Της Κατερίνας Κωστάντη
Στην Αν. ακτή της Αττικής, στην θέση Περατή, κοντά στο Πόρτο Ράφτη, έχει ανασκαφεί ένα μεγάλο νεκροταφείο θαλαμοειδών τάφων, που χρονολογείται στον 12ο αι. π.Χ., μετά δηλαδή την καταστροφή των μυκηναϊκών ανακτόρων. Το νεκροταφείο ανήκε σε μια ακμαία κοινότητα εμπόρων και ναυτικών, που είχαν ζωηρές εμπορικές σχέσεις και επαφές με την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα, τις Κυκλάδες, την Κύπρο, την μικρασιατική ακτή και τα παράλια της Συρίας και της Παλαιστίνης…
Σε έναν από τους παλαιότερους τάφους (αρ. τάφου 24) του νεκροταφείου είχε ταφεί ένα παιδί, που φορούσε στον λαιμό του ένα περιδέραιο από χάνδρες κατασκευασμένες από γυαλί, φαγεντιανή και ορεία κρύσταλλο. Στο περιδέραιο ήταν περασμένο και ένα ενεπίγραφο φυλακτό από αιματίτη λίθο, καθώς και ένας σφραγιδόλιθος. Δύο μικρά πήλινα αγγεία, ένα χτένι από ελεφαντόδοντο και ένα κέρατο γίδας, που επίσης ερμηνεύθηκε από τον ανασκαφέα ως φυλαχτό, συμπλήρωναν τα ταφικά δώρα του νεκρού. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΦΥΛΑΚΤΩΝ, ΕΔΩ.
Το ενεπίγραφο φυλαχτό, εισηγμένο από την Κύπρο, αλλά εμπνευσμένο από χεττιτικά πρότυπα, είναι κατασκευασμένο από ερυθρό αιματίτη με εγχάρακτες στις δύο του πλευρές παραλλαγές συμβόλων της Γραμμικής Α ή Β, της κυπρομινωικής και των λουβικών ιερογλυφικών[1], χωρίς όμως αυτά να σχηματίζουν λέξεις ή να έχουν κάποιο νόημα.
Φαίνεται ότι χαράχτηκε από έναν αγράμματο τεχνίτη, που προσπάθησε να μιμηθεί ψηφία γραφής και αντικείμενα που του ήταν γνωστά. Η φθορά στην οπή της ανάρτησης από το νήμα ή το δέρμα που το συγκρατούσε, αλλά και στις εγχάρακτες επιφάνειες, δείχνει ότι το φυλαχτό είχε χρησιμοποιηθεί ήδη επί πολλά χρόνια πριν κατατεθεί στον τάφο και ίσως αποτελούσε οικογενειακό κειμήλιο.
Από το νεκροταφείο της Περατής προέρχονται κι άλλα φυλαχτά που ανήκουν στην μαγικοθρησκευτική παράδοση της Αιγύπτου και της Συροπαλαιστίνης, κάποια από τα οποία σχετίζονται με την προστασία των παιδιών, των μητέρων και του τοκετού, όπως δύο μικροσκοπικά ειδώλια από φαγεντιανή που εικονίζουν τις αιγυπτιακές θεότητες Μπες και Ταουερέτ[2] και δύο χρυσά περίαπτα σε σχήμα ημισελήνου.[3]
Η υψηλότατη παιδική θνησιμότητα στην αρχαιότητα οδήγησε σε μεταφυσικές ερμηνείες, σύμφωνα με τις οποίες δαιμονικές υπάρξεις και θεότητες, κακόβουλες ή ευεργετικές μπορούσαν να βλάψουν, ή αντίθετα να προφυλάξουν από ασθένειες και πρόωρο θάνατο τα ευάλωτα, αλλά τόσο πολύτιμα, νεαρά μέλη του κοινωνικού συνόλου. Φυλαχτά διαφόρων τύπων και από ποικίλα υλικά, ευτελή ή πολύτιμα, εξασφάλιζαν την προσέλκυση της προστασίας των καλοκάγαθων θεοτήτων και την αποτροπή του κακού. Η πανάρχαια αυτή συνήθεια επιβιώνει ως τις μέρες μας, όπως φαίνεται από τα «ματάκια», τα κωνσταντινάτα και τα σταυρουδάκια που χαρίζονται στα νεογέννητα από τους στενούς συγγενείς.
- Ευρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. Π8184. Διαστάσεις: Διάμετρος: 2,6 εκατ. Χώρος έκθεσης: Έκθεση Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων, Αίθουσα 3, Προθήκη μ3.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, έκθεμα του μήνα Οκτωβρίου 2023. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.10.2023.
Βιβλιογραφια:
- Ιακωβίδης Σπ. Περατή. Το Νεκροταφείον, Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 67, Αθήναι 1969 – 1970.
- Κωστάντη Κ. «Μηνοειδή περίαπτα στο προϊστορικό Αιγαίο», σε Βιγλάκη, Π. κ.ά. (επιμ.), Αελόππος. Τιμητικός τόμος για την Ί. Τζαχίλη, Αθήνα: Τα Πράγματα, 2023, 344-257.
- Μερκούρη Χ. «‘Φυλακτήριον εκκρέμαται τοις παιδίοις’. Οι μαρτυρίες των χοών», στο Χ. Μερκούρη (επιμ.), Βάσκανος Οφθαλμός. Σύμβολα μαγείας από ιδιωτικές αρχαιολογικές συλλογές, Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού – Εφορεία Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Αρχαιολογικών Συλλογών, Αθήνα 2010, σ. 77-86.
- Andrews C. Amulets of Ancient Egypt, University of Texas Press, Austin, 1998.
- Dasen V. “Les amulettes d’enfants dans le monde gréco-romain”, Latomus 62/2 (2003), σελ. 275-289.
- Loeben C. E. “Taweret and Bes. A demonic goddess and a divine demon?” στο T. Bagh & L. Manniche (επιμ.), Bes. Demon God Protector of Egypt, Ny Carlsberg Glyptotek, Copenhagen 2021, 73-81.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Τα λουβικά ιερογλυφικά είναι ένα σύστημα γραφής που χρησιμοποιήθηκε στην Ανατολία και τη Συρία μεταξύ του 14ου και του 7ου αι. π.Χ. – ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκακη: Στο λουβικό ιερογλυφικό σύστημα υπάρχουν 29 από τα 47 σύμβολα, τα οποία προϋπάρχουν στον Δίσκο της Φαιστού Κρήτης, ο οποίος είναι ένα έντυπο έργο του 1850 – 1400 π.Χ. – δηλ. προ “λουβικών”.
[2] Ο θεός-δαίμονας Μπες, που παριστάνεται ως δύσμορφος βραχύσωμος άνδρας με ουρά λιονταριού και ενίοτε στέμμα, ήταν ιδιαίτερα αγαπητή μορφή του αιγυπτιακού πανθέου. Μαζί με την επίσης δημοφιλή θεά Ταουερέτ, που εικονιζόταν με μορφή θηλυκού ιπποποτάμου με ράχη κροκοδείλου, ήταν προστάτες των παιδιών και των γυναικών κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, του τοκετού και του θηλασμού.
[3] Τα χρυσά περίαπτα σε σχήμα μηνίσκου, δηλαδή ημισελήνου, είναι γνωστά στην Αίγυπτο και την Συροπαλαιστίνη, ήδη κατά το β΄ μισό της 2ης χιλετίας π.Χ. και θεωρούνται φυλακτά κατά της βασκανίας και της μαγείας, ενώ έως και την ύστερη αρχαιότητα σχετίζονται με την προστασία των παιδιών. Ο ένας από τους δύο χρυσούς μηνίσκους της Περατής βρέθηκε περασμένος στον λαιμό ενός ενηλίκου και ο δεύτερος σε τάφο παιδιών.
αρχαιο φυλακτο αιματιτης, 3.200 χρονων αρχαια Κυπρος, Αττικη Γραμμικη Α Β, κυπρομινωικη γραφη φυλαχτο 1200 πχ κυπριακη μινωικη Κωσταντη Περατη Πορτο Ραφτη, ανασκαφη νεκροταφειο θαλαμοειδης ταφος 12ος αιωνας πΧ καταστροφη μυκηναικα ανακτορα ακμαια κοινοτητα εμποριο ναυτικο Κρητη, Δωδεκανησα, Κυκλαδες, μικρα ασια Συρια Παλαιστινη ταφος ταφη παιδι λαιμος περιδεραιο χανδρα κατασκευη γυαλι φαγεντιανη ορεια κρυσταλλος ενεπιγραφο λιθος, σφραγιδολιθος πηλινο αγγειο χτενι ελεφαντοδοντο κερας κερατο γιδα ανασκαφες ταφικο δωρο νεκρος επιγραφη εισαγωγη χεττιτικο προτυπο ερυθρος εγχαρακτη παραλλαγη συμβολο λουβικα ιερογλυφικα λεξη χαραξη αγραμματος τεχνιτης, μιμηση ψηφιο αντικειμενο φθορα οπη αναρτηση νημα δερμα οικογενειακο κειμηλιο φυλαχτα μαγικοθρησκευτικη μαγικη θρησκευτικη μαγεια θρησκεια παραδοση Αιγυπτος Συροπαλαιστινη προστασια παιδι μητερα τοκετος μικροσκοπικο ειδωλιο φαγεντιανη αιγυπτιακη θεοτητα Μπες Ταουερετ χρυσο σχημα ημισεληνος παιδικη θνησιμοτητα αρχαιοτητα μεταφυσικη ερμηνεια δαιμονας θεοτητες κακοβουλες ευεργετικες βλαβη προφυλαξη αποτροπαικο ασθενεια προωρος θανατος μελος κοινωνια υλικο καλοκαγαθη αποτροπη κακο παναρχαια συνηθεια επιβιωση ματακι κωνσταντινατο σταυρουδακι σταυρος νεογεννητο Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο εαμ Συλλογη Προιστορικων Αρχαιοτητων, Μυκηναικες Αρχαιοτητες Ιακωβιδης, Νεκροταφειον, Βιβλιοθηκη της Εν Αθηναις Αρχαιολογικης Εταιρειας Αθηναι Μηνοειδες περιαπτα προιστορικο Αιγαιο Αελοππος Πραγματα, Μερκουρη Φυλακτηριον Φυλακτηριο παιδια χοες Βασκανος Οφθαλμος Βασκανια συμβολα μαγειας ιδιωτικη αρχαιολογικη συλλογη, Υπουργειο Πολιτισμου Εφορεια Αρχαιοπωλειων Ιδιωτικες Αρχαιολογικες Συλλογες Αρχαιολογια λουβικα ιερογλυφικη συστημα γραφης Ανατολια 14ος 7ος θεος δαιμονες δυσμορφος βραχυσωμος ανδρας ουρα λιονταρι στεμμα, μορφη αιγυπτιακο πανθεον θεα θηλυκος ιπποποταμος ραχη κροκοδειλος προστατης γυναικα εγκυμοσυνη θηλασμος μηνισκος 2η χιλετια υστερη χρυσος ενηλικας Λεκακης Δισκος της Φαιστου ηρακλειο Κρητης, εντυπο εργο 1850 – 1400 λουβικη γλωσσα συμβολα
