Το έργο ΒΙΑΣ (= Βιοποικιλότητα στους Αρχαιολογικούς Χώρους), μια καινοτόμος προσέγγιση στη σχέση πολιτιστικής κληρονομιάς και βιοποικιλότητος. Συνιστά μια πρωτοποριακή, ολιστική προσέγγιση του πολιτιστικού τοπίου, εξετάζοντας την σύνθετη αλληλεπίδραση ανθρώπου και φύσης. Κεντρικός στόχος του είναι η ανάδειξη της μοναδικής πολιτισμικής κληρονομιάς της Ελλάδας, η οποία περιλαμβάνει τόσο το φυσικό όσο και το ανθρωπογενές περιβάλλον.
Η Ελλάδα, με την μοναδική φυσική και πολιτιστική της κληρονομιά, ακολουθεί τη σύγχρονη τάση μιας ενιαίας ανάδειξης του φυσικού και πολιτιστικού της τοπίου. Στο πλαίσιο αυτό, τον Αύγουστο του 2022, το Υπουργείο Πολιτισμού, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ο Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. και το ΕΚΠΑ υπέγραψαν προγραμματική σύμβαση για την καταγραφή της βιοποικιλότητας σε 20 εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους. Ορισμένοι από αυτούς ανήκουν στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, ενώ άλλοι συμπίπτουν με περιοχές του δικτύου Natura 2000. Σε τρεις περιπτώσεις (Δελφοί, Μετέωρα, Ολυμπία), συντρέχουν και οι δύο αυτοί χαρακτηρισμοί.
Οι χώροι αυτοί, διάσπαρτοι σε όλη την ελληνική επικράτεια, περιλαμβάνουν μνημεία διαφορετικών ιστορικών περιόδων:
- ΑΤΤΙΚΗ: Ακρόπολη Αθηνών-Αρχαία Αγορά-Λόφοι, Σούνιο, Βραυρώνα Αττικης,
- ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ: Επίδαυρος Αργολιδας, Ολυμπία Ηλειας, Μεσσήνη Μεσσηνιας, Ακροκόρινθος Κορινθιας, Μυστράς Λακωνιας,
- ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: Φίλιπποι Καβαλας, Άγιος Αχίλλειος Πρεσπών Φλωρινας,
- ΕΠΤΑΝΗΣΑ: Mon Repos Κέρκυρα,
- ΗΠΕΙΡΟΣ: Δωδώνη Παλαιά Πόλη Ιωαννίνων και Νησί, Νικόπολη Πρεβεζας,
- ΘΕΣΣΑΛΙΑ: Μετέωρα Τρικκαλων,
- ΚΡΗΤΗ: Άπτερα – Γραμβούσα – Μπάλος Χανίων, Φαιστός Ηρακλειου
- ΚΥΚΛΑΔΕΣ: Δήλος, και
- ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ: Δελφοι Φωκιδος.
Οι αριθμοί αποτυπώνουν το μέγεθος του έργου:
- 49 ερευνητές πραγματοποίησαν 586 ημέρες δειγματοληψιών και 90 ημέρες εργαστηριακών αναλύσεων.
Το Υπουργείο Πολιτισμού εξέδωσε ειδική άδεια για την διεξαγωγή των ερευνών εντός των αρχαιολογικών χώρων, ενώ το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας χορήγησε αντίστοιχες άδειες ερευνών. Οι εργασίες πεδίου ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2023 και ολοκληρώθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2024, με συνολικό προϋπολογισμό 258.500 ευρώ (προ ΦΠΑ).
Το έργο ΒΙΑΣ ανέδειξε:
- 10.460 είδη χλωρίδας και πανίδας στους 20 αρχαιολογικούς χώρους, εκ των οποίων 4.403 είναι μοναδικές καταγραφές. – ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκακη: Αυτό που θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να ερευνηθεί είναι, εάν τα ίδια φυτά που φύονται στους αρχαιολογικούς χώρους, έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τα ανάλογα φυτά, που φύονται εκτός αυτών…
Τα ευρήματα αυτά καταδεικνύουν τον σημαντικό ρόλο των αρχαιολογικών χώρων στην διατήρηση της ελληνικής βιοποικιλότητας, υπογραμμίζοντας την ανάγκη ολοκληρωμένων στρατηγικών προστασίας και ανάδειξής τους.
Μια πρώτη δημοσιοποίηση των πολύ σημαντικών αποτελεσμάτων του ερευνητικού έργου, παρουσιάστηκαν στην ημερίδα από τον καθηγητή Ζωικής Ποικιλότητας ΕΚΠΑ και επιστημονικό υπεύθυνο του έργου ΒΙΑΣ Π. Παφίλη, τον καθηγητή Συστηματικής Φυτών & Βιοποικιλότητας ΕΚΠΑ Θ. Κωνσταντινίδη, την Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ολ. Βικάτου και την Διευθύντρια Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Έλ. Κουντούρη. Αναλυτικότερα τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στην έντυπη έκδοση-δημοσίευση, με την επιμέλεια του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ, η οποία περιλαμβάνει τα στοιχεία των ειδών χλωρίδας και πανίδας που καταγράφηκαν στους 20 αρχαιολογικούς χώρους του Προγράμματος ΒΙΑΣ, καθώς επίσης και χρήσιμες εισαγωγικές πληροφορίες για την ιστορία και τις ιδιαιτερότητες των χώρων αυτών, από τις κατά τόπους Εφορείες Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Ο ΟΦΥΠΕΚΑ προχώρησε παράλληλα στην ανάπτυξη δίγλωσσης ιστοσελίδας με το σύνολο του υλικού.
Το έργο χρηματοδοτήθηκε και αξιολογήθηκε από τον Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., ενώ την υλοποίησή του ανέλαβε το Τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ, με επιστημονικό υπεύθυνο του έργου τον καθηγητή Ζωικής Ποικιλότητας Π. Παφίλη. Για την επιτυχή ολοκλήρωση ενός τόσο απαιτητικού εγχειρήματος, το ΕΚΠΑ συνεργάστηκε με οκτώ ακόμα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα: το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών.
Τα εξαιρετικά αποτελέσματα του Προγράμματος ΒΙΑΣ, το οποίο λειτούργησε πιλοτικά, ανοίγουν το δρόμο για ανανέωση και επέκταση της συνεργασίας. Ήδη βρίσκεται υπό σχεδιασμό το Πρόγραμμα ΒΙΑΣ ΙΙ, που αφορά αφενός στην υλοποίηση έρευνας βιοποικιλότητας σε ακόμη μεγαλύτερο αριθμό αρχαιολογικών χώρων σε όλη την Επικράτεια, και αφετέρου στη συλλογή και μελέτη στοιχείων τεκμηρίωσης της ελληνικής χλωρίδας και πανίδας από την αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους από αρχαιολογικές, ιστορικές και αρχειακές πηγές. Τέλος, προωθείται η αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων της πρώτης φάσης του Προγράμματος ΒΙΑΣ με την ανάπτυξη διαδρομών και εκθέσεων εντός μουσείων στους εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους Αρχαίας Ολυμπίας, Δελφών, Μυστρά, Δήλου, Αρχαίας Μεσσήνης και Αρχαίας Αγοράς Αθηνών, καθώς και η δημιουργία ειδικού Περιπτέρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Αρχαία Ολυμπία.
Η επίσημη παρουσίαση του έργου ΒΙΑΣ έγινε σήμερα, στο αμφιθέατρο της Εθνικής Πινακοθήκης. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, η Υπουργος Πολιτισμού Λ. Μενδώνη, υπογράμμισε την σημασία του έργου, επισημαίνοντας ότι τα αρχαιολογικά τοπία λειτουργούν ως ζωντανά οικοσυστήματα, όπου η φύση και ο άνθρωπος συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν επί αιώνες. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος ΒΙΑΣ, που ολοκληρώθηκε το φθινόπωρο του 2024, υπήρξαν εντυπωσιακά, υπερβαίνοντας κατά πολύ τις προσδοκίες μας. Όχι απλώς επιβεβαίωσαν τις ενδείξεις ότι οι αρχαιολογικοί χώροι διαθέτουν ιδιαίτερα αξιόλογη χλωρίδα και πανίδα, αλλά κατέδειξαν μια πυκνότητα και ποικιλία ειδών, που τους καθιστά χωρίς υπερβολή φυσικά καταφύγια βιοποικιλότητας και οικολογικούς θησαυρούς, ειδικά σε αντιπαραβολή με τις γύρω περιοχές. Η σημασία των αρχαιολογικών οικοτόπων είναι εντυπωσιακή, καθώς ενώ αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 0,1% της ελληνικής επικράτειας, φιλοξενούν σχεδόν το 11% της ελληνικής βιοποικιλότητας. Αυτά τα στοιχεία βρίσκονται σε συμφωνία και συνάφεια με το γεγονός ότι η Ελλάδα αποτελεί μια από τις χώρες με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα, φιλοξενώντας ένα στα τρία ευρωπαϊκά είδη, ενώ καταλαμβάνει μόλις το 1,3% της ευρωπαϊκής έκτασης» τόνισε χαρακτηριστικά.
Στην ημερίδα παρευρέθηκαν ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας Π. Βαρελίδης, ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού Γ. Διδασκάλου, ο πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Γ. Σιάσος, ο Διευθύνων Σύμβουλος του ΟΦΥΠΕΚΑ Κ. Τριάντης, η Διευθύντρια προστατευόμενων περιοχών Τομέα Α του ΟΦΥΠΕΚΑ Δ. Χατζηλάκου και υπηρεσιακά στελέχη του ΥΠΠΟ.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.4.2025.
αρχαιολογικοι χωροι Ελλαδας καταγραφη ειδη χλωριδος πανιδος μοναδικα αρχαιολογικος χωρος Ελλαδος καταγραφες ειδος χλωριδας πανιδας μοναδικο αρχαιολογια Ελλαδα χλωριδα πανιδα μοναδικοτητα Βιοποικιλοτητα στους ελληνικους Αρχαιολογικους Χωρους πολιτιστικη κληρονομια ολιστικη πολιτιστικο τοπιο συνθετη αλληλεπιδραση ανθρωπος φυση μοναδικη φυσικο ανθρωπογενες περιβαλλον φυσικο πολιτιστικο τοπιο Υπουργειο Πολιτισμου Περιβαλλοντος Ενεργειας, ΟΦΥΠΕΚΑ εμβληματικος Μνημειο Παγκοσμιας Κληρονομιας ουνσεκο UNESCO, δικτυο Natura 2000 Δελφοι, Μετεωρα, Ολυμπια επικρατεια, Ακροπολη αθηνων Αρχαια Αγορα αθηνας αθηνα Λοφοι, Επιδαυρος αργολιδα, Ολυμπια ηλεια, Φιλιπποι καβαλα μακεδονια, Μεσσηνη μεσσηνια, απτερα Χανιων, κρητης κρητη μον ρεπος Mon Repos Κερκυρα, Δωδωνη, Νικοπολη, Νικοπολις αγιος Αχιλλειος Πρεσπων, Πρεσπες Παλαια παλια Πολη Ιωαννινων Ιωαννινα γιαννενα Νησι Ακροκορινθος κορινθια, Γραμβουσα Μπαλος, μπαλλος Μυστρας, Δηλος, Σουνιο, Βραυρωνα, Βραυρων Φαιστος ηρακλειου βιολογια Ζωικη Ποικιλοτητα δειγματοληψια μοναδικες καταγραφες ευρημα προστασια αναδειξη Φυτα φυτο Εφορεια Αρχαιοτητων ζωο ζωα αρχαια αρχαιο αρχαιος αρχαιολογικο οικοσυστημα φυσικο καταφυγιο ζωης ζωη οικολογια οικοτοπος μεγαλυτερη ευρωπαικα ευρωπη ευρωπαικη
