Δύσωρον όρος Κιλκίς: Ένας κήπος με 1.500 είδη φυτών! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

«… Η παρουσία των λουλουδιών ήταν μια συμπαράσταση, ένα μέρος από την συμπαράσταση που έλαβα σ’ αυτόν τον κόσμο. Πρέπει να τα καταγράψω στον κατάλογο των φίλων μου…»

Ν. Βρεττάκος («Ημερολογιακές σημειώσεις»)

Το Δύσωρον όρος των αρχαίων (τμήμα της οροσειράς των Χρυσών > Κρουσίων(*) ορέων), ορίζει τα Β. και Α. όρια του νομού Κιλκίς. Κείται στον 41^ο παράλληλο [41o 10′ B 23o 9′ A]. Το βόρειο άκρον της οροσειράς συναντά το όρος Κερκίνη (Μπέλλες), φυσικό όριο Ελλάδος – Σκοπίων και ανατολικότερα με Βουλγαρία. Στα ΒΔ. το Δύσωρον όρος απολήγει στην λίμνη Δοϊράνη.

(*) Η περιοχή Χρυσή (> Κρυσή, Κρούσα) αποτελεί μέρος του δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 (1260001 και 1260008) και έχει χαρακτηριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (021). Η λίμνη είναι υγρότοπος διεθνούς σημασίας – Σύμβαση Ραμσάρ 1974. Η λίμνη και τα περίχωρά της ανακηρύχθηκαν εθνικό πάρκο το 2003. Έχει χαρακτηριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (020).

Κατά τον Ηρόδοτο, η περιοχή ήταν γνωστή για τα μεταλλεία της και για τα λιοντάρια της, τα οποία προξένησαν μεγάλες ζημιές στον στρατό του Ξέρξη…

Τα πετρώματα του βουνού είναι κυρίως γνεύσιοι και αμφιβολίτες. Έχει και ένα κοίτασμα χρυσού.

Το βουνό είναι η πηγή του ποταμού Εχέδωρου, επειδή έφερνε τα δώρα του χρυσού στους χρυσοθηρες – άρα κακώς λέγεται Γαλλικός. Πηγάζει από το Άνω Θεοδωράκιο – επισκεφτείτε την Λίμνη Θεοδωρακίου, 500 μ. από το χωριό – (παρακάτω εικόνα).

Είναι μια καταπράσινη και μαγευτική περιοχή. Ατελείωτα δάση δρυών και φράξου. Ένα «πράσινο ανοιχτό παράθυρο στην φύση»… Εδώ κρύβονται αγριογούρουνα, ζαρκάδια, γύπες, πέρδικες… Πετά ο στικταετός (Aquila clanga – διαχειμάζει εδώ), ο σταυραετός (Hieraaetus pennatus) και τα στρουθιόμορφα (αναπαράγονται εδώ), ο θαλασσαετός (μόνιμος κάτοικος), ο βασιλαετός και το μικρό κιρκινέζι (μεταναστευτικά). Ανέπαφη – ακόμη – από την καταστρεπτική επίδραση των λειτουργιών της σύγχρονης κοινωνίας…

Εδώ, λοιπόν, στην Ποντοκερασιά[1] επιλέχθηκε να γίνει ένας μοναδικός στα Βαλκάνια Βοτανικός Κήπος και ένας από τους νεώτερους στην Ευρώπη.

Είναι συνολικής εκτάσεως 310 στρ., περιφραγμένης μέσα σε δάσος όπου κυριαρχούν τα φυλλοβόλα δένδρα, ενώ υπάρχουν και συστάδες ανατολικού γαύρου και εν τέλει ο Κήπος διαμορφώθηκε ανάμεσα στα διάκενα του φυσικού δρυοδάσους όπου κυριαρχούν περισσότερα από 15 είδη θάμνων. Το οικόπεδο παραχωρήθηκε από τον Δήμο Κρουσίων στο Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών και Ανθοκομικών Ειδών του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), εδρεύον στην Θέρμη Θεσσαλονίκης. Οι μελέτες και οι εργασίες υλοποίησης του έργου ξεκίνησαν το 1996.

Στον περιβάλλοντα χώρο φιλοξενούνται:

• αρωματικά και φαρμακευτικά είδη της ελληνικής χλωρίδος,
• παραδοσιακές ποικιλίες των οπωροφόρων δένδρων
• καλλωπιστικών θάμνων
• πολυετή ποώδη είδη, και
• τεχνητές λίμνες, για διάφορα είδη υδρόβιων φυτών.

Βελτιώθηκε το υπάρχον δάσος δρυός και προετοιμάσθηκαν οι χώροι για τις νέες φυτεύσεις των αυτοφυών ειδών της βαλκανικής χλωρίδος. Η φυσική βλάστηση του Βοτανικού Κήπου είναι κυρίως δασική, με κυρίαρχα είδη τα quercus pubescens willd, q frainetto ten, carpinus orientalis Miller, fraxinus ornus L., σε έκταση περίπου 150 στρ.

Στα υπόλοιπα περίπου 150 στρ. φιλοξενούνται τα υπόλοιπα είδη της βαλκανικής χλωρίδος, τα οποία διαχωρίσθηκαν σε φυσικά οικοσυστήματα που περιλαμβάνουν τις 5 βασικές ζώνες βλάστησης της Ελλάδος:

• Περιβάλλοντα με μακία βλάστηση και φρύγανα,
• λειβάδια,
• αλπική και υποαλπική ζώνη και
• arboretum.

Έως το 2007 είχαν συγκεντρωθεί 1.500 είδη αυτοφυών φυτών που ευδοκιμούν στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια! Εξ αυτών τα 1.200 είδη είναι της ελληνικής χλωρίδας. Το 20% των φυτών αυτών είναι σπάνια. Γίνεται προσπάθεια για την διατήρησή τους. Όπως και να έχει, αυτό σημαίνει πως μέσα σε 6 μόλις χρόνια, ο ελληνικός αυτός Βοτανικός Κήπος κατάφερε αυτό που άλλοι Κήποι καταφέρνουν σε… 50.

Στόχος των υπευθύνων; Να συγκεντρώσουν 6.000 είδη! Σε όλη την Ευρώπη ευδοκιμούν 15.000 φυτά. Μόνο στην Βαλκανική Χερσόνησο απαντούν περισσότερα από 8.000 διαφορετικά είδη και υποείδη φυτών, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων δεν απαντάται σε άλλη περιοχή του κόσμου! Η Ελλάδα έχει το ξεχωριστό προνόμιο να διαθέτει πάνω από 5.000 είδη, τα οποία συγκροτούν το 40% των ειδών της Ευρώπης!..

Τα σπάνια είδη του Κήπου:

• Είδη προστατευόμενα (μόνο από τον ΒΒΚΚ): Τουλάχιστον 100 φυτικά είδη και υποείδη τα οποία, σύμφωνα με την Διεθνή Ένωση Βοτανικών Κήπων, δεν προστατεύονται από άλλους Βοτανικούς Κήπους του κόσμου.(π.χ. seseli globiferum, roppira thracica κ.ά.),
• Είδη φυτών του δικτύου Natura: Τουλάχιστον 70 είδη και υποείδη τα οποία αναγνωρίζονται ως «Σημαντικά Είδη Φυτών» του Πανευρωπαϊκού Δικτύου,
• Ελληνικά Ενδημικά: Τουλάχιστον 25 είδη τα οποία υπάρχουν μόνο στην Ελλάδα (centaurea huljakii, ebenus cretica, origanum dictamnus κ.ά.),
• Τοπικά Βαλκανικά: Τουλάχιστον 20 ενδημικά βαλκανικά που απαντούν σε μια μικρή περιοχή των Βαλκανίων και πουθενά αλλού στον πλανήτη,
• Βαλκανικά ενδημικά: Τουλάχιστον 35 φυτικά είδη που εξαπλώνονται αποκλειστικά στις χώρες των Βαλκανίων (βαλκανικά ενδημικά) ή και στις άμεσα γειτονικές (υποβαλκανικά),
• Αλπικά φυτά: Τουλάχιστον 35 αλπικά φυτά από διαφορετικά βουνά της Ελλάδoς,
• Σπάνια και απειλούμενα φυτά της Ελλάδος: Τουλάχιστον 23 φυτά που προστατεύονται από εθνικές και διεθνείς συμβάσεις (CITES, WCMC, IUCN, ΠΔ) ή συμπεριλαμβάνονται στο Red Data Book of Rare and Threatened plants of Greece («Κόκκινο Βιβλίο για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας»), όπως λ.χ. τα cyclamen persium, lilium candidum, lilium chalchedonicum, pamonda nathaliae, spiranthes spiralis, κ.ά.

Η καλύτερη περίοδος επίσκεψης είναι ο Μάιος και ο Ιούνιος. Οι επισκέπτες μπορούν να περπατήσουν στην «Οδό της Γνώσης», στο «Μονοπάτι της εποχικής βιοποικιλότητας», στο φυσικό δρυοδάσος, στις διάφορες θεματικές ενότητες[3] παρουσίασης των φυτών της Βαλκανικής, να παρατηρήσουν από κοντά[4] σπάνια ζωντανά μουσειακά εκθέματα, κλπ. Κέντρο Πληροφόρησης ο «Κήπος των Αισθήσεων», μέσα στον Μεγάλο Κήπο του Δάσους, προσφέρει ποικίλα σχήματα και χρώματα από τον κόσμο των φυτών, διαφορετικές μορφές φύλλων, ανθέων και καρπών, ποικίλες συμμετρίες των φυτικών οργάνων, διαφορετικές οσμές και γεύσεις συνοδεία των ήχων ενός καταρράκτου, βατράχων, πουλιών και εντόμων… Εδώ μαθαίνει κανείς για τις αντιγηραντικές ιδιότητες του τριαντάφυλλου, την αντιφλογιστική δράση του χαμομηλιού, την αποτελεσματικότητα του υπέρικου στην θεραπεία των εγκαυμάτων, κλπ.

Χάρις στον Κήπο τους, το Δύσωρον Όρος του Κιλκίς έγινε διάσημο σε όλο τον κόσμο!

Υπεύθυνη του κήπου είναι η κ. Ε. Μαλούπα, τακτική ερευνήτρια του ΕΘΙΑΓΕ.

Άλλοι περίφημοι βοτανικοί κήποι της Ελλάδος λειτουργούν στην Κεφαλονιά και την Χίο. Σε όλον τον πλανήτη υπάρχουν 2.300 Βοτανικοί Κήποι[5] που προστατεύουν, φιλοξενούν και εκθέτουν περισσότερα από 100.000 είδη φυτών.

• Για περισσότερες πληροφορίες: Τηλ. 2310-471.613 και 23410-70.688 και στις ιστοσελίδες www.bbgk.gr και ww.fbf.gr (των «Φίλων της Βαλκανικής Χλωρίδας»).

ΠΗΓΗ: ομότιτλο άρθρο του Γ. Λεκάκη στην εφημ. “Ελευθερία” Λονδίνου, 13.12.2007. Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 14.12.2007.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Η Ποντοκερασιά, στα όρια του νομών Κιλκίς – Σερρών, στον 41^ο παράλληλο [41°5′19.21″N 23°7′48.61″E], στις νότιες πλαγιές του όρους Μαυροβούνι (τμήμα των Κρουσίων ορέων), σε υψόμετρο 640 μ. νότια της λίμνης Κερκίνης (32 χλμ. ΒΑ. της πόλης του Κιλκίς) μετά τους Βαλκανικούς πολέμους και την ανταλλαγή πληθυσμών, η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) εγκατέστησε 104 οικογένειες προσφύγων (348 άτομα) από τον Πόντο (Καύκασο, Τραπεζούντα, Κερασούντα). Αυτοί καλλιέργησαν πολλές κερασιές κι έτσι επήρε το όνομά του. (Το παλαιό όνομα του χωριού ήταν Παπράτ).

Ποντιακό πληθυσμό έχει και ο Τέρπυλλος / Τέρπυλος – αρχαία ελληνική πόλη, που οι Ρωμαίοι κατακτητές, οχύρωσαν με ισχυρό τείχος – τμήματά του είναι εμφανή έως σήμερα. Η πόλις εγνώρισε ακμή και κατά την βυζαντινή περίοδο. Επανοχυρώθηκε για να αντιμετωπίσει επιδρομές από βορρά – τμήματα της βυζαντινής οχύρωσης είναι ορατά έως και σήμερα. Οι οθωμανοί κατέστρεψαν την πόλη και εγκαταστάθηκαν Τούρκοι. Σταδιακώς οι χριστιανοί κάτοικοι το εγκατέλειψαν. Μετά την Συνθήκη του Νεϊγύ (1919), εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία. Με την Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών (1923) εγκαταστάθηκε νέο κύμα προσφύγων. Έτσι η πλειοψηφία των κατοίκων σήμερα κατάγονται από την Θράκη (Ανατολική και Βόρεια Θράκη) και τον Πόντο. Μέσα από το χωριό – σήμερα στο 41^ο παράλληλο [41°2′18″N 22°57′17″E] – περνά ο Εχέδωρος ποταμός. Δίπλα στο χωριό υπάρχει στον λόφο με το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, ευρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλεως. Βρέθηκαν επιφανειακά κεραμικά και νομίσματα. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία, Πανηγυρίζει του αγιου Παντελεήμονος (27 Ιουλίου).

[3] Υπάρχουν θεματικές ενότητες για το φασκόμηλο, το θυμάρι, επιλεγμένα πολυετή ποώδη φυτά για φαρμακευτική χρήση, εκπαιδευτικός ποόκηπος, τοξικά φυτά με ιστορικά δηλητήρια (όπως λ.χ. το κώνειο του Σωκράτη), ο αργυρόχρωμος κήπος (φυτικά είδη με αργυρόχρωμο-γλαυκό φύλλωμα σε διάφορες παραλλαγές, που φύονται σε ηλιόλουστες ξηρές περιοχές της Μεσογείου), κλπ.

[4] Η εξ επαφής αναγνώριση των διαφορετικών φυτικών ειδών γίνεται μαζί με σχετικό συνοδευτικό υλικό (υπάρχουν επιγραφές επιστημονικών ονομάτων και κοινών ονομάτων, πινακίδες πληροφόρησης των θεματικών ενοτήτων

[5] Είναι δε χαρακτηριστικό, πως ο Βοτανικός Κήπος της Ουψάλας στην Σουηδία έχει ως έμβλημά του την φριτιλάρια (ένα ενδημικό ελληνικό είδος), το οποίο ευρίσκεται στον Βοτανικό Κήπο Κρουσίων. Το γεγονός αυτό οδήγησε τους δύο Κήπους σε αδελφοποίηση, επ’ ευκαιρίας της συμπληρώσεως 300 χρόνων από την γέννηση του Ληνναίου.

Δυσωρον ορος κιλκις κηπος ειδη φυτων ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ νομος Δυσωρο λουλουδι συμπαρασταση, Βρεττακος αρχαιο οροσειρα Χρυσα Κρουσια ορη 41^ος παραλληλο Κερκινη Μπελλες Μπελες φυσικο οριο ορια συνορα Ελλαδος – Σκοπιων Ελλαδας ελλαδα – Σκοπια Βουλγαρια λιμνη Δοιρανη Ηροδοτος, αρχαια μεταλλεια λιονταρι περισκος στρατος Ξερξη περσες Χρυση κρυση Κρουσα δικτυο προστατευομενων περιοχων Natura Σημαντικη Περιοχη για τα Πουλια υγροτοπος διεθνους σημασιας – Συμβαση Ραμσαρ εθνικο παρκο Πουλι πετρωμα βουνο γνευσιος αμφιβολιτης κοιτασμα χρυσου χρυσο χρυσοφορος χρυσοφορα βουνα ποταμος Εχεδωρος χρυσος χρυσοθηρας Γαλλικος καταπρασινη μαγευτικη περιοχη δασος δρυς φραξος πρασινο φυση αγριογουρουνο, ζαρκαδι γυπας, περδικα στικταετος Aquila clanga διαχειμαση σταυραετος ιεραετος Hieraaetus pennatus στρουθιομορφο αναπαραγωγη θαλασσαετος βασιλαετος κιρκινεζι μεταναστευτικα Ποντοκερασια Τερπυλλος Θεσσαλονικη μοναδικος Βαλκανια Βοτανικος Ευρωπη φυλλοβολα δενδρα, ανατολικος γαυρος διακενο φυσικο δρυοδασος ειδος θαμνων θαμνος Δημος Κρουσσιων κρουσσια Εργαστηριο Προστασιας και Αξιοποιησης Αυτοφυων και Ανθοκομικων Ειδων Εθνικο Ιδρυμα Αγροτικης ερευνας ΕΘΙΑΓΕ Θερμη Θεσσαλονικης 1996 περιβαλλον αρωματικα φαρμακευτικα ελληνικη χλωριδα παραδοσιακη ποικιλια οπωροφορα δενδρα καλλωπιστικος πολυετες ποωδες τεχνητη υδροβιο φυτο δρυς βαλανιδια βελανιδια αυτοφυες βαλκανικη βλαστηση Βοτανα δασικη quercus pubescens willd, frainetto ten, carpinus orientalis Miller, fraxinus ornus L., οικοσυστημα μακια φρυγανα λειβαδια, αλπικη υποαλπικη ζωνη αυτοφυη φυτα σπανια Χερσονησος υποειδη σπανιο προστατευομενα φυτικα Διεθνης Ενωση Βοτανικων Κηπων, προστασια seseli globiferum, roppira thracica θρακικη Πανευρωπαικο Δικτυο ενδημικα κενταυρια centaurea huljakii, εβενος κρητικη ebenus cretica, ριγανη origanum dictamnus δικταμο βαλκανικα ενδημικο υποβαλκανικα αλπικα απειλουμενα εθνικες διεθνεις συμβασεις κοκκινο βιβλιο Red Data Book of Rare and Threatened plants of Greece κυκλαμινο cyclamen persium, lilium candidum, lilium chalchedonicum, pamonda nathaliae, spiranthes spiralis, βιοποικιλοτητα μουσειο εκθεμα φυλλο ανθος καρπος συμμετρια φυτικο οργανο οσμη γευση καταρρακτης βατραχος εντομο αντιγηραντικες ιδιοτητες τριανταφυλλο αντιφλογιστικη δραση χαμομηλι υπερικος θεραπεια εγκαυμα βοτανικοι κηποι Κεφαλονια Χιος Σερρων, 41^ος παραλληλος Μαυροβουνι Βαλκανικοι πολεμοι ανταλλαγη πληθυσμων, Επιτροπη Αποκαταστασης Προσφυγων ΕΑΠ προσφυγες Ποντος Καυκασος, Τραπεζουντα, Κερασουντα καλλιεργεια κερασια ονομα Παπρατ ετυμολογια τερπυλλος / Τερπυλος αρχαια ελληνικη πολη κατακτηση Ρωμαιοι οχυρωση τειχος βυζαντινη εποχη περιοδος επιδρομη βυζαντιο οχυρο οθωμανοι καταστροφη Τουρκοι χριστιανοι εγκαταλειψη νειγι Νειγυ 1919 Ανατολικη Ρωμυλια Ελληνοτουρκικη πληθυσμος 1923 Θρακη Βορεια ανω Θεοδωρακιο λοφος εκκλησακι ιν Αγιου Γεωργιου, κεραμικα νομισμα Αγιος Γεωργιος, κεραμικη γεωργια κτηνοτροφια πανηγυρι Παντελεημονος 27 Ιουλιου Ιουλιος παντελεημων φασκομηλο, θυμαρι, πολυετη ποωδη φαρμακευτικη χρηση, εκπαιδευτικος ποοκηπος, τοξικα ιστορικο δηλητηριο κωνειο Σωκρατης αργυροχρωμο γλαυκο φυλλωμα ηλιολουστη ξηρη περιοχη Μεσογειος Ουψαλα Σουηδια φριτιλαρια ενδημικο ελληνικο αδελφοποιηση, Ληνναιος