακιδα Γραμμικη Α ή κρητικη Ιερογλυφικη κρητικα Ιερογλυφικα οπτηση μοναδικο ευρημα σκελετος τελετουργια ενταφιασμενο ανηλικος γαιδαρος ονος μεταλλικο κομματι εξαρτυση ιπποσκευη δοντι κουμπωμα σελα ιερος Μεση Εποχη Χαλκου 1700 / 1650 – 1550 υπολειμματα περιοδος νεαρη ηλικια, πληρης ζωο προσφορες θυσια θεος αρχαιοι Ελληνες Πριαπος Διονυσος ερειπια κτηριο φρουριο σιταποθηκη αγγειο 1300 εργαλειο εισαγωγη Κυπρου τυμβος, οχυρωμενος οικισμος Πρωιμη Εποχη Σιδηρου 1200 – 1000 αρχαιοτερη κατοικηση Κουσιτες. ιδρυση 10ος ολμπραιτ, 1924 εκτεταμενη οχυρωμενη οχυρο περιφραγμενη περιτεχνο συστημα χωματινες επαλξεις ταφρος ανασκαφη λατρευτικα αγγεια, τελετουργικη αποθεση favissae ογκωδης τοιχος, πηγαδι, Μεση μεγαλυτερο αστικο κεντρο Σιδηρου 9ος 8ος πολις καταστροφη μινωικος σφραγιδα ημιτελης αποτυπωμα πηλινο αγγειο δισκιο κουπονι, επιγραφες Πρωτομινωικη ΙΙ Υστερομινωικη σφραγιση σημειωση χρηση αρχαιοτερη σφραγιδες σημανση αποθηκευτικη κεραμεικη ιεραρχια πολιτικη,υστερη παλαιοανακτορικη Μεσομινωικη ΙΙΒ Μαλια κρητικη Κνωσος κρητικα Ιερογλυφικα τελλ χερορ Heror, αμπου χουρειρα χουρευρα Tell Abu Hureyra αραβικα χαρειρα Hureira / Hareira Σερια Wadi esh-Sheria Αβρααμ συζυγος Σαρα, βασιλιας Αβιμελεχ, αδελφη νυφη γαμος θεια επεμβαση Γιαχβε, υπνος αθικτη Γενεσις Χρονικα εβραικη Βιβλος πολεις Γαζα Βερσεβα γεμεχ γιεμεχ γεμμεχ γιεμμεχ Tell Jemmeh, ες Tell esh Sharia ετ σελεντ τουβαιγιλ Tell et Selled et Tuwaiyil ιουδαια ιουδαιοι εβραιοι κοπακα
