Το «κάστρο Παπαδιαμάντη» ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα από τους κατοίκους της αρχαίας και βυζαντινής πόλης της Σκιάθου, που βρισκόταν στην θέση της σημερινής, οι οποίοι αναγκάστηκαν, λόγω των πειρατικών επιδρομών, να μετοικήσουν σε απόκρημνη και φύσει οχυρή θέση στο βόρειο άκρο του νησιού. Εδώ αναπτύχθηκε η μεσαιωνική πόλη της Σκιάθου, που φαίνεται πως ήταν και η μοναδική πόλη του νησιού, κατά τον 15ο αιώνα. Το κάστρο της Σκιάθου το 1453 βρισκόταν υπό βενετική κυριαρχία, το 1538 κατελήφθη από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, ενώ το 1540 περιήλθε στους Οθωμανούς, υπό την κυριαρχία των οποίων παρέμεινε μέχρι την απελευθέρωση το 1829, οπότε επανιδρύθηκε ο σημερινός οικισμός. Από τον άλλοτε μεσαιωνικό οχυρωμένο οικισμό διατηρούνται σήμερα μόνον η πύλη και το βόρειο τείχος, ερείπια οικιών, που σύμφωνα με τον Αλ. Παπαδιαμάντη έφταναν σε αριθμό τις 300. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΣΚΙΑΘΟ, ΕΔΩ.
Το Κάστρο, τοπόσημο του νησιού, επίκεντρο της κοινωνικής ζωής, και χώρος λατρείας, σύμβολο της ίδιας της νησιωτικής πολιτείας, όπως περιγράφεται, σε πολλά διηγήματα του Αλ. Παπαδιαμάντη, ήταν το κύριο αίτημα όλου του νησιού, επί πολλά έτη.
ΤΩΡΑ κατασκευασθηκε γέφυρα, αποκαταστάθηκε η πύλη του, αναπλασθηκε το μονοπατι για την ομαλή πρόσβασή του… Στο πλαίσιο του έργου, εκτελέστηκαν εργασίες διαμόρφωσης της πρόσβασης του μονοπατιού προς την πύλη του κυρίως κάστρου, αποκατάστασης της πύλης εισόδου με την τοποθέτηση νέας θύρας και την ανακατασκευή του τοξωτού υπέρθυρου, συμπληρώσεων και ανακτήσεων της τοιχοποιίας, αποκατάστασης και στερέωσης του νότιου τείχους και κατασκευής νέας γέφυρας στη θέση της παλαιάς, μετά από την επισκευή των λίθινων βάθρων. Εκτελέστηκαν δύσκολες εργασίες αποκατάστασης της ευστάθειας των βραχωδών πρανών, τόσο στην περιοχή των βάθρων, όσο και της πύλης, αλλά και στο νότιο τείχος που περιελάμβαναν την απομάκρυνση ετοιμόρροπων τεμαχίων βράχου, καθαρισμούς ασυνεχειών, αγκυρώσεις υψηλής εφελκυστικής αντοχής κ.λπ.. Πραγματοποιήθηκε ανάπλαση του λιθόστρωτου μονοπατιού από την είσοδο του κάστρου ως την πύλη, με διάνοιξη, κατά θέσεις έως πλάτους δύο μέτρων και στερέωσης, με ισχνό κονίαμα, των λιθόκτιστων κατασκευών, που βρίσκονται σε αυτό, καθώς και τοπική συμπλήρωση των λιθόστρωτων, σε διάφορα τμήματα των υπαρχόντων τμημάτων των μονοπατιών, μετά από εξομάλυνση, κατά θέσεις, σε όλο το μήκος της διαδρομής επίσκεψης. Επί πλέον, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας υλοποίησε, εντός του κάστρου, εργασίες καθαρισμών και απόδοσης, σε χρήση, λιθόστρωτων μονοπατιών, αποκατάστασης των ναών:
- του Χριστού,
- της Παναγίας Πρέκλας,
- της Παναγίας Μεγαλομάτας,
- του Αγίου Νικολάου και
- του τζαμιού,
οι οποίες θα συνεχιστούν, πρωτίστως για να προστατευτούν, αλλά και να αποδοθούν κατά το δυνατόν στη λατρεία, ώστε οι νεότερες γενιές του νησιού να αποκτήσουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το ίδιο το μνημείο.
Παρουσία της Υπουργου Πολιτισμού Λ. Μενδώνη, εγκαινιάστηκε και αποδόθηκε, μετά την ολοκλήρωση του, στους κατοίκους της Σκιάθου και στους πολυπληθείς επισκέπτες της, ένα πολύ δύσκολο και απαιτητικό έργο της ανάδειξης και σύνδεσης του Κάστρου, με το νησί.[1] Η Υπουργός εδήλωσε: «Με ιδιαίτερη χαρά και συγκίνηση το Υπουργείο Πολιτισμού και οι αρμόδιες υπηρεσίες του παρέδωσαν αποκατεστημένο και προσβάσιμο το Κάστρο της Σκιάθου, το Κάστρο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, το οποίο γνώρισε, όλος ο κόσμος, μέσα από τα διηγήματά του. Ένα έργο το οποίο μας κάνει πραγματικά υπερήφανους, καθώς αποτελεί για το νησί έναν πολιτιστικό και συγχρόνως αναπτυξιακό πόλο. “Η εξοχωτέρα των εκδρομών τούτων ήτο εις το Κάστρο, την παλαιάν πόλιν της νήσου, ερημωθείσαν μετά το 1821. Το Κάστρο τούτο ήτο αληθής φωλεά γλάρου, βράχος εξέχων υπέρ τας εκατόν οργυιάς υπεράνω της επιφανείας της θαλάσσης και διά στενού λαιμού συνδεόμενος με την ξηράν, μεθ’ ης συγκοινωνεί διά κινητής ξυλίνης γεφύρας”, αναφέρει ο Παπαδιαμάντης. Αυτήν ακριβώς την περιγραφή το ΥΠΠΟ, δια της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων αποκατέστησε, στο ακέραιο. Την γέφυρα αυτή, τη μόνη πρόσβαση και σύνδεση της σημερινής πόλης, του σύγχρονου νησιού, με την παλαιά πόλη. Η Κυβέρνηση, δια του ΥΠΠΟ, η Περιφέρεια διαχρονικά και ο Δήμος, τα τελευταία χρόνια, φρόντισαν για την εκπόνηση των μελετών, για τη χρηματοδότηση μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, ώστε να αποδίδεται σήμερα το Κάστρο, προσβάσιμο, με αποκατεστημένη την είσοδό του, τους δρόμους του, τις εκκλησιές του, στους κατοίκους και επισκέπτες της Σκιάθου. Η περιγραφή του παρελθόντος του Κάστρου από τον Παπαδιαμάντη συναντά και συνδέεται σήμερα με το παρόν του νησιού. Αυτό το έργο είναι για μένα ένα μνημόσυνο στη μνήμη του κοσμοκαλόγερου των ελληνικών γραμμάτων».
- ΕΠΙΣΗΣ ολοκληρώθηκαν τα έργα και στις ιερές μονές της Παναγίας της Κεχριάς και των Εισοδίων της Θεοτόκου (Παναγίας Εικονίστριας).
Η Λ. Μενδώνη έκανε αυτοψία στα έργα, στην Ι.Μ. Παναγίας Κεχριάς – παρακάτω φωτογραφία – μνημείο του 18ου αιώνα, που αποδίδεται αποκατεστημένο στους κατοίκους και τους επισκέπτες της Σκιάθου. Το έργο της στερέωσης, αποκατάστασης και συντήρησης του τοιχογραφικού διακόσμου, του τέμπλου, των εικόνων, του δαπέδου και των εφυαλωμένων πινακίων του καθολικού του Ι.Μ. Παναγίας Κεχριάς Σκιάθου υλοποιήθηκε από τις υπηρεσίες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας.[2]
Η Υπουργός Πολιτισμού, μετά την αυτοψία, δήλωσε: «Το Υπουργείο Πολιτισμού αποδίδει αποκατεστημένο ένα ακόμη μνημείο στους κατοίκους της Σκιάθου και τους χιλιάδες επισκέπτες του νησιού. Ο Ναός της Παναγίας της Κεχριάς, μνημείο του 18ου αιώνα, το οποίο έχει περιγράψει, με λεπτομέρεια, ο Αλ. Παπαδιαμάντης, έχει ιδιαίτερη σημασία για την τοπική κοινωνία. Αποκαταστάθηκε, από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ.[3] Το νησί αποκτά έναν ακόμη πολιτιστικό θησαυρό και ένα σημαντικό αναπτυξιακό πόρο, καθώς όλα τα έργα του πολιτισμού συμβάλλουν καθοριστικά στην τοπική ανάπτυξη και την τοπική οικονομία». Η Ιερά Μονή Παναγίας Κεχριάς βρίσκεται βορειοδυτικά της πόλης της Σκιάθου στην καταπράσινη κοιλάδα της Κεχριάς και εορτάζει στις 23 Αυγούστου. Το μοναστηριακό συγκρότημα περιλαμβάνει λιθόκτιστο περίβολο, στη βόρεια και νότια πλευρά του οποίου, ήταν ενσωματωμένες οι πτέρυγες των κελλιών. Από αυτές διατηρείται σήμερα μόνο η βόρεια, ενώ η νότια έχει καταρρεύσει και τα ερείπιά της, μαζί με ίχνη του περιβόλου, διακρίνονται στην επιφάνεια του εδάφους. Το καθολικό είναι κτισμένο σε επαφή σχεδόν με τον κατακόρυφο βράχο που οριοθετεί το μοναστήρι από τα ανατολικά. Ο ναός ανήκει στον τύπο του συνεπτυγμένου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλλο και κυλινδρικό τύμπανο με 14 παράθυρα και κοσμείται από πολύχρωμα εφυαλωμένα πινάκια, από τα περίφημα εργαστήρια της Νίκαιας. Σύμφωνα με γραπτή επιγραφή που υπήρχε πάνω από την είσοδο ο ναός ανακαινίσθηκε το 1738, ενώ ο τοιχογραφικός του διάκοσμος φιλοτεχνήθηκε το 1745, από το ίδιο συνεργείο ζωγράφων που εργάστηκε στην Παναγία Εικονίστρια. Το τέμπλο χρονολογείται στα τέλη του 18ου αιώνα.
Η υπουργος έκανε αυτοψία και στα έργα στην ΙΜ Εισοδίων της Θεοτόκου (Παναγίας Εικονίστριας)[4] – παραπάνω φωτογραφία – που ολοκληρώθηκαν. Το έργο της στερέωσης και αποκατάστασης, συντήρησης του τοιχογραφικού διακόσμου, του τέμπλου και των εικόνων του καθολικού, υλοποιήθηκε από τις υπηρεσίες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας.[5] Πραγματοποιήθηκαν εργασίες εξυγίανσης των θεμελίων του καθολικού, με αποστραγγιστική τάφρο, καθαιρέθηκαν τσιμεντεπιχρίσματα των όψεων, εφαρμόστηκαν αρμολογήματα, ενέματα και πατητά επιχρίσματα. Η στέγη αποκαταστάθηκε στην αυθεντική της μορφή και επικαλύφθηκε με σχιστόπλακες. Η μονή βρίσκεται σε πευκόφυτη τοποθεσία δυτικά της Σκιάθου, στο δρόμο προς τον Ασέληνο. Οφείλει την ίδρυσή της στην εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας, πολιούχου του νησιού, στα μέσα του 17ου αιώνα. Η εικόνα φυλάσσεται στο ναό των Τριών Ιεραρχών, στη Σκιάθο και μεταφέρεται στη μονή με πάνδημη λιτανευτική πομπή, κατά τον εορτασμό των Εισοδίων της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου. Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες από μορφές αγίων με ανάγλυφα φωτοστέφανα και σκηνές από το Θεομητορικό και Χριστολογικό κύκλο. Η ανέγερση του καθολικού, με βάση την αρχιτεκτονική του μορφή, θα μπορούσε να τοποθετηθεί στα τέλη του 17ου αιώνα. Σύμφωνα με δύο ενεπίγραφες πλάκες, το καθολικό ανακαινίστηκε το 1726. Τότε προστέθηκε ο διώροφος νάρθηκας, ο οποίος ανακαινίστηκε το 1798. Οι τοιχογραφίες φιλοτεχνήθηκαν το 1741, με εξαίρεση την αγιογράφηση του τρούλλου, στη βάση του οποίου υπάρχει η χρονολογία 1805.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.5.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Το έργο εκτελέστηκε, δια της Διευθύνσεως Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, με συνολικό προϋπολογισμό 2.142.632 ευρώ, από πόρους του ΕΣΠΑ 2014-2020 και 2021-2027. Την Υπουργο Πολιτισμού συνόδευαν, κατά τις αυτοψίες των έργων στο Κάστρο και στις ιερές μονές, ο Δήμαρχος Σκιάθου Θ. Τζούμας, η Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ολ. Βικάτου, ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Θ. Βλαχούλης, η Τμηματάρχης Έργων της Διεύθυνσης, Ε. Χωραφά, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας Κρ. Μαντζανά και υπηρεσιακά στελέχη του ΥΠΠΟ. Ο αγιασμός στο Κάστρο, τελέστηκε, χοροστατούντος του επισκόπου Σκοπέλου, κ. Νικοδήμου, ενώ στην τελετή εγκαινίων συμμετείχε και η Εθνική Λυρική Σκηνή, με το μουσικό σχήμα «Oros Ensemble» με ένα πρωτότυπο έργο (A. Vivaldi Concerto «La notte») σχεδιασμένο ειδικά για την εκδήλωση, παρόντος του Καλλιτεχνικού Διευθυντή της ΕΛΣ, Γ. Κουμεντάκη. Στην τελετή εγκαινίων παρέστησαν ο Υφυπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Χρ. Μπουκώρος, η Βουλευτής Π.Ε. Μαγνησίας Ζ. Μακρή, η Αντιπεριφερειάρχης Μαγνησίας της Περιφέρειας Θεσσαλίας, Ά.-Μ. Παπαδημητρίου και πλήθος κόσμου.
[2] με προϋπολογισμό 500.000 ευρώ και πόρους από το ΕΣΠΑ 2014-2020.
[3] με χρηματοδότηση από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλία 2014-2020.
[4] Η Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας είναι ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία των Βόρειων Σποράδων. Από την μονή αυτή σώζεται το καθολικό, τα ημιερειπωμένα κελλιά της νότιας πτέρυγας, η εστία και ο κλίβανος. Το καθολικό της μονής είναι σταυροειδής τετρακιονος με τρούλλο με υπολείμματα τοιχογραφιών που χρονολογούνται στον 18ο αιώνα. Η μονή διαθέτει αρκετά κειμήλια (εικόνες, ιερά σκεύη κλπ.) τα οποία πρόκειται να εκτεθούν σε μικρό μουσείο που θα λειτουργήσει στην μονή. Σήμερα λειτουργεί ως μονή – ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ, Π. Σταντζούρης, αρχαιολόγος, 2012.
[5] με προϋπολογισμό 500.000 ευρώ και πόρους από το ΕΣΠΑ 2014-2020.
καστρο Παπαδιαμαντη 14ος αιωνας μχ μοναδικη μεσαιωνικη πολη Σκιαθου ΙΜ Παναγιας Κεχριας Εικονιστριας Παπαδιαμαντης μεσαιωνας Σκιαθος Παναγια Κεχρια Εικονιστρια Εικονιστρα αρχαια βυζαντινη πολη πειρατες πειρατεια επιδρομη μετοικεσια αποκρημνη φυσει οχυρη θεση βορεια νησι πολις μοναδικο 15ος 1453 βενετικη κυριαρχια, βενετια 1538 16ος καταληψη Μπαρμπαροσα, 1540 οθωμανοι απελευθερωση επανασταση 1821 1829, οικισμος μεσαιωνικο οχυρο πυλη τειχος, ερειπια οικια τοποσημο νησος κοινωνικη ζωη λατρεια συμβολο νησιωτικη πολιτεια διηγημα γεφυρα μονοπατι πεζοπορια καστρου, αποκατασταση θυρα ανακατασκευη τοξωτο υπερθυρο τοιχοποιια γεφυρι επισκευη λιθινο βαθρο βραχος λιθοστρωτο λιθοκτιστη κατασκευη Εφορεια Αρχαιοτητων Μαγνησιας ναος Χριστου, Παναγιας Πρεκλας, Μεγαλοματας, Αγιου Νικολαου Πρεκλα Μεγαλοματα, Μεγαλομματα Μεγαλομματας Αγιος Νικολαος μουσουλμανικο τεμενος τζαμι μνημειο Υπουργος Πολιτισμου Μενδωνη, εγκαινια διηγηματα εξοχωτερα εκδρομη παλαια παλια ερημωθση φωλεα γλαρος οργυια στενος λαιμος κινητη ξυλινη Βυζαντινο Μεταβυζαντινο εκκλησιες κοσμοκαλογερος ιερη μονη 18ος τοιχογραφικος διακοσμος τεμπλο εικονα δαπεδο εφυαλωμενο πινακιο καθολικο Μαγνησια θεσσαλιας θεσσαλια πολιτιστικος θησαυρος καταπρασινη κοιλαδα Κεγχρια εορτη γιορτη πανηγυρι εορτες γιορτες πανηγυρια 23 Αυγουστου Αυγουστος μοναστηριακο συγκροτημα λιθοκτιστος περιβολος, κελι καταρρευση τυπο συνεπτυγμενος σταυροειδης εγγεγραμμενος τρουλλος τρουλος κυλινδρικο τυμπανο παραθυρο πολυχρωμα εφυαλωμενα πινακια, εργαστηριο Νικαιας Νικαια γραπτη επιγραφη ανακαινιση 18ος 1738, τοιχογραφια 1745, συνεργειο ζωγραφων ζωγραφος ζωγραφικη αγιογραφια Εισοδια Θεοτοκου Θεοτοκος συντηρηση τσιμεντεπιχρισμα αρμολογημα ενεμα πατητο επιχρισμα στεγη σχιστοπλακα πευκο Ασεληνος Ασεληνο ιδρυση ευρεση θαυμα θαυματουργη πολιουχος 17ος Τριων Ιεραρχων, Τρεις Ιεραρχες πανδημη λιτανευτικη πομπη εορτασμος Εισοδιων 21 Νοεμβριου Νοεμβριος καταγραφο αγιοι αναγλυφο φωτοστεφανο Θεομητορικος Χριστολογικος κυκλος ανεγερση αρχιτεκτονικη ενεπιγραφη πλακα 1726 διωροφος ναρθηκας, 1798 1741, αγιογραφηση 1805 19ος ΕΛΣ Εθνικη Λυρικη Σκηνη μουσικο σχημα Oros Ensemble πρωτοτυπο εργο βιβαλντι Vivaldi Concerto La notte εκδηλωση, Καλλιτεχνικος Διευθυντης Κουμεντακης Βυζαντιο Βορειες Σποραδες ημιερειπωμενο κελι πτερυγα εστια κλιβανος σταυρος τετρακιονος κειμηλιο εικονες, ιερο σκευος μουσειο Σταντζουρης, αρχαιολογος, 2012
