Στο κύριο πρόγραμμα που υλοποιεί το Υπουργείο Πολιτισμού στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, για τη θωράκιση του μνημειακού αποθέματος, από τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής, αλλά και για την ανάδειξη των σημαντικών αρχαιολογικών χώρων, περιλαμβάνονται τα έργα προστασίας και αντιπλημμυρικής θωράκισης του Ιερού της Δήμητρας και της Κόρης, στα Άβδηρα. Η πόλη των Αβδήρων ιδρύθηκε σε παραθαλάσσια, κατά την αρχαιότητα, περιοχή, στις εκβολές του ποταμού Νέστου, στο βόρειο μυχό κόλπου που σήμερα έχει μετατραπεί σε έλος. Οι πρώτοι άποικοι ήρθαν από τις Κλαζομενές, στα μέσα του 7ου αι. π.Χ. Εκατό χρόνια αργότερα κατέπλευσε νέο κύμα αποίκων από την πόλη Τέω, που εγκαταστάθηκε και συγκατοίκησε με τους Κλαζομένιους. Η πόλη γνώρισε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση και φιλοξένησε τον Ξέρξη και τον στρατό του το 480 και το 479 π.Χ.. Επί της αρχιτεκτονικής και στατικής μελέτης αποκατάστασης και ανάδειξης του τμήματος του βορείου περιβόλου, του νεώσοικου και του Ιερού της Δήμητρας και της Κόρης, αλλά και της μελέτης αντιπλημμυρικής προστασίας τμήματος του βορείου περιβόλου, γνωμοδότησε θετικά το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.
Οι μελέτες – οριστική αρχιτεκτονική μελέτη αποκατάστασης και ανάδειξης τμήματος του βορείου περιβόλου, ειδική υδραυλική μελέτη αντιπλημμυρικής προστασίας του συγκεκριμένου τμήματος, στατική μελέτη δομικής αποκατάστασης του νεώσοικου και του ιερού της Δήμητρας και της Κόρης – αφορούν στον βόρειο οχυρωματικό περίβολο της αρχαϊκής και κλασσικής πόλης των Αβδήρων, που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τον σύγχρονο οικισμό και 1,4 χλμ. από τη θάλασσα, όπου βρίσκεται ο επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος των Αβδήρων. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΛΑΤΡΕΙΑ της ΘΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ στην ΘΡΑΚΗ, ΕΔΩ.
Σκοπός της μελέτης αντιπλημμυρικής προστασίας του βορείου περιβόλου είναι ο υπολογισμός της πλημμυρικής παροχής (παραπάνω και παρακάτω εικόνες) της λεκάνης απορροής, στο συγκεκριμένο τμήμα, και ο καθορισμός του τρόπου διοχέτευσης των υδάτων στους πλησιέστερους αποδέκτες. Στόχος είναι η προστασία, η αποκατάσταση και ανάδειξη των ευαίσθητων οικοδομικών καταλοίπων, ώστε να επιτυγχάνεται η βελτίωση της αναγνωσιμότητάς τους. Η μελέτη περιλαμβάνει και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και μεταξύ άλλων αφορά στη διαμόρφωση της εισόδου, στη δημιουργία περιμετρικής διαδρομής, στο διαχωρισμό της διαδρομής από την ανασκαμμένη περιοχή, στη διαμόρφωση ράμπας για την πρόσβαση στην κλίμακα του ιερού και ελεύθερη κίνηση στο εσωτερικό του σκάμματος, στη διαμόρφωση θέσεων στάθμευσης εξωτερικά της εισόδου και στη διάστρωση αυτών καθώς και του δρόμου πρόσβασης.
Στην περιοχή μελέτης, τα σημαντικά αρχαιολογικά κατάλοιπα που αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές της περιόδου 1982 – 1993, αφορούν στο τμήμα του τείχους των Κλαζομενίων, που κατασκευάστηκε στα 650 – 625 π.Χ., καταστράφηκε στα τέλη του 7ου – αρχές 6ου αιώνα π.Χ. και σήμερα διατηρούνται τμήματα της βάσης του τείχους και της βόρειας πύλης. Στην ίδια οικοδομική φάση ανήκουν και δύο χώροι, οι οποίοι έχουν κατασκευαστεί σε επαφή με το τμήμα του τείχους των Τηίων, το οποίο κατασκευάστηκε στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. και καταστράφηκε ή εγκαταλείφθηκε κατά το β’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Από τον πύργο διατηρείται το κατώτερο τμήμα του, κατάλοιπα του νεώσοικου, που χρονολογείται στα τέλη 6ου – αρχές 5ου αιώνα π.Χ.. Επίσης, περιλαμβάνονται τμήμα μεταγενέστερου θαλάσσιου τείχους που αποκαλύφθηκε δυτικά του νεώσοικου, και το οποίο κατασκευάστηκε όταν οι προσχώσεις δεν επέτρεπαν πλέον την πλεύση, και το υπαίθριο ιερό, αφιερωμένο στη Δήμητρα και στην Κόρη, που λειτουργούσε πάνω από δύο αιώνες, από τα τέλη 6ου έως τα τέλη 4ου αιώνα π.Χ. Η πόλη έγινε μέλος της Α΄ και της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, το 350π.Χ. και κατακτήθηκε από τον Φίλιππο Β΄. Την ίδια περίοδο οι προσχώσεις του Νέστου άλλαξαν τη γεωμορφολογία της περιοχής, και το φυσικό λιμάνι της πόλης προσχώθηκε και αχρηστεύτηκε. Αυτό οδήγησε τους Αβδηρίτες να εγκατασταθούν νοτιότερα, μετά τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., σε θέση με μεγαλύτερο υψόμετρο και πιο κοντά στη θάλασσα.
- Η Υπουργος Πολιτισμού Λ. Μενδώνη δήλωσε: «Η πόλη των Αβδήρων, μία από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Θράκης, αποτέλεσε κέντρο οικονομικής και πνευματικής ακμής στην αρχαιότητα, συνδέοντας το όνομά της με μεγάλες προσωπικότητες, όπως ο Δημόκριτος και ο Ιπποκράτης. Η ίδρυσή της, στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. από αποίκους των Κλαζομενών, σηματοδότησε την απαρχή μιας λαμπρής πορείας, που συνεχίστηκε με την εγκατάσταση των Τηίων και τη συμμετοχή της στις μεγάλες ιστορικές εξελίξεις της εποχής. Οι εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης των Αβδήρων εντάσσονται σε ένα ευρύτερο σχέδιο διατήρησης και προβολής του αρχαιολογικού τους πλούτου, το οποίο χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Τα κυριότερα προβλήματα παθολογίας προκαλούνται από τα στάσιμα νερά, καθώς η περιοχή είναι ελώδης, με επακόλουθο τη φθορά των αρχιτεκτονικών μελών και των τειχών. Επειδή το δυτικό τμήμα του τείχους, με τον πύργο, είναι μονίμως κάτω από την επιφάνεια του νερού, σε συνδυασμό με τις φθορές των αρχιτεκτονικών μελών, δεν γίνεται αντιληπτή η μορφή των οικοδομικών καταλοίπων και της αλληλουχίας των οικοδομικών φάσεων του αρχαιολογικού χώρου. Το Υπουργείο Πολιτισμού, μέσω της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης, υλοποιεί στοχευμένες επεμβάσεις, τόσο στον οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο, όσο και σε μικρότερους, λιγότερο γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους, όπως στο Πολύστυλο, εστιάζοντας στην ενοποίηση του χώρου με το οργανωμένο τμήμα του αρχαιολογικού χώρου των Αβδήρων. Στην περίπτωση του Ιερού της Δήμητρας και της Κόρης, οι εργασίες εστιάζουν στη διαμόρφωση δικτύου περιήγησης, στη συντήρηση των οικοδομικών καταλοίπων και στη θωράκιση του χώρου έναντι πλημμυρών, ενισχύοντας την προστασία και τη βιώσιμη διαχείρισή του».
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 29.4.2025.
Της αρχαιολόγου Κωνσταντίνας Καλλιντζή
Σε προνομιούχο θέση με δύο φυσικά λιμάνια, στα παράλια της Θράκης, βρίσκονται τα Άβδηρα, μια από τις πιο σημαντικές αρχαίες πόλεις του βορείου Αιγαίου. Ιδρύθηκαν στα μέσα του 7ου αι. π.Χ. από αποίκους των Κλαζομενών, ελληνικής πόλης στη χερσόνησο της Ερυθραίας στη Μ. Ασία, που ήλθαν στην περιοχή με οικιστή τον Τιμήσιο. Από την πρώτη αυτή αρχαϊκή πόλη έχει ανασκαφεί μόνο τμήμα του τείχους και μία κατοικία. Η πορεία της αποικίας ήταν φθίνουσα όχι μόνο λόγω των συγκρούσεων με τους Θράκες, τους παλαιότερους κατοίκους της περιοχής, αλλά, κυρίως, λόγω των κακών κλιματολογικών συνθηκών. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότεροι τάφοι αυτής της περιόδου ανήκουν σε βρέφη, γεγονός που οδήγησε τους αρχαιολόγους στο συμπέρασμα ότι οι πρώτοι άποικοι κινδύνευσαν σοβαρά από την ελονοσία, κάτι που αποδεικνύεται και από τη μελέτη του σκελετικού υλικού.
Περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 545 π.Χ., ο χώρος αποικίσθηκε για δεύτερη φορά από κατοίκους της Τέω, επίσης ελληνικής πόλης που βρισκόταν νότια των Κλαζομενών. Οι Τήιοι εγκαταστάθηκαν στον ίδιο χώρο και συγκατοίκησαν με τους Κλαζομένιους, προβάλλοντας ως μυθικό οικιστή τον Ηρακλή και επώνυμο ήρωα τον Άβδηρο, τον οποίο, σύμφωνα με το μύθο, κατασπάραξαν τα άλογα του βασιλιά των Βιστόνων Θρακών, Διομήδη. Αρχικά και αυτοί αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα με τους Θράκες, αλλά τελικά επικράτησαν και γρήγορα η πόλη τους παρουσίασε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση. Η γεωργία, η κτηνοτροφία, η αλιεία, οι βιοτεχνικές δραστηριότητες και προπάντων το ιδιαίτερα εκτεταμένο εμπόριο αποτελούσαν τις πηγές του ιδιωτικού και του δημόσιου πλούτου. Ενδεικτική της οικονομικής ευρωστίας της πόλης είναι η ανθηρή νομισματοκοπία της, που άρχισε γύρω στο 540 π.Χ., και το γεγονός ότι το 480 π.Χ. και 479 π.Χ. φιλοξενήθηκε εκεί ο Ξέρξης με το στρατό του, αφήνοντας πίσω του ως δώρα ανταπόδοσης ένα χρυσό ξίφος και μία χρυσοποίκιλτη τιάρα. Τα Άβδηρα έγιναν μέλος της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας πληρώνοντας ιδιαίτερα μεγάλο φόρο, ενώ διατηρούσαν στενές σχέσεις και με το ανεξάρτητο θρακικό βασίλειο των Οδρυσών. Από την περίοδο αυτή, της μεγάλης ακμής της πόλης, σώζεται σημαντικό τμήμα των τειχών (βόρειος περίβολος), ένα ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, νεώσοικος και κατοικίες. Η ιστορία της πόλης συνδέεται με την παρουσία και τη δράση μεγάλων πνευματικών ανδρών, όπως είναι ο Λεύκιππος, ο Δημόκριτος, ο Πρωταγόρας και ο Ιπποκράτης. Παρ’ όλα αυτά, στην αρχαιότητα τα Άβδηρα ήταν περιβόητα για τη μωρία των κατοίκων τους, το λεγόμενο «αβδηρητισμό», που είναι βέβαιο ότι σχετιζόταν με τις συχνές ασθένειες που προκαλούσαν τα έλη της περιοχής.
Το 376 π.Χ. η πόλη δέχθηκε την εισβολή του θρακικού φύλου των Τριβαλλών, ενώ γύρω στο 350 π.Χ. κυριεύθηκε από το Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο Β΄. Τα γεγονότα αυτά, σε συνδυασμό με τις γεωμορφολογικές μεταβολές που επέφεραν οι προσχώσεις του Νέστου, ανάγκασαν τους Αβδηρίτες γύρω στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. να μεταφερθούν νοτιότερα. Το νέο πολεοδομικό συγκρότημα κατασκευάσθηκε με ενιαίο πρόγραμμα σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα. Περιλάμβανε ισχυρά τείχη (νότιος περίβολος), ακρόπολη, δύο λιμάνια και θέατρο, ενώ οι κατοικίες ήταν διευθετημένες σε οικοδομικά τετράγωνα. Η μορφή αυτή της πόλης διατηρήθηκε μέχρι τα αυτοκρατορικά χρόνια, οπότε τα τείχη καταστράφηκαν και επιχώθηκαν, ενώ νέες κατοικίες οικοδομήθηκαν πάνω από αυτά καθώς και έξω από τα δυτικά όρια της αρχαίας πόλης. Αργότερα, στο α΄ μισό του 4ου αι. μ.Χ., ο οικισμός, που είχε ήδη συρρικνωθεί σημαντικά, μεταφέρθηκε στο λόφο της αρχαίας ακρόπολης και μετονομάσθηκε σε Πολύστυλον. Στην περιοχή του δυτικού τείχους δημιουργήθηκε εκτεταμένο νεκροταφείο με κοιμητηριακό ναό και η περιοχή παρέμεινε κατοικημένη μέχρι το 14ο αι. μ.Χ.
Οι γνώσεις μας για την ιστορική φυσιογνωμία της πόλης των αρχαίων Αβδήρων προέρχονται από τις αρχαίες ιστορικές πηγές και από την αρχαιολογική έρευνα. Αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Πίνδαρος, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, ο Διόδωρος Σικελιώτης, ο Ιπποκράτης, ο Ξενοφών, ο Πλίνιος μας έχουν δώσει αρκετά στοιχεία για να αναπαραστήσουμε την ιστορική εξέλιξη της πόλης και τον τρόπο ζωής των αρχαίων Αβδηριτών. Στη νεότερη εποχή η αρχαία πόλη ταυτίσθηκε από τον Αυστριακό αρχαιολόγο Regel το 1887. Η συστηματική ανασκαφική έρευνά της ξεκίνησε το 1950 από το Δ. Λαζαρίδη και συνεχίζεται μέχρι σήμερα από τη ΙΘ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων. Παράλληλα, στο χώρο πραγματοποιούνται εργασίες υποδομής, ανάπλασης, διαμόρφωσης και ανάδειξης, καθώς και ολοκληρωμένο πρόγραμμα συντήρησης, στερέωσης και αποκατάστασης των αρχαίων κτισμάτων, που περιλαμβάνει και συμπληρωματική ανασκαφική έρευνα, ώστε να ενοποιηθούν τμήματα που είχαν ανασκαφεί παλαιότερα, κατά το διάστημα 1980-1991.
O αρχαιολογικός χώρος των Αβδήρων, στο ακρωτήριο Μπουλούστρα, περιλαμβάνει το βόρειο και το νότιο περίβολο, την ακρόπολη της αρχαίας πόλης και τα νεκροταφεία της, που εκτείνονται κυρίως στα ΒΔ, Β και ΒΑ και χρονολογούνται στην αρχαϊκή, κλασσική και ελληνιστική περίοδο. Στο χώρο του βορείου περιβόλου σώζονται τμήματα του τείχους και μονόχωρα κτίσματα της παλαιότερης πόλης των Κλαζομενίων, του 7ου αι. π.Χ., τμήματα του τείχους των Τηίων, του 6ου – 5ου αι. π.Χ., νεώσοικος της ίδιας εποχής, που βρισκόταν στο ΒΑ. άκρο του λιμανιού, πριν η περιοχή γίνει χερσαία από τις προσχώσεις, ερείπια ενός ιερού της Δήμητρας και της Κόρης, που χρονολογείται στον 6ο – 4ο αι. π.Χ., και το ελληνιστικό νεκροταφείο.
Το κυρίως ανασκαμμένο και επισκέψιμο τμήμα του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται κοντά στο σημερινό λιμάνι. Πρόκειται για το δυτικό τμήμα του νοτίου περιβόλου της πόλης, στο οποίο διακρίνονται το δυτικό τείχος, πύλη με πύργους, δρόμοι και κατοικίες. Τα πρώτα κτίσματα που συναντά ο επισκέπτης πριν εισέλθει στην αρχαία πόλη είναι κατοικίες των αυτοκρατορικών χρόνων, που δεν ακολουθούν το ιπποδάμειο σύστημα, η κοιμητηριακή βασιλική του χριστιανικού νεκροταφείου του Πολυστύλου, και τα ερείπια πολυτελούς λουτρού των αυτοκρατορικών χρόνων, από το οποίο διακρίνεται μία ελλειψοειδής αίθουσα και η κλίμακα που οδηγεί στα υπόκαυστα.
Ακολουθεί τμήμα του δυτικού σκέλους του τείχους, που χρονολογείται στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Είναι κτισμένο με μεγάλους λαξευτούς γωνιολίθους, έχει πάχος 1,70 – 2,40 μ. και αποτελείται από δύο παρειές δομημένες κατά το ψευδοϊσόδομο σύστημα, ανάμεσα στις οποίες υπάρχει χώμα με μικρές πέτρες. Η πύλη έχει άνοιγμα περίπου 2,50 μ., πλαισιώνεται από δύο τετράπλευρους πύργους και οδηγεί σε μικρή αυλή. Από αυτήν ένας δρόμος αρχικού πλάτους 6 μ. οδηγεί στο εσωτερικό της πόλης. Βόρεια και νότιά του υπάρχουν κατοικίες, από τις οποίες καμμία δεν είναι ανεσκαμμένη πλήρως. Η οικιστική φάση που διακρίνεται ανήκει στα αυτοκρατορικά χρόνια. Προς τα ανατολικά υπάρχει πλακοστρωμένος διάδρομος με ρείθρο, ίδιας εποχής, και ακολουθεί κατοικία, στην οποία διακρίνονται δύο φάσεις, που χρονολογούνται στον 4ο αι. π.Χ. και στο τέλος 2ου – αρχές 3ου αι. μ.Χ. Είναι ανεσκαμμένη σε μεγάλο τμήμα της και αποτελεί τυπικό παράδειγμα αβδηρίτικου σπιτιού: στο μέσον τετράπλευρη αυλή, με πηγάδι και ρείθρο για τα νερά της βροχής, περιβάλλεται από στοές στις οποίες βλέπουν τα δωμάτια. Το σπίτι αυτό ορίζεται στα βόρεια και ανατολικά από δρόμους της πόλης. Βορειότερα υπάρχει κατοικία που έχει ονομασθεί «Σπίτι των Δελφινιών», διότι στην αυλή της βρέθηκε ψηφιδωτό δάπεδο με δελφίνια, που χρονολογείται στο β΄ μισό του 3ου αι. π.Χ. Είναι ανεσκαμμένη αποσπασματικά, όπως και η βορειότερα ευρισκόμενη «Αποθήκη Αμφορέων», του 4ου αι. π.Χ., που ονομάσθηκε έτσι επειδή σε έναν από τους χώρους της βρέθηκαν οξυπύθμενοι αμφορείς. Προς τα ανατολικά των κτισμάτων αυτών υπάρχει μία νησίδα ανασκαμμένη σε μεγάλη έκταση, που περιλαμβάνει κατοικίες με αυλές, πηγάδια, αγωγούς και εστίες.
Ο πιο απομακρυσμένος ανασκαμμένος τομέας προς τα ανατολικά είναι τμήμα οικοδομικού τετραγώνου στο οποίο έχουν αποκαλυφθεί τέσσερις κατοικίες. Μέσα σε αυτές υπήρχαν καταστήματα που πουλούσαν αγγεία και άλλα προϊόντα, ενώ στο κεντρικό τμήμα του συγκροτήματος στεγαζόταν εργαστήριο κοροπλαστικής (παρακάτω κάτοψη), που χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. και αποδεικνύει ότι η κατασκευή πήλινων ειδωλίων ήταν από τις πιο γνωστές βιοτεχνικές δραστηριότητες των Αβδηριτών.
Εκτός από τα επισκέψιμα τμήματα του χώρου υπάρχουν πολύ περισσότερα ανασκαμμένα που απέχουν αρκετά μεταξύ τους, αλλά σε κανένα από αυτά η ανασκαφή δεν έχει ολοκληρωθεί. Στο νότιο άκρο υψώνεται η ακρόπολη της αρχαίας πόλης, όπου σώζεται μόνο τμήμα του αρχαίου τείχους, ενώ στο δυτικό άκρο της, στη θάλασσα, διακρίνεται ο λιμενοβραχίονας του δυτικού λιμανιού. Το δεύτερο λιμάνι της πόλης, το ανατολικό, βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά του νοτίου περιβόλου. Εδώ επίσης διακρίνεται ο λιμενοβραχίονας και αποθήκες. Αν και η εικόνα της αρχαίας πόλης είναι αρκετά καλή, κυρίως όσον αφορά στις ιδιωτικές κατοικίες, στα καταστήματα, στα τείχη και στους τάφους των κατοίκων του βυζαντινού Πολύστυλου, δεν έχουν εντοπισθεί δημόσια κτήρια. Το μοναδικό δημόσιο οικοδόμημα που γνωρίζουμε είναι το θέατρο, το οποίο βρίσκεται ανάμεσα στο βόρειο και στο νότιο περίβολο, στην πλαγιά ενός λόφου, αλλά είναι τόσο κατεστραμμένο που δεν είναι επισκέψιμο.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΞΑΝΘΗΣ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.3.2012.
αρχαια διλιμενος πολη αβδηρα Θρακης, αποικια Κλαζομενιων, 7ος αιωνας πΧ αρχαιο ιερον Δημητρος Κορης αρχαιος δυο λιμανια πολις αβδηριτες νομος ξανθης ξανθη Θρακη, αρχαιες αποικιες Κλαζομενιοι, ιερο Δημητρας Κορη θεα δημητρα διλιμενες πολεις αρχαιοι Θρακες, 2.800 χρονια πριν ιερα περσεφονη Υπουργειο Πολιτισμου Περιφερεια Ανατολικης Μακεδονιας μνημειο κλιματικη αλλαγη αρχαιολογικος χωρος εργα προστασιας αντιπλημμυρικα Αβδηρων ιδρυση παραθαλασσια, αρχαιοτητα, εκβολες ποταμος Νεστος μυχος κολπου ελος πρωτοι αποικοι Κλαζομενες, αποικος Τεως, εγκαταστάαση Κλαζομεναι οικονομια πνευμα Ξερξης περσικος στρατος 5ος 480 479 περιβολος νεωσοικος κας Κεντρικο Αρχαιολογικο Συμβουλιο Υπουργος Μενδωνη σημαντικοτερες αρχαιες πολεις Δημοκριτος Ιπποκρατης Τηιοι ιστορια αρχαιολογια Μακεδονια στασιμα νερα ελωδης, αρχιτεκτονικα μελη τειχη τειχος, πυργος, νερο αρχιτεκτονικο μελος οικοδομικα καταλοιπα Εφορεια Αρχαιοτητων Ξανθης, Πολυστυλο, ενοποιηση οικοδομικα καταλοιπα αρχιτεκτονικη νεωσοικοι οχυρωματικος αρχαικη κλασσικη θαλασσα, ανασκαφη 650 625 καταστροφη 6ος βαση πυλη κατασκευη εγκαταλειψη 4ος 5ος θαλασσιο προσχωσεις πλευση, υπαιθριο αφιερωμενο λειτουργια Α Β Αθηναικη Συμμαχια 350 κατακτηση βασιλιας Φιλιππος Β γεωμορφολογια φυσικο λιμανι Αβδηριτες αρχαιολογος Καλλιντζη προνομιουχος θεση φυσικα παραλια σημαντικοτερη βορειο Αιγαιο ελληνικη χερσονησος Ερυθραια Μικρα Ασια, οικιστης Τιμησιος πρωτη ανασκαφες κατοικια κατοικοι κλιμα βρεφικος ταφος βρεφος ελονοσια, σκελετικο υλικο 545 μυθικος Ηρακλης ηρωας αβδηρος, μυθος, αλογα βασιλευς Βιστονες Διομηδης ιπποι γεωργια, κτηνοτροφια, αλιεια, βιοτεχνια εμποριο ιδιωτικος δημοσιος πλουτος ευρωστια νομισματοκοπια 540 δωρο ανταποδοση χρυσο ξιφος χρυσοποικιλτη τιαρα Αθηνα φορος, ανεξαρτητο θρακικο βασιλειο Οδρυσες κατοικιες Λευκιππος, Πρωταγορας μωρια αβδηρητισμος ασθενεια ελη 376 θρακικο φυλο Τριβαλλοι 350 Μακεδονας ιπποδαμειο συστημα ακροπολη, θεατρο, οικοδομικο τετραγωνο αυτοκρατορικα επιχωση Πολυστυλον νεκροταφειο κοιμητηριακος ναος 14ος μΧ Πινδαρος, Ηροδοτος, Θουκυδιδης, Διοδωρος Σικελιωτης, Ξενοφων, Πλινιος Αυστριακος ρεγκελ Regel αυστρια 19ος 1887 συστηματικη 1950 Λαζαριδης ΙΘ εφα Εφορεια Προιστορικων και Κλασσικων Αρχαιοτητων ακρωτηριο Μπουλουστρα, ακροπολις μονοχωρο κτισμα ερειπια ελληνιστικο κοιμητηριακη βασιλικη χριστιανικο πολυτελες λουτρο ελλειψοειδης αιθουσα κλιμακα υποκαυστο λαξευτος γωνιολιθος, ψευδοισοδομο τετραπλευρος αυλη δρομος πλακοστρωμενος διαδρομος ρειθρο, 2ος αβδηριτικο σπιτι τετραπλευρη πηγαδι νερα βροχη ομβρια υδατα στοα δωματιο Δελφινιων ψηφιδωτο δαπεδο δελφινι 3ος Αποθηκη Αμφορεων οξυπυθμενος αμφορεας αγωγος εστια
