Του Γιώργου Λεκάκη
Από το πρωί γίνεται ο στολισμός του Επιταφίου.
Αρχικώς ψάλλονται οι Μεγάλες Ώρες, Είτα ο Εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής και γίνεται η Αποκαθήλωσις του Εσταυρωμένου. Τοποθετείται στο Ιερό Κουβούκλιο ένα ύφασμα (λέγεται επίσης επιτάφιο / επιτάφιος – παρακάτω φωτογραφία), επάνω στο οποίο έχει κεντηθεί ή ζωγραφιστεί ο Χριστός νεκρός.
Ένα ιδιαίτερο μετεωρολογικό «έθιμο» είναι η βροχή της Μεγάλης Παρασκευής. Στατιστικά επιβεβαιωμένο.[1] «Μετά την Πανσέληνο, ανοίγουν οι ουρανοί», λέει ο σοφός λαός. Ο καιρός είναι μουντός ή βρέχει,λένε, επειδή υποδηλώνει την θλίψη της Παναγίας για τα Πάθη του παιδιού της.
Πασχαλινά κάλαντα ψάλλονται κάθε Μεγάλη Παρασκευή σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.
Το βράδυ ψάλλεται ο όρθρος του Μεγάλου Σαββάτου. Η υμνολογία είναι σχετική με την ταφή του Ιησού, από τους Ιωσήφ και Νικόδημο και την κάθοδο της ψυχής του στον Άδη. Κατά τη διάρκεια της ακολουθίας ψάλλονται σε τρεις στάσεις (μέρη) – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκακης “Ο κοσμος του 3” – τα λεγόμενα Εγκώμια, μικρά τροπάρια πολύ αγαπητά στο λαό, αγνώστου ποιητού. Τα πιο γνωστά:
- «Η ζωή εν τάφω…»
- «Άξιον εστί μεγαλύνειν…»
- «Αι γενεαί πάσαι…»
- «Ω γλυκύ μου Έαρ…», σε ρυθμό ζεϋμπέκικου!
Εν συνεχεία γίνεται η Περιφορά του Επιταφίου…
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
ΑΤΤΙΚΗ
Ενδιαφέρον έχουν οι περιφορές του ΙΝ Σωτήρος, της Αγίας Αικατερίνης, της Παναγίας Γρηγορούσας, επειδή περνούν δίπλα από τα αρχαία ερείπια των Αθηνών… Επίσης, της Ρώσικης εκκλησίας.
Στον Λυκαβηττό, από τα παρεκκλήσια Αγίου Γεωργίου και Αγίων Ισιδώρων, θα δείτε από υψηλά τις πομπές των αθηναϊκών επιταφίων…
Στα χαμηλοβούνια του Αγχεσμού (κακώς λεγόμενα Τουρκοβούνια), στο παλαιό εκκλησάκι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, θα βιώσετε την λειτουργία που κάνουν οι Αιθίοπες των Αθηνών.
Στην Ι.Μ. Καισαριανής ο μεσημεριανός Επιτάφιος και η βυζαντινή αρχιτεκτονική της μονής, σας μεταφέρει στο Βυζάντιο…
Στην ΙΜ Αγίου Ιωάννου του Κυνηγού, στην Αγία Παρασκευή, στον Υμηττό, ο επιτάφιος περιφέρεται μέσα στην φύση. Όπως και στην Μονή Πεντέλης, στην Ριζάρειο Σχολή στο Χαλάνδρι, την Αγία Φιλοθέη, την Παντοβασίλισσα Ραφήνας, τα Εισόδια της Θεοτόκου στο Μαρκόπουλο Ωρωπού…
ΥΔΡΑ
Στο νησί της Ύδρας μοναδική εμπειρία η περιφορά του επιταφίου στην συνοικία Καμίνι. Ο επιτάφιος μπαίνει στην θάλασσα, όπου διαβάζεται η Ακολουθία του. Στην συνέχεια τέσσερις επιτάφιοι συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι.
ΜΕΓΑΡΑ
ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΖΥΜΩΝΑΝ ΤΣΕΡΑΜΙΔΟΠΙΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΖΥΜΙ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΠΑΡΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΗΜΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. ΟΙ ΤΣΕΡΑΜΙΔΟΠΙΤΤΕΣ ΛΕΓΟΝΤΑΝ ΑΝΕΒΑΤΕΣ, ΕΠΕΙΔΗ ΗΤΑΝ ΑΠΟ ΖΥΜΑΡΙ, ΠΟΥ ΑΝΕΒΑΙΝΕ (ΦΟΥΣΚΩΝΕ) ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΨΗΜΕΝΕΣ ΣΕ ΚΕΡΑΜΙΔΙ. ΤΡΩΓΟΝΤΑΝ ΟΛΗΝ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΕΠΕΙΔΗ ΗΤΑΝ ΝΗΣΤΙΣΙΜΕΣ. ΟΙ ΚΑΜΠΑΝΕΣ ΟΛΗΝ ΜΕΡΑ ΚΤΥΠΟΥΣΑΝ ΠΕΝΘΙΜΑ. ΠΗΓΑΙΝΑΝ ΣΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΓΙΑ ΝΑ ΠΛΥΝΟΥΝ ΤΟΥΣ ΤΑΦΟΥΣ, ΝΑ ΑΝΑΨΟΥΝ ΤΑ ΚΑΝΤΗΛΙΑ, τα ΚΕΡΙΑ ΚΑΙ ΜΟΙΡΟΛΟΓΟΥΣΑΝ. ΟΙ ΝΕΕΣ ΚΟΠΕΛΛΕΣ ΣΤΟΛΙΖΑΝ ΤΟΝ ΕΠΙΤΑΦΙΟ ME ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ, ΠΟΥ ΕΦΕΡΝΕ Ο ΚΟΣΜΟΣ. ΤΟ ΜΕΣΗΜΕΡΙ ΓΙΝΟΤΑΝ Η ΑΠΟΚΑΘΗΛΩΣΗ. ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΩΝ ΗΤΑΝ ΜΥΡΟΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΕΨΕΛΝΑΝ. Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΕΜΕΝΕ ΜΕ ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΓΙΑ 40 ΜΕΡΕΣ. ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΙΤΑΦΙΟ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΑ ΚΕΡΙΑ ΗΤΑΝ ΦΥΛΑΚΤΑ ΓΙΑ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΩΡΕΣ.
ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ
Η Μεγάλη Παρασκευή στο Αγρίνιο είναι διαφορετική απ’ την αντίστοιχη ημέρα άλλων περιοχών της χώρας μας. Τους επιταφίους δεν συνοδεύουν μόνον οι ψαλμωδίες και τα εγκώμια, αλλά και τα χαλκούνια – δηλ. αυτοσχέδια βεγγαλικά, τα οποία δεν κάμουν κρότο, μόνο βγάζουν τεράστιες φλόγες!.. Έθιμο που ανδρώθηκε επί οθωμανοκρατίας. Τότε, κάθε Μ. Παρασκευή, που οι Αγρινιώτες έβγαζαν τον Επιτάφιο εδέχοντο οχλήσεις και χλευασμούς από τους οθωμανούς και τους εβραίους της περιοχής. Και «ανακάλυψαν» τα «χαλκούνια» με τήν φλόγα των οποίων κρατούσαν μακρυά και φοβέριζαν τους ανεπιθύμητους ενοχλητικούς… Η κατασκευή των χαλκουνιών είναι απλή λαϊκή επινόηση: Ένας χάρτινος κύλινδρος γεμίζεται με μπαρούτη. Το ένα άκρο του «ταπώνεται». Τ’ άλλο άκρο καταλήγει σε ακροφύσιο. Με το πλησίασμα της κάφτρας του τσιγάρου, η μπαρούτη ανάβει και η φλόγα εκτινάσσεται… Όταν ο εχθρός εξέλιπε, μετά το 1830, τα χαλκούνια εξελίχθησαν πιο πολύ… Έγιναν ένας ιδιότυπος ανταγωνισμός, ανάμεσα στις δύο κοινότητες της πόλεως: Τους εντόπιους (Βραχωρίτες) και τους Σουλιώτες, οι οποίοι είχαν καταφύγει εκεί, απ’ την περίοδο των μαχών τους εναντίον των Τούρκων. Η μια ενορία προσπαθούσε να νικήσει την άλλη… Το «φλογερό έθιμο» σταμάτησε επί Κατοχής. Ξανάρχισε δειλά και στα χρόνια της δικτατορίας απαγορεύθηκε και πάλι, αλλά οι «φωτιές της Μ. Παρασκευής» στις αγρινιώτικες γειτονιές έδειχναν ότι ουδείς είχε πάρει στά σοβαρα την απαγόρευση… Κι έτσι συνεχίζεται έως τις ημέρες μας… Σήμερα, μετά την ολοκλήρωση του εθίμου, οι χαλκουνάδες, με μαύρα χέρια και μαύρα πρόσωπα, πια, αποχαιρετούν με ελαφρά νεύματα της κεφαλής τον κόσμο και αποχωρούν… Αποστολή εξετελέσθη…
Στην Ναύπακτο Αιτωλοακαρνανίας, το βράδυ είναι αναμμένες δάδες στις τάπες του κάστρου, γύρω από το λιμάνι. Στο μέσον της εισόδου του λιμανιού οι δάδες σχηματίζουν έναν μεγάλο σταυρό, που φωταγωγεί ολόκληρο το λιμάνι – μια φαντασμαγορική εικόνα. Το έθιμο θυμίζει την ηρωική προσπάθεια του Παξινού μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη, να πυρπολήσει εκεί την τουρκική ναυαρχίδα.
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
Στον Τυρό Κυνουρίας Αρκαδίας την Μεγάλη Παρασκευή η περιφορά των δύο Επιτάφιων στον παραλιακό δρόμο γίνεται συνοδεία ψαροκάικων…
Στην Σπάρτη Λακωνίας, όταν γυρίσουν τον Επιτάφιο, τον ξεστολίζει ο καντηλανάφτης, ο οποίος παίρνει τα κεριά και τα φυλά. Την άλλη μέρα, τα βάζει ο παπάς σε έναν δίσκο και τα σταυρολούλουδα τα μοιράζει στις γυναίκες. Οι γυναίκες τα κρατούν ως φυλακτό και όταν αρρωστήσει ένα παιδάκι βάζουν στα κάρβουνα λίγο νερό και μερικά σταυρολούλουδα και το λιβανίζουν.
Στην Καλαμάτα Μεσσηνίας γίνεται ρίψη σαϊτών και σαϊτοπόλεμος, με φλόγες και βροντές. Σαΐτες θα ρίξουν οι σαϊτολόγοι την Μεγάλη Παρασκευή, όταν οι πιστοί θα περιφέρουν τον Επιτάφιο, σε όλες τις γειτονιές της Καλαμάτας, «προς ευλογία της πόλης». Στον ΙΝ Αγίου Ιωάννη στην αγορά της Καλαμάτας, θα φθάσουν στο αποκορύφωμά τους. Σαΐτες θα πέσουν και στην Ράχη και στον Αβραμόγιαννη, και στην Φυτειά το βράδυ κ.α.
ΚΥΚΛΑΔΕΣ
Στην Σύρο, ο εορτασμός ενώνει δύο θρησκευτικούς κόσμους: τον ορθόδοξο και τον καθολικό. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής οι καθολικοί επιτάφιοι (από τις εκκλησίες των Ευαγγελιστών και Αγίου Γεωργίου) συναντώνται με τους ορθόδοξους (από τους ναούς της Μητροπόλεως Μεταμόρφωσης, Αγίου Νικολάου και Κοιμήσεως Θεοτόκου), μετά το τέλος της περιφοράς στην κεντρική Πλατεία Μιαούλη. Ψάλλονται τα τροπάρια από την χορωδία του Αγίου Νικολάου και Ιεροψάλτες.
Στην Τήνο ο επιτάφιος του Αγίου Νικολάου από την παραλία Καλάμια ή Σπιτάλια πάει στο νησάκι Χάνδρα, όπου έχουν τοποθετηθεί μεγάλοι φωτεινοί σταυροί. Ο επιτάφιος μπαίνει στην θάλασσα, όπου και πραγματοποιείται δέηση υπέρ των ναυτικών και επιμνημόσυνη δέηση υπέρ των πνιγέντων. Εν συνεχεία οδηγείται στο νεκροταφείο, όπου τελείται και εκεί επιμνημόσυνη δέηση.
Στην Μάρπησσα Πάρου, το βράδυ της Μ. Παρασκευής κατά μήκος της περιφοράς του Επιταφίου και σε χαρακτηριστικά σημεία, γίνονται αναπαραστάσεις από την ζωή και τα πάθη του Χριστού: Η ανάσταση του Λαζάρου, η είσοδος στα Ιεροσόλυμα, η μετάνοια της Μαγδαληνής, ο Μυστικός Δείπνος, η προσευχή στο Όρος των Ελαιών, ο Πόντιος Πιλάτος, η ανάβαση στον Γολγοθά, η κρεμάλα του Ιούδα, η Σταύρωση, η Αποκαθήλωση και ο εν τέλει επιτάφιος του Χριστού… Συμμετέχουν νέοι, νέες και παιδιά ντυμένα με ρούχα της εποχής του Χριστού.
Στην Νάξο, πασίγνωστο το έθιμο των αρτιδίων, που γυναίκες ετοιμάζουν και προσφέρουν στους προσκυνητές αρτίδια και εντόπια ρακή μετά την Ιερά Αποκαθήλωση στην περίφημη εκκλησιά της Παναγιάς Δροσιανής(**) – μιας από τις αρχαιότερες μονές των Βαλκανίων και των Κυκλάδων (του 4ου ή 6ου αιώνα μ.Χ.)!!! Οι ρίζες του εθίμου κρατούν από την εποχή του Βυζαντίου.
(**) Η μονή κείται στην βόρεια άκρη της κοιλάδας της Δρυμαλίας, νότια του χωριού Μονή. Επί Φραγκοκρατίας ήταν ιδιαίτερο τιμάριο του οίκου Μπελόνια. Μόνο μετά την κατάληψη της Νάξου από τους οθωμανούς, ο τελευταίος Φράγκος Δούκας της Νάξου και Αιγαίου, Ιωάννης Δ΄ Κρίσπης, με έγγραφο (1555) εκχώρησε το μοναστήρι στην ελληνική ορθόδοξη εκκλησία. Ανασκαφές του 1970 από την αρχαιολογική υπηρεσία, απέδειξαν πως πρόκειται για σύμπλεγμα από 4 εκκλησίες βυζαντινού ρυθμού σε σχήμα σταυρού. Η εικόνα της Παναγίας, λένε, αυτομεταφερόταν κάθε βράδυ στο συγκεκριμένο σημείο. Το όνομα προήλθε από παρακάλεμα των κατοίκων του χωριού, στην Παναγία, σε μια μεγάλη περίοδο ανομβρίας, με λειτουργίες και τάματα, για να βρέξει, όπως και έγινε… Εμπρός από την εικόνα της Παναγίας στο πάτωμα υπάρχει μια τεράστια κυκλική μαρμάρινη πλάκα. Πολλοί τοπικοί θρύλοι λένε πως από κάτω υπάρχει μεγάλος θησαυρός, που κανείς όμως δεν πήγαινε να την ανασηκώσει, γιατί θα τον… μαρμάρωνε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας! Κάτι τέτοιο όμως δεν πτόησε τους αρχαιοκάπηλους της δεκαετία του 1970… Και η εικόνα της Παναγίας εκλάπη…
ΑΙΓΑΙΟ
Στην Μυτιλήνη Λέσβου, όταν τελειώσει η περιφορά, «αρπάζουν» τα λουλούδια, γιατί πιστεύουν πως τα κλεμμένα έχουν πιο θαυματουργές ιδιότητες! Τα λένε «χριστολούλουδα» και τα φυλούν «για το καλό». Με αυτά γιατρεύουν τον πονοκέφαλο, τα κάνουν φυλακτά και με αυτά γαληνεύουν την θάλασσα όσοι ταξιδεύουν, σύμφωνα με την τοπική παράδοση.
ΗΠΕΙΡΟΣ
Το Μοιρολόι της Παναγίας, στην Κοπάνη Δωδώνης Ιωαννίνων είναι από τα πασχαλινά κάλαντα που αφηγούνται τον θρήνο της Παναγίας για τον μονογενή υιό της. Τα μέλη της κοινότητας Κοπάνης, η πλειονότητα των οποίων δεν κατοικεί πλέον μόνιμα στο χωριό, έχουν την ευκαιρία να συναντηθούν και να ανανεώσουν τους κοινούς δεσμούς τους, κάτι σαν αντάμωμα (παρακάτω φωτογραφία), συμμετέχοντας στο έθιμο που διατηρεί ζωντανή την παράδοση των προγόνων τους. Το Μοιρολόι της Παναγίας αναβιώνει στην Κοπάνη από το 2006, συνιστώντας μια σημαντική έκφανση της συλλογικής μνήμης της κοινότητας. – ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 17.8.2023.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Στο Δρυόβουνο Βοΐου Κοζανης, το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής πραγματοποιείται «η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Χριστού» στον λόφο του «Γολγοθά», ένα ύψωμα του χωριού. Ο μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης θα παραδώσει το σκήνωμα του Ιησού στις μυροφόρες, τις νέες κοπέλλες, με παραδοσιακές φορεσιές, που έχουν καταφτάσει από όλην την δυτική Μακεδονία για να συμμετάσχουν στο έθιμο!
Στο μικροχωρι Νέο Σούλι του Δήμου Εμμανουήλ Παππά Σερρών αναβιώνει κάθε Μεγάλη Παρασκευή το μοναδικό έθιμο Γεφύρια. Νεαρές κοπέλλες και παλληκάρια, καθ’ όλην την Μεγάλη Εβδομάδα μαζεύουν από τις αυλές των σπιτιών διάφορα λουλούδια και μεγάλα φύλλα δένδρων. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής ξεκινά ο στολισμός των Γεφυριών. Ξύλινες και μεταλλικές κατασκευές στο σχήμα γεφυριού τοποθετούνται υψηλά καμαρωτά από την μία πλευρά του δρόμου έως την άλλη! Οι κατασκευές στολίζονται με πολλά λουλούδια και εικόνες που φέρνει ο κάθε ένας από το σπίτι του. Ο Επιτάφιος θα περάσει κάτω από τα Γεφύρια. Αυτά θα παραμείνουν στο χωριό 40 ημέρες, έως την Ανάληψη του Κυρίου. Μετά θα πάρουν τα ξερολουλουδα και τις εικόνες και θα τα βάλουν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Έτσι θα έχουν την ευλογία του Χριστού όλον τον χρόνο, πιστεύουν.
Στην Νέα Μεσημβρία Θεσσαλονίκης την Μεγάλη Παρασκευή, οι δύο Επιτάφιοι των ενοριών, μετά την περιφορά τους, συναντώνται το βράδυ στα νεκροταφεία. Εκεί, οι κάτοικοι ανάβουν κεριά στα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν φύγει από την ζωή και «η νύχτα γίνεται μέρα» από το φως των κεριών!
Στην Ουρανούπολη Χαλκιδικής το στόλισμα του Επιταφίου είναι έργο πολύμηνης προσπάθειας. Οι γυναίκες χρησιμοποιούν 70.000 πέρλες και 30.000 λουλούδια, για να τον στολίσουν με σχέδια της βυζαντινής παράδοσης.
ΕΠΤΑΝΗΣΑ
Η Μεγάλη Εβδομάδα στην Κέρκυρα διέπεται από μεγάλη θρησκευτικομουσική κατάνυξη, με θρησκευτικές – μουσικές εκδηλώσεις, με μπάντες και φιλαρμονικές. Η μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας (της Παλιάς) εμφανίσθηκε για πρώτη φορά το 1841. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής η «Μάντζαρος» αποδίδει την «Marcia Funebre» του G. Verdi. Καμμιά φορά η Φιλαρμονική «Καποδίστριας» το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής αποδίδει και την πασίγνωστη «Marcia Funebre» του Fr. Chopin. Στον επιτάφιο της Μητροπόλεως η «Παλιά» εκτελεί το «Adagio» του T. Albinoni. Η Φιλαρμονική Εταιρεία «Καποδίστριας» αποδίδει το πένθιμο εμβατήριο «Sventura» («Συμφορά») του Mariani – επίσης στον επιτάφιο της Μητροπόλεως.
Στην Ζάκυνθο στο Επιτάφιο, η αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται «Αμνός». Το μεσημέρι από τον ΙΝ Αγίου Νικολάου του Μώλου, ξεκινά η λιτανεία του Εσταυρωμένου. Μαζί λιτανεύεται και η περίφημη εικόνα της «Mater Dolorosa» (Παναγίας του Πάθους). Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλην την πόλη και ξανακαταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο. Η λιτάνευση των Επιταφίων γίνεται στις 4 τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου.
ΚΡΗΤΗ
Στην Κρήτη, γενικώς, Μ. Παρασκευή συνηθίζουν να βράζουν σαλιγκάρια και να πίνουν το ζουμί τους, επειδή είναι σαν πικρή χολή.
Στον καθεδρικό ναό του Βουλγάρω Μηθύμνης Χανίων, τ’ απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής ο τοπικός πολιτιστικός σύλλογος διοργανώνει την μοναδική και ξεχωριστή στην Κρήτη υπαίθρια Αποκαθήλωση! Στην πομπή προηγείται η Φιλαρμονική του Δήμου Κισσάμου και της Ι. Μητρ. Κισσάμου και Σελίνου, συμμετέχουν ο Ερυθρός Σταυρός, βρακοφόροι της περιοχής, παιδιά που φέρουν πένθιμα λάβαρα, το Άγιο Μανδήλιον και τα Εξαπτέρυγα, και 20 και πλέον μαυροφορεμένες γυναίκες του χωριού, οι οποίες φέρουν και περιβάλλουν την εικόνα της Παναγίας…
ΘΡΑΚΗ
Στην Κομοτηνή συναντιούνται στην κεντρική πλατεία η περιφορά του επιταφίου της Αρμενικής εκκλησίας και του Αγίου Γεωργίου, που συνυπάρχουν στην ίδια συνοικία. Μικρά παιδιά με χαρακτηριστικές στολές και τα εξαπτέρυγα, δίνουν άλλο «χρώμα», ενώ ταυτόχρονα κτυπούν οι καμπάνες των αντίστοιχων εκκλησιών «ανταλλάσσοντας» μηνύματα. – ΠΗΓΗ: εφημ. «Χρόνος» Κομοτηνής, 2012.
Στις Μέτρες (αρχαία Εργίσκη Ανατολικής Θράκης – νυν Τσατάλτζα Ευρωπαϊκής Τουρκίας), τα παιδιά φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα. Την Μεγάλη Πέμπτη τον περιφέρουν στα σπίτια. Ζητούν κλαδιά για να τον κάψουν την επομένη ημέρα, στον Επιτάφιο. Την Μεγάλη Παρασκευή η πομπή του Επιταφίου σταματά έξω από ένα παρεκκλήσι, όπου είναι έτοιμη η φωτιά, όπου θα καεί ο Ιούδας. Ο ιερέας διαβάζει το Ευαγγέλιο, ανάβουν την φωτιά και καίνε τον προδότη. Παίρνουν μια χούφτα από τις στάχτες και την ρίχνουν στα μνήματα.
ΚΥΠΡΟΣ
Η ακολουθία του Επιταφίου, στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου Εξορινού(*), στην μεσαιωνική πόλη της (ακόμα δυστυχώς) κατεχόμενης Αμμοχώστου, επανατελέστηκε για πρώτη φορά, μετά το 1957, το 2014… Παρευρέθησαν πάνω από 4.000 Ελληνοκύπριοι, που μετέβησαν ειδικώς γι’ αυτόεπιγρ στην Αμμόχωστο! Χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Κωνσταντίας – Αμμοχώστου, Βασίλειος, και ο τελευταίος ιεροψάλτης του ναού, ο 80χρονος Ανδρέας Τσαγκαράς. Επίσης, έψαλλαν ιεροψάλτες της Μητρόπολης Κωνσταντίας. Τα εγκώμια έψαλε η μεικτή χορωδία του Δήμου Αμμοχώστου. Η περιφορά του Επιταφίου έγινε στον χώρο πέριξ του ναού.
(*) Ο ναός διασώζει τοιχογραφίες με συριακές επιγραφές – άρα είναι πιθανότατα νεστοριανή εκκλησία. Την έκτισε ένας από τους αδελφούς Λαχανεστούρη ή Ουλαχά, που ήταν οι πλουσιότεροι έμποροι της Αμμοχώστου, λίγο πριν από το 1360, επί Φραγκοκρατίας – βλ. Λ. Μαχαιράς. Επί οθωμανοκρατίας και έως τις αρχές του 20ού αιώνα η εκκλησία έγινε… σταύλος για καμήλες! Μόνον μια φορά τον χρόνο επιτρεπόταν στους Έλληνες ορθοδόξους, κατοίκους της Αμμοχώστου, να τελούν λειτουργία, την ημέρα της εορτής του αγίου Γεωργίου. Έτσι κατεστράφησαν οι περισσοτέρες τοιχογραφίες – βλ. C. Enlart. Αργότερα οι Έλληνες της Αμμοχώστου ζήτησαν και πέτυχαν να τους παραχωρηθεί με μακροχρόνιο ενοίκιο η εκκλησία, από την αγγλική αποικιακή κυβέρνηση! Έτσι ξαναέγινε εκκλησία μέχρι το 1957, οπότε εκδιώχθηκαν οι Έλληνες από την εντός των Τειχών Αμμόχωστο…
ΤΟ ΜΥΡΙΟΛΟΪ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ (για τον Ιούδα)
Μέ αργό βήμα η Παναγιά, κι’ αμέτρητο τόν πόνο,
τήν νύχτα αυτή κατέβαινε τού Γολγοθά τόν δρόμο.
Τόν Άγιο Γιάννη πλάι της μέσ’ τό βαθύ σκοτάδι,
οι πέτρες ανατρίχιαζαν στόν μυστικό της θρήνο,
κι’ όλα τριγύρω σιωπηλά ήταν τό βράδυ εκείνο’
θαρρείς τόν κόσμο νέκρωσε ένας μεγάλος πόνος.
Κι’ όσο βαδίζη σιωπηλά στ’ άχαρα εκείνα μέρη,
μοιρολογούσε η Παναγιά τά πιό όμορφα πού ξέρει.
Τά λέν’ τά όρη κ’ οι πλαγιές, απ’ όπου κι’ άν διαβαίνη,
κάθε λουλούδι τρυφερό πού βρίσκει, τό μαραίνει.
Κλαίει η Παρθένα κι’ έγινε σκοτάδι εκείνη η μέρα’
είναι Θεός, Θεάνθρωπος κ’ η Παναγιά Μητέρα.
Μ’ ακούει πού κάνω μιά φωνή, η έρημη τραντάζει’
ώ! τί φωνή λυπητερή ποιά είναι αυτή πού στενάζει.
Ποιά, κι’ άλλη, μάνα σάν κι’ εμέ κλαίει κι’ αναστενάζει’
γιά τού παιδιού της τόν καϋμό, έχει πικρό μαράζι.
Μιά μάνα κάθεται εκεί, μοναχή, σέ μιάν άκρη
κι’ απαρηγόρητη θρηνεί καί χύνει μαύρο δάκρυ.
Καί ‘κείνη, σάν τήν Παναγιά, τόν γυιό της έχει χάσει
καί δέν μπορεί, η άμοιρη, ποτέ νά τόν ξεχάση.
Η Παναγία τόν Χριστό, τόν είδε σταυρωμένο’
μά η άλλη είδε τόν γυιόκα της στό δένδρο, κρεμασμένο.
Κλαίει, αλλά τό κλάμα της δέν συγκινεί, κανένα’
μά αισθάνεται τόν πόνο της, η Παναγιά Παρθένα.
Ακούει τό μοιρολόι της καί πάει νά τήν γνωρίση,
λόγια αγάπης νά τής πή, νά τήν παρηγορήση.
Μ’ ένα χαμόγελο γλυκό, ναί, τού Χριστού η μητέρα
τής λέει’ τί έχεις δύστυχη, καί δέρνεσαι εδώ πέρα;
Δέν είσαι η μόνη πού έχασες τό φώς τών οματιών σου’
πές μου ποιός είναι ο γυιόκας σου, ποιός είναι ο καϋμός σου;
Καί η μάνα πού είναι ένοχη, τά μάται χαμηλώνει
κ’ η ερώτηση αυτή, τά σπλάχνα της πληγώνει.
Σκύβει δίπλα της καί απαντά, αδελφή, Ιούδας ονομάζεται
τό άμοιρο παιδί μου, στούς πέντε δρόμους ρίχθηκα σάν
νάμουνα ζητιάνα, ώ! πού νά μήν τό έσωνα ποτέ, νά γίνω μάνα.
Η Παναγιά κατάλαβε, τόν γυιό της τόν γνωρίζει,
μά η Μητέρα τού Χριστού, δέν φεύγει, δέν βογγύζει,
τόν ιδικό της τόν καϋμό ξεχνάει τήν ώρα εκείνη.
Καί γιά τήν μάνα τού κακού, τά δάκρυά της χύνει,
σκύβει καί τήν ασπάζεται, χαϊδεύει τά μαλλιά της,
τής λέει λόγια τρυφερά καί τήν γλυκομερώνει,
τής δίνει θάρρος, δύναμη καί πάνω τήν σηκώνει.
Έλα, τής λέει, άμοιρη, πρέπει νά ξαποστάσης,
πάμε μαζί στό σπίτι μου τήν νύχτα νά περάσης.
Εκεί οι δυό τόν πόνο μας νά πούμε,
τά δάκρυα νά σμίξουμε καί νά προσευχηθούμε.
Αυτά είπε η Δέσποινα στήν δύστυχη τήν μάνα
η εύσπλαχνη η Παναγιά καί ξεκινάν’ αντάμα.
Ναί, ο Χριστός πού σήμερα εις τόν Σταυρό κρεμάται,
έδωσε τέτοια εντολή «Αλλήλους αγαπάτε».
Οι Μεγαρίτισσες έψαλαν στο σπίτι το εξής “μοιρολόι της Παναγίας”:
Σήμερον μαύρος ουρανός σήμερον μαύρη μέρα,
σήμερον εσταυρώσανε, τον πάντων βασιλέα.
Σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται.
Σήμερον έβαλαν βουλήν οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά οι τρισκαταραμένοι.
Σαν κλέφτη τον επιάσανε και σαν φονιά τον πάνε
και στου Πιλάτου τις αυλές εκεί τον τυραγνάνε.
Κι η Παναγιά η δέσποινα κι οι άλλες οι γυναίκες
έπιασαν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι.
Το μονοπάτι τς’ έβγαλε μεσ’ στου ληστή την πόρτα.
Τηρά δεξιά, τηρά ζερβά, κανέναν δεν γνωρίζει.
Τηρά και δεξιότερα βλέπει τον Άγιο Γιάννη
-Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε και βαπτιστή του γυιού μου
μην είδες τον υιγιόκα μου και σένα δάσκαλό σου;
-Δεν έχω γλώσσα να σου πω γλώσσα να σου μιλήσω,
δεν έχω χεροπάλαμο, για να σού τονε δείξω.
Βλέπεις εκείνον τον γυμνό, τον παραπονεμένο,
οπού φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτημένο;
Οπού ‘ναι τα ματάκια του ραμμένα με μετάξι,
κι οπού φορεί στην κεφαλή αγκάθινο στεφάνι;
Εκείνος είναι ο γυιόκας σου και μένα δάσκαλός μου…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Ταματα και αναθηματα”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.4.2000.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Επιστημονική μελέτη τριών μετεωρολόγων λέει υπάρχει μια σαφής σχέση Σελήνης και «σοβαρών» βροχών. Εξετάζοντας τα στοιχεία μιας 50ετίας, κατέληξαν ότι οι αιχμές των βροχοπτώσεων συμπίπτουν με την πρώτη εβδομάδα του κύκλου της Σελήνης και δη στο διάστημα από 3 – 5 ημέρες μετά την Νέα Σελήνη και την Πανσέληνο.
Εδημοσιεύθη επίσης μια δεύτερη μελέτη δύο Νεοζηλανδών επιστημόνων, με παρεμφερή συμπεράσματα, πως η έλξη της Σελήνης είναι πιθανόν να επηρεάζει την ποσότητα μετεωρητικής σκόνης, που εισέρχεται στην ατμόσφαιρα, ευνοώντας έτσι την δημιουργία καταιγίδων.
Ακολούθησαν πολλές ακόμη σχετικές μελέτες, οι οποίες «ανακάλυψαν» μια μετεωρολογική πραγματικότητα, που ο λαός εγνώριζε: Ότι δηλαδή η Μεγάλη Εβδομάδα, η οποία τοποθετήθηκε αμέσως μετά την Εαρινή Πανσέληνο, έχει υψηλές πιθανότητες να είναι βροχερή.
ΠΗΓΗ: Μπράντλεϊ, Γούντμπερι και Μπράϊερ, και άλλη μελέτη των Άντερλεϊ και Μπόουεν, περιοδικό Sciense, 1962.
ΕΘΙΜΑ της ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ Λεκακης πρωτος αρχαιος αρχαιοτερος Εσταυρωμενος Προμηθεας Δεσμωτης Προμηθευς εικονα, επιταφιος γιρλαντες λουλουδι λουλουδια λουλουδιων ερυθρομορφος κρατηρας Απουλια Μεγαλη Ελλαδα Κατω Ιταλια 4ος αιωνας πΧ Μουσειο Βερολινου ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ στολισμος Επιταφιου ψαλμος Μεγαλες ωρες Εσπερινος Αποκαθηλωσις του Εσταυρωμενου Ιερο Κουβουκλιο υφασμα επιταφιο κεντημα ζωγραφικη Χριστος νεκρος μετεωρολογια βροχη Πανσεληνος, ανοιγουν οι ουρανοι καιρος μουντος βροχερος θλιψη Παναγιας Παθη παιδι πασχαλινα λαμπριατικα καλαντα ψαλμοι Ελλαδας ορθρος Μεγαλο Σαββατο υμνολογια ταφη Ιωσηφ Νικοδημος καθοδος ψυχης αδης ψυχη ακολουθια τρεις 3 στασεις σταση μερος Εγκωμια, εγκωμιο τροπαριο λαος, αγνωστου ποιητου στασις μερη τροπαρια αγνωστος ποιητη ποιητης ζωη εν ταφω, αξιον εστι μεγαλυνειν, γενεαι πασαι γλυκυ μου εαρ, ρυθμος ζευμπεκικος ζειμπεκικος ζευμπεκικο ζειμπεκικο Περιφορα ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ Αττικη ωραιοτερος παραδοσιακος κατανυκτικος ωραιοτεροι παραδοσιακοι κατανυκτικοι πιο ωραιος παραδοση κατανυκτικοτερος περιφορες ΙΝ ιερος ναος εκκλησια Σωτηρος, Αγιας Αικατερινης, Παναγιας Γρηγορουσας, Σωτηρα, Αγια Αικατερινη, Παναγια Γρηγορουσα, αρχαιολογικος χωρος Αθηνων αθηνας αθηνα Ρωσικη εκκλησια Λυκαβηττος παρεκκλησι Αγιου Γεωργιου Γεωργιος Αγιων Ισιδωρων, Ισιδωροι πομπη αθηναικος Τουρκοβουνια, αγχεσμος παλαιο εκκλησακι Κοιμησεως της Θεοτοκου, λειτουργια Αιθιοπες αιθιοπια ΙΜ ιερα μονη Καισαριανης Καισαριανη μεσημεριανος μεσημερι βυζαντινη αρχιτεκτονικη ιερη Βυζαντιο Ιωαννου Κυνηγου Ιωαννης γιαννης γιαννη Κυνηγος Παρασκευη Υμηττος Πεντελη, Ριζαρειος Σχολη Χαλανδρι, Φιλοθεη, Παντοβασιλισσα Ραφηνα Εισοδια της Θεοτοκου Μαρκοπουλο Ωρωπος ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ Αγρινιο επιταφιοι ψαλμωδια χαλκουνια αυτοσχεδια βεγγαλικα φλογα οθωμανοκρατια Αγρινιωτες οχληση χλευη οθωμανοι εβραιοι χαλκουνι φοβος ενοχληση κατασκευη λαικη επινοηση χαρτινος κυλινδρος μπαρουτη ακροφυσιο καφτρα τσιγαρο μπαρουτι εχθρος 19ος αιωνας μχ 1830, ανταγωνισμος, κοινοτητα πολη Βραχωριτες βραχωρι Σουλιωτες, σουλι μαχη Τουρκοι ενορια νικη Κατοχη δικτατορια απαγορευση φωτιες γειτονια χαλκουναδες, αποχαιρετισμος νευμα κεφαλη αποχωρηση ΚΥΚΛΑΔΕΣ Δροσιανης Δροσιανη Ναξου ναξος παλαιοτερη βυζαντινη Κυκλαδων ΗΠΕΙΡΟΣ Μοιρολοι της Παναγιας, Κοπανη Δωδωνης, Δωδωνη ιωαννινων πασχα θρηνος μονογενης υιος συναντηση ανταμωμα, 2006, συλλογικη μνημη ΕΠΤΑΝΗΣΑ Κερκυρα Κερκυρας θρησκευτικομουσικη κατανυξη θρησκεια μουσικη μπαντες φιλαρμονικες μπαντα Φιλαρμονικη Εταιρεια Παλια πρωτη φορα 1841 Μαντζαρος βερντι Verdi Καποδιστριας σοπεν Chopin Μητροπολη αντατζιο Adagio αλμπινιονι Albinoni πενθιμο εμβατηριο σβεντουρα Sventura Συμφορα μαριανι Mariani Μητροπολις ΚΡΗΤΗ καθεδρικος Βουλγαρω Μηθυμνη Χανιων, μοναδικη υπαιθρια Αποκαθηλωση Δημος Κισσαμου Μητροπολις Κισσαμου και Σελινου, Ερυθρος Σταυρος, βρακοφοροι παιδια πενθιμα λαβαρα, Μανδηλιον Μανδηλιο Μανδηλι Εξαπτερυγα, μαυροφορεμενες μαυροφορες γυναικες χωριο εικονα ΘΡΑΚΗ Κομοτηνη ροδοπης αρμενικη συνοικια στολη εξαπτερυγο καμπανα μηνυμα ΚΥΠΡΟΣ Εξορινου, Εξορινος μεσαιωνικη πολη κατεχομενης Αμμοχωστος κατεχομενα 1957, 2014 Ελληνοκυπριοι, Μητροπολιτης Κωνσταντιας – Αμμοχωστου, Βασιλειος, τελευταιος ιεροψαλτης Τσαγκαρας ιεροψαλτες Κωνσταντια μεικτη χορωδια ΜΥΡΙΟΛΟΙ Ιουδας αργο βημα αμετρητος πονος, νυχτα Γολγοθας δρομος Γιαννης σκοταδι, πετρα ανατριχιλα μυστικος σιωπη κοσμος σιωπηλα αχαρο μερος ομορφο ορη πλαγια μαρασμος Παρθενα κλαμα Θεος, Θεανθρωπος Μητερα φωνη ερημη τρανταγμα λυπητερη στενασμος μανα αναστεναγμος καυμος, πικρο μαραζι μαννα μοναχη ακρη απαρηγορητη μαυρο δακρυ γυιος αμοιρη, σταυρωμενος γυιοκας δενδρο, κρεμασμενος συγκινηση λογια αγαπη παρηγορια χαμογελο γλυκο δυστυχη, φως οματιων γιοκας καημος ενοχη, ματια χαμηλα σπλαχνα πληγη αδελφη, ονομα αμοιρο πεντε δρομοι ζητιανα,βογγυζω κακος δακρυα ασπασμος χαδι μαλλια τρυφερα γλυκομερωμα θαρρος, δυναμη αμοιρη, σπιτι προσευχη Δεσποινα ευσπλαχνη Σταυρος εντολη Αλληλους αγαπατε μετεωρολογικα Σεληνη βροχοπτωση κυκλος Σεληνης Νεα Πανσεληνος ελξη μετεωρητικη σκονη ατμοσφαιρα, καταιγιδα μετεωρολογικο φινομενο Εβδομαδα, Εαρινη βροχερη Μπραντλει, Γουντμπερι Μπραιερ, αντερλει Μποουεν, 1962 τοιχογραφια συρια επιγραφη νεστοριανη αδελφοι Λαχανεστουρη Ουλαχα πλουσιοτεροι εμποροι Αμμοχωστου κυπρου 14ος 1360, Φραγκοκρατια Μαχαιρας οθωμανοκρατια 20ος μετατροπη σταυλος καμηλα ελληνες ορθοδοξοι εορτη πανηγυρι καταστροφη τοιχογραφιες παραχωρηση μακροχρονιο ενοικιο αγγλια αγγλικη αποικιακη κυβερνηση αποικιοκρατια εκδιωξη Τειχη αρτιδια γυναικες προσφορα προσκυνητες αρτιδιο αρτος ρακη ρακι αρχαιοτερη Βαλκανια 4ος 6ος αιωνας μΧ Βυζαντιο κοιλαδα Δρυμαλιας, Δρυμαλια Φραγκοκρατια τιμαριο οικος Μπελονια Μπελονιας καταληψη οθωμανοι τελευταιος Φραγκος Δουκας της Ναξου και Αιγαιου, δουξ Ιωαννης Δ Κρισπης, εγγραφο 16ος 1555 εκχωρηση μοναστηρι ελληνικη ορθοδοξη ανασκαφες 1970 αρχαιολογικη υπηρεσια, συμπλεγμα τεσσερις 4 εκκλησιες βυζαντινος ρυθμοος σχημα σταυρου σταυροσχημη εικονα αυτομεταφορα ονομα ετυμολογια παρακαλεμα παρακαλι ανομβρια λειτουργια ταμα, κυκλικη μαρμαρινη πλακα θρυλος θησαυρος, μαρμαρωση απολιθωση θαυματουργη θαυμα αρχαιοκαπηλια κλοπη λιτανεια βροχης δροσια ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΖΥΜΩΜΑ ΤΣΕΡΑΜΙΔΟΠΙΤΑ ΠΡΟΖΥΜΙ ΤΣΕΡΑΜΙΔΟΠΙΤΤΑ ΑΝΕΒΑΤΗ ΖΥΜΑΡΙ, ΚΕΡΑΜΙΔΙ διατροφη ΝΗΣΤΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΑΝΕΣ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΑΦΟΙ ΑΝΑΜΜΑ ΚΑΝΤΗΛΙ, ΚΕΡΙ ΝΕΕΣ ΚΟΠΕΛΛΕΣ ΣΤΟΛΙΣΜΟΣ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ, ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΜΥΡΟΦΟΡΕΣ ΛΟΥΛΟΥΔΙ σαραντα 40 ΜΕΡΕΣ ΦΥΛΑΚΤΟ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΩΡΕΣ Μεγαριτισσες σημερον μαυρος ουρανος σημερα μαυρη παντων βασιλεας θλιψη βουνα λυπη βουλα ανομοι εβραιοι, ανομια σκυλια τρισκαταραμενοι καταραμενοι κλεφτης φονιας Πιλατος αυλη τυραγνια βασανιστηριο γυναικες στρατι μονοπατι ληστης πορτα Προδρομος βαπτιστης υιγιοκας υγιοκας δασκαλος γλωσσα χεροπαλαμο, γυμνος παραπονεμενος πουκαμισο αιμα ματακια ραμμενα μεταξι, κεφαλη αγκαθινο στεφανι γυοκας Δρυοβουνο Βοιου Κοζανης, Βοιο Κοζανη αναπαρασταση λοφος Γολγοθα χωριο Σισανιου και Σιατιστης σκηνωμα μυροφορα κοπελες, παραδοσιακη φορεσια δυτικη Μακεδονια Ζακυνθος αμφιπροσωπη ξυλογλυπτη αγιογραφια Αμνος μεσημερι Νικολαου Νικολαος Μωλος Mater Dolorosa Παναγιας του Παθους εναποθεση ξημερωματα Μεγαλο Σαββατο catalca Çatalca Μετρες μετραι Εργισκη Ανατολικη Θρακης Τσαταλτζα Ευρωπαικη Τουρια ομοιωμα Ιουδα Πεμπτη περιφορα σπιτια κλαδι καψιμο πομπη παρεκκλησι, φωτια Ιουδας ιερεας Ευαγγελιο, προδοτης σταχτη μνημα Συρος, εορτασμος ενωση θρησκεια ορθοδοξια καθολικοι καθολικισμος Ευαγγελιστες ορθοδοξος Μητροπολεως Μεταμορφωσης, Κοιμηση Θεοτοκου Πλατεια Μιαουλη χορωδια βράζουν σαλιγκαρια ζουμι πικρη χολη νησι υδρα μοναδικη συνοικια Καμινι υδρας θαλασσα Τηνος παραλια Καλαμια Σπιταλια νησακι μικρονησι Χανδρα, φωτεινος δεηση ναυτικοι επιμνημοσυνη πνιγεντες πνιγμενοι πνιγμος νεκροταφειο, θανατος ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Σπαρτη Λακωνιας, λακωνια ξεστολισμα καντηλαναφτης, κερι παπας δισκος σταυρολουλουδα σταυρολουλουδο μοιρασμα φυλακτο αρρωστια παιδακι καρβουνο νερο λιβανισμα λιβανι ΑΙΓΑΙΟΥ, Μυτιληνη Λεσβος αρπαγη λουλουδιων κλεμμενα θαυματουργες ιδιοτητες κλοπη χριστολουλουδα χριστολουλουδο καλο γιατρεια θεραπεια πονοκεφαλος, φυλακτα γαληνεμα ταξιδι παραδοση μικροχωρι Νεο Σουλι Δημος Εμμανουηλ Παππας Σερρων μοναδικο εθιμο Γεφυρια νεαρες κοπελλες παλληκαρι αυλη σπιτι φυλλα δενδρο ξυλινη μεταλλικη κατασκευη σχημα γεφυρι εικονες σαραντα 40 ημερες, σαρανταμερο σαρανταημερο 40μερο Αναληψη ξερολουλουδο εικονοστασι ευλογια Τυρόος Κυνουρίια Αρκαδια ψαροκαικο Καλαματα Μεσσηνια ριψη σαιτων σαιτοπολεμος, φλογες βροντη σαιτα σαιτολογος πιστοι σαιτες Ραχη Αβραμογιαννης, Φυτεια Ναυπακτος Αιτωλοακαρνανιας, δαδα νταπια καστρο δαδες φωταγωγια φαντασμαγορικη εικονα ηρωας Παξινος μπουρλοτιερης Ανεμογιαννης παξοι πυρποληση τουρκικη ναυαρχιδα Μαρπησσα Παρος αναπαραστασεις ζωη παθη Χριστου ανασταση Λαζαρου, λαζαρος εισοδος Ιεροσολυμα, μετανοια Μαγδαληνη Μυστικος Δειπνος, προσευχη ορος των Ελαιων, Ποντιος Πιλατος, αναβαση Γολγοθα κρεμαλα απαγχονισμος Σταυρωση κεραμιδοπιτα κεραμιδοπιττα πιτα πιττα
