Του ομοτίμου καθηγητή Γενετικής και Γενετικής του ανθρώπου, Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης / ΑΠΘ, Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη
Περίληψη. Η γενετική κληρονομιά των σημερινών κατοίκων της Ελλάδας αντικατοπτρίζει τη συνέχεια τουλάχιστον 3.500 χρόνων του Ελληνικού Έθνους. Ως εκ τούτου το Ελληνικό Έθνος δεν γεννήθηκε, αλλά ξαναγεννήθηκε το 1821.
Η ιχνηλάτηση της πορείας ενός λαού στον ιστορικό χρόνο, μέσα από τα διάφορα ίχνη που αφήνει στο διάβα του, αποτελεί ένα γνωστικό αντικείμενο, το οποίο εκτός της επιστημονικής αναζήτησης, ικανοποιεί και τη φυσιολογική ανθρώπινη ανάγκη να γνωρίζουμε από πού προερχόμαστε. Μπορεί να πει κανείς ότι οι θεωρίες σχετικά με την καταγωγή του σημερινού Ελληνικού πληθυσμού διακρίνονται σε δύο πόλους: σε αυτόν της ιστορικής συνέχειας των Ελλήνων και στη θεωρία ασυνέχειας των Ελλήνων. H δεύτερη θεωρία, ότι οι σύγχρονοι Έλληνες δεν σχετίζονται βιολογικά ή πολιτισμικά με τους Έλληνες της κλασικής αρχαιότητας, διατυπώθηκε κυρίως από ορισμένους ιστορικούς, ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο Αυστριακός Ι. Φ. Φαλμεράιερ. Αλλά, ας θυμηθούμε τι υποστήριζε, το 1830, ο Φαλμεράιερ. Στο δίτομο έργο του «Ιστορία της Χερσονήσου της Πελοποννήσου κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους» διατύπωσε την άποψη ότι:
“Οι Έλληνες της εποχής του δεν κατάγονται από τους αρχαίους Έλληνες, αλλά προέρχονται από Σλάβους που εισέβαλαν ή μετανάστευσαν σε διαδοχικά κύματα στην Ελλάδα μετά την επίθεσή τους κατά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας”. Εξιστορεί “Ούτε μια σταγόνα αίματος, γνησίου Ελληνικού αίματος, δεν τρέχει στις φλέβες των χριστιανών κατοίκων της σημερινής Ελλάδας”. Υποστήριζε δε ότι οι σημερινοί Νεοέλληνες είναι απόγονοι Σλάβων.
Η θεωρία που διατύπωσε ο Φαλμεράιερ, το 1830, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και εξοργισμένες απαντήσεις, όπως και σήμερα προκαλούν έντονες αντιδράσεις οι απόψεις ορισμένων αρθρογράφων και πολιτικών που υποστηρίζουν αυτήν τη θεωρία. (βλέπε Γ. Κοντογιώργης, Έθνος και «εκσυγχρονιστική» νεοτερικότητα, Εναλλακτικές Εκδ., 2017). Η αντίδραση που προκάλεσε η πολύκροτη θεωρία του συνέβαλε ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της ιστορικής έρευνας για την εθνική ταυτότητα του Μεσαιωνικού Ελληνισμού. Γύρω στο 1840 άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες μελέτες που αποσκοπούσαν να αποδείξουν την ιστορική συνέχεια του γένους. Εκείνοι που συνέβαλαν με το έργο τους στην αποκατάσταση της ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού και της εθνικής ταυτότητας του Ελληνισμού των Μέσων χρόνων ήταν ο ιστορικός και λογοτέχνης Σπ. Ζαμπέλιος και κυρίως ο ιστορικός Κ. Παπαρρηγόπουλος.
Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος ήταν ο πρώτος ιστορικός που το 1843 έλεγξε ως εσφαλμένη την θεωρία του Φαλμεράγιερ στην μελέτη του “Περί εποικήσεως σλαβικών τινών φυλων εις την Πελοπόννησον”(*).
Το δημοσίευμα αυτό συνοδεύτηκε κατόπιν με σειρά εργασιών του μέσα στο πλαίσιο της συγγραφής του μνημειώδους έργου του, της “Ιστορίας του Ελληνικού έθνους”. Ο Παπαρρηγόπουλος απέρριψε την βιολογική ερμηνεία της ιστορίας και πρόταξε τον πολιτισμό ως μοναδικό έγκυρο γνώρισμα του έθνους. Ειδικότερα, ο Παπαρρηγόπουλος είναι ο θεμελιωτής της ιδέας της ιστορικής συνέχειας της Ελλάδας από την αρχαιότητα έως σήμερα και έδωσε μάχες για να αρθεί η αντίληψη ότι οι Βυζαντινοί χρόνοι ήταν μια περίοδος παρακμής που δεν αποτελούσε μέρος της Ελληνικής Ιστορίας. Ακόμη πιο εντυπωσιακό, η θεωρία του Φαλμεράγιερ απορρίφθηκε ως υποκειμενική και από τη Βαυαρική Ακαδημία Επιστημών και Κλασσικών Μελετών.
ΔΕΙΤΕ επίσης την τηλεοπτική εκπομπή: ΟΙ ΑΕΝΑΕΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ – με τον Γρ. Κοσσυβάκη και τον Γ. Λεκάκη.
Και την σειρά 12 τηλεοπτικών επεισοδίων των ιδίδν με τίτλο Η ΓΕΝΝΗΣΗ και η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ του ΕΘΝΟΥΣ των ΕΛΛΗΝΩΝ, το 2020.
Ως γενετιστής γνωρίζω ότι η εθνοτική ιθαγένεια είναι θέμα πολιτισμού, παιδείας, θρησκείας, γλώσσας και συνειδήσεως και δεν εντοπίζεται στο DNA ή στο αίμα. Παρόλα αυτά, η θεωρία του Φαλμεράγιερ έχει βιολογικό υπόβαθρο και ως εκ τούτου η φυσική συνέχεια των κατοίκων της Ελλάδας θα πρέπει να εξεταστεί με βάση και γενετικά στοιχεία. Θα αναφερθώ ενδεικτικά σε αποτελέσματα λίγων γενετικών ερευνών.
Α) Η διερεύνηση της γενετικής θέσης των Ελλήνων στον Ευρασιατικό και Αφρικανικό γενετικό χάρτη με τη χρήση χιλιάδων απλών νουκλεοτιδικών δεικτών (και από την ερευνητική ομάδα μας) έδειξε ότι οι Έλληνες γενετικά συγγενεύουν με Ιταλούς και Ισπανούς και διακρίνονται γενετικά από τους Σλάβους π.χ. Βούλγαρους, Κροάτες, Ουκρανούς, Πολωνούς, Ρώσους και Λευκορώσους σε πλήρη αντίθεση με τις απόψεις του Φαλμεράγιερ, που υποστήριζε ότι πρόγονοι των σύγχρονων Ελλήνων είναι οι Σλάβοι. Αν ήταν ορθή η άποψη του Φαλμεράγιερ θα έπρεπε οι Έλληνες να εντάσσονται στην ίδια τοπολογική θέση με τους σλαβικούς λαούς, και όχι με τους Ιταλούς και τους Ισπανούς.
Β) Σύμφωνα με τους διαπρεπείς συγγραφείς του κλασσικού βιβλίου Γενετικής του Ανθρώπου «The History and Geography of Human Genes» ο γενετικός χάρτης της Ευρασίας δεν ιχνηλατεί μόνο την «γενετική κληρονομιά» των αρχαίων Ελλήνων στους σημερινούς κατοίκους της χώρας μας, αλλά και ανάμεσα στους κατοίκους των γειτονικών πληθυσμών, οι περιοχές των οποίων είχαν αποικιστεί από αρχαίους Έλληνες. Η εξάπλωση αυτή περιλαμβάνει περιοχές που αρχίζουν από τα Δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, εκτείνονται στην Νότια Ιταλία και Σικελία, και καλύπτουν μέρος και των πληθυσμών της Κεντρικής Βαλκανικής. Η παραπάνω επίδραση έχει εξεταστεί σε βάθος στην περίπτωση της Μεγάλης Ελλάδας (Magna Graecia). Ακόμη και σήμερα, το γενετικό πρότυπο της Ιταλίας και της Σικελίας αντιγράφει σχεδόν πιστά τον Ελληνικό εποικισμό κατά την προ-Ρωμαϊκή εποχή. Με απλά λόγια, η γενετική ομοιότητα μεταξύ των κατοίκων των δύο περιοχών, που επιμένει χρονικά (2.500 χρόνια) παρά τις διαφορές στην ιστορική πορεία τους (απουσία εισβολών Σλάβων στην Ιταλία και Τουρκική κυριαρχία στην Ελλάδα) μετά την κατάλυση των Βυζαντινών κτήσεων, έρχεται να τονίσει τη βιολογική συνέχεια και των δύο λαών.
Γ) Σε μελέτη (2017) εξετάστηκε η γενετική σύσταση των Πελοποννησίων με τις πλέον σύγχρονες γενετικές μεθόδους. Προκειμένου να διερευνηθεί αν εξαλείφθηκαν οι Μεσαιωνικοί πληθυσμοί της Πελοποννήσου ή/και αν ο εξελληνισμός των Σλάβων έγινε από τη μεταφορά στην Πελοπόννησο εξελληνισμένων πληθυσμών της Μικράς Ασίας κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, οι ερευνητές προέβησαν σε αντίστοιχες συγκρίσεις: Διαπίστωσαν, ότι υπάρχει σαφής διάκριση των Πελοποννησίων από τους Σλαβικούς πληθυσμούς, οι οποίοι εντάσσονται σε ενιαία γενετική ομάδα. Επιπρόσθετα, όλοι οι πληθυσμοί από την Μικρά Ασία ομαδοποιούνται γενετικά ξεχωριστά από τους Πελοποννησίους. Συνολικά, αυτά τα αποτελέσματα δεν είναι συμβατά με τη θεωρία της εξάλειψης των Μεσαιωνικών Πελοποννησίων και της αντικατάστασής τους από Σλάβους ή/και εποίκους από την Μικρά Ασία. Η ανάλυση επιμειξίας της γενετικής σύστασης των Πελοποννησίων με την αντίστοιχη από τέσσερις Σλαβικούς πληθυσμούς (Λευκορώσους, Ρώσους, Πολωνούς και Ουκρανούς) έδειξε ότι ναι μεν υπήρξε Σλαβική μετανάστευση στην Πελοπόννησο, αλλά το ποσοστό σλαβικής επιμειξίας μεταξύ των Πελοποννησιακών πληθυσμών κυμαίνεται από 0,2% έως 14,4%. Με άλλα λόγια, οι Σλάβοι δεν εξάλειψαν τους γηγενείς Ελληνικούς πληθυσμούς και δεν πήραν την θέση τους, όπως υπέθεσε ο Φαλμεράγιερ. Η μελέτη επίσης καταρρίπτει οποιονδήποτε ισχυρισμό ότι οι Τσάκωνες και οι Μανιάτες έχουν Σλαβική καταγωγή. Στην Μέσα Μάνη και στη Νότια Τσακωνία η Σλαβική γενετική επιμειξία δεν ξεπερνά το 1%, ενώ αντίστοιχη ανάλυση κοινής καταγωγής με τους Ιταλούς έδωσε τιμές που κυμαίνονταν από 14,2% έως 25,3%. Με άλλα λόγια, οι Μανιάτες και οι Τσάκωνες, που κατά τον Φαλμεράγιερ ήταν σλαβικής καταγωγής, έχουν ελάχιστα ποσοστά σλαβικής επιμειξίας. Σε ευρύτερο πλαίσιο, σύμφωνα με τη μελέτη, οι Πελοποννήσιοι διαφέρουν γενετικά από τους τέσσερις Σλαβικούς πληθυσμούς, ενώ έχουν σημαντικά μεγάλη και κοινή γενετική κληρονομιά με πληθυσμούς της Νότιας Ευρώπης:
- Ιταλούς = 85% – 96%,
- Ισπανούς = 54% – 62%,
- Γάλλους = 39% – 43%.
Συνολικά, τα αποτελέσματα αυτά δεν συνάδουν με την θεωρία της εξάλειψης των Μεσαιωνικών Πελοποννησίων και της αντικατάστασής τους από Σλάβους ή/και Μικρασιάτες αποίκους και καταρρίπτουν θεωρίες για την προέλευση των σημερινών Πελοποννησίων/Ελλήνων από Σλάβους.
Ε) Ο διαπρεπής αρχαιολόγος sir Colin Renfrew διατύπωσε την άποψη: Ο Ελληνικός πολιτισμός, τα Ελληνικά ήθη, έθιμα και παραδόσεις, και ίσως και η Ελληνική γλώσσα, αναπτύχθηκαν στον γεωγραφικό χώρο που γνωρίζουμε σήμερα ως Ελλάδα, και ότι με αυτήν την έννοια οι Έλληνες ήταν/είναι αυτόχθονες και βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία διαμόρφωσης.
ΣΤ) Τέλος, μελέτη (2017) ανάλυσης όλου του DNA από αρχαία λείψανα, στα οποία συμπεριλαμβάνονταν Μινωίτες από την Κρήτη και Μυκηναίοι από την ηπειρωτική Ελλάδα, προσέφερε περαιτέρω υποστήριξη στην παραπάνω άποψη. Σύμφωνα με την Αρχαιογενετική μελέτη: «Τα γενετικά ευρήματα αντανακλούν τα ιστορικά γεγονότα του Ελλαδικού χώρου» και ότι «η εικόνα της ιστορικής / γενετικής συνέχειας των Ελλήνων είναι ξεκάθαρη, όπως ξεκάθαρο επίσης είναι το γεγονός ότι διά μέσου των αιώνων οι Έλληνες εξελίχθηκαν δεχόμενοι γενετικές επιδράσεις από άλλους πληθυσμούς, αλλά ποτέ δεν έσβησε η γενετική κληρονομιά των πληθυσμών του Αιγαίου, πριν και μετά την εποχή των πρώιμων πολιτισμών της Εποχής του Χαλκού».
Συνοπτικά, το DNA των Ελλήνων είναι σε μεγάλο βαθμό ίδιο με το αρχαίο DNA των Μυκηναίων, γεγονός που υποστηρίζει την ιδέα ότι γενετικά οι Νεοέλληνες είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Τα γενετικά δεδομένα υποστηρίζουν δηλαδή την ιδέα της συνέχειας των Ελλήνων, από την εποχή του Χαλκού έως σήμερα.
ΠΗΓΗ: άρθρο του συγγραφέα-καθηγητή με τίτλο «ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ή ΞΑΝΑΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΤΟ 1821;», εφημ. “Μαγνησία”, 2022. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.3.2023.
ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκακη:
(*) Βιβλίο που δεν πρέπει να λείπει από κανένα ελληνικό σπίτι: Κ Παπαρρηγόπουλου (1815 – 1891), “Περί εποικίσεως σλαβικών τινών φύλων εις την Πελοπόννησον”, έκδ. Τυπογραφείο Εμ. Αντωνιάδου, εν Αθήναις, 1843, σχήμα 2χ.α.+ΙΙ+112+1χ.α.+3λ. σ. , ; 22 εκατ.
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗ 1821, ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ γενετικη συνεχεια των Ελληνων Βιβλιο Παπαρρηγοπουλος 1815 – 1891 Περι εποικησεως εποικισεως σλαβικων τινων φυλων εις την Πελοποννησον εκδοση Τυπογραφειο Αντωνιαδου, Αντωνιαδης εν Αθηναις, 1843, 19ος αιωνας μχ εποικιση εποικηση σλαβοι φυλο φυλη Πελοποννησος
