Του Γιώργου Λεκάκη
Είναι η πιο εμβληματική
αναπαράσταση του προσώπου του Παμμεγίστου των Ελλήνων, Μακεδόνα βασιλιά,
Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και το ψηφιδωτό έργο απεικονίζει την Μάχη της Ισσού (323 π.Χ.), στην Κιλικία, όπου κατατρόπωσε τους Πέρσες του Δαρείου Γ’. Στον πίνακα υπάρχει μια καλλιτεχνική λεπτομέρεια: Ένα σκούρο δένδρο με τα γυμνά κλαδιά, στο επεισόδιο μάχης. Αραβικά και δυτικά μεσαιωνικά κείμενα (μεταξύ αυτών και το βιβλίο του Marco Polo «Il Milione»), θυμίζουν την Μάχη της Ισσού ως «Μάχη του Ξερού Δένδρου» ή «Μάχη του Μοναχικού Δένδρου»! Είναι μια ακριβής αναφορά στο μοναδικό στοιχείο φύσης του τοπίου που υπάρχει σε αυτόν τον πίνακα…
Ανακαλύφθηκε το 1831 στο πολυτελές Σπίτι του Πανός στην Πομπηία Καμπανίας Ιταλίας. Ήταν στην εξέδρα, που έβλεπε στο κεντρικό περιστύλιο. Έργο τέχνης (διαστάσεων 5,83 x 3,25 μ.) του τέλους του 2ου ή των αρχών του 1ου αιώνα π.Χ., αντίγραφο ενός διάσημου ελληνικού πίνακα (του 315 π.Χ.) που πιθανότατα αποδίδεται στον Φιλόξενο της Ερέτριας Ευβοίας. Τώρα στεγάζεται στο
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νεάπολης (MANN). Είναι ένας ακόμη λόγος κάθε Έλλην να επισκεφθεί στην αρχαία ελληνική πόλη Νεάπολη…
Το 1843 – 22 χρόνια μετά από την ανακάλυψή του – οι Βουρβόνοι αποφάσισαν να αφαιρέσουν το μωσαϊκό (μαζί με ένα μέρος του δαπέδου), και να το μεταφέρουν στο πρώην Βασιλικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολι (νυν MANN). για να διατηρήσουν αυτό το εξαιρετικό έργο τέχνης (βλ. Melillo, 2013). Το ψηφιδωτό εγκαταστάθηκε αρχικώς οριζόντια, στο ισόγειο του Μουσείου. Στην συνέχεια μεταφέρθηκε ξανά στην σημερινή διάταξη στον τοίχο στο Μουσείο στο «Τμήμα Ψηφιδωτών», μεταξύ 1916 – 1917. Αλλά η κατάσταση διατήρησής του επηρεάστηκε πολύ από αυτές τις αλλαγές, με σημαντικά φαινόμενα φθοράς και αστάθειας…
Και έτσι, το έργο αποκατάστασής του
ξεκίνησε το 2020…
Οι ψηφίδες διατάσσονται σύμφωνα με την εξαιρετικά εκλεπτυσμένη τεχνική Opus vermiculatum. Μια νέα μελέτη για αυτό το μωσαϊκό
υποδηλώνει ότι περισσότερες από 2.000.000 μικροσκοπικές ψηφίδες (λίγων χιλιοστών) του έργου, προέρχονται από λατομεία
στην Ιταλία, την Ιβηρική Χερσόνησο, την Ελλάδα και την Τυνησία. Έτσι το μοναδικό αυτό έργο, επιτυγχάνει αποτελέσματα που μοιάζει να είναι πολύ κοντά σε αυτά της ζωγραφικής τέχνης! Θεωρείται παγκόσμιο unicum!
Μελετήθηκαν με in situ
μικροσκοπία, υπέρυθρη θερμογραφία (IRT), πολυφασματική απεικόνιση, φορητό
φθορισμό ακτίνων Χ (pXRF), υπέρυθρο μετασχηματισμό Fourier (FTIR) και
φασματοσκοπία Raman.
Οι ερευνητές του μουσείου
χρησιμοποίησαν φορητό φθορισμό ακτίνων Χ για να αναγνωρίσουν χημικά στοιχεία
στις πέτρες και να καταγράψουν τα χρώματά τους, τα οποία είναι 10: Αποχρώσεις λευκού,
καφέ, κόκκινου, κίτρινου, ροζ, πράσινου, γκρι, μπλε, μαύρου και υαλώδους.
Για παράδειγμα, η απεικόνιση
του προσώπου του Αλεξάνδρου βρέθηκε να συντίθεται με διαφορετικά επίπεδα φωτός
και αρκετές αποχρώσεις ροζ ψηφίδες, που πιστεύεται ότι είχαν εισαχθεί από την νυν
έκταση της Πορτογαλίας.
Ίχνη κεριού και γύψου στο
μωσαϊκό πιστεύεται ότι εφαρμόσθηκαν ως προστατευτικό στρώμα κατά την διάρκεια
έργων αποκατάστασης, ή ίσως ως στήριγμα, όταν το μωσαϊκό μεταφέρθηκε από την
Πομπηία στο μουσείο.
Οι συντηρητές διεξήγαγαν
επίσης μια ενδοσκοπική έρευνα στο πίσω μέρος του μωσαϊκού, αποκαλύπτοντας
«πολλά άδεια τμήματα» όπου δεν είχε εφαρμοστεί γύψος. «Αυτές οι πιθανές περιοχές αδυναμίας θα πρέπει
να ληφθούν δεόντως υπ’ όψιν κατά την αποκατάσταση», εδήλωσαν τα μέλη της
ομάδας.
ΠΗΓΗ: G. Balassone, κ.ά. «From tiny to
immense: Geological spotlight on the Alexander Mosaic (National Archaeological
Museum of Naples, Italy) using non-invasive in situ analyses», https://doi.org/10.1371/journal.pone.0315188,
PLOS ONE, 15.1.2025. Live Science.
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 16.1.2025.
