Του Γιώργου Λεκάκη
Ο άγιος
Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός ή Θεολόγος εγεννήθη στην Αριανζό Καππαδοκίας (329 – 390
μ.Χ.) ήταν Έλλην Καππαδόκης θεολόγος, που διατέλεσε και αρχιεπίσκοπος
Κωνσταντινουπόλεως. Θεωρείται ως ο πιο ταλαντούχος ρήτορας μεταξύ των Πατέρων
της Εκκλησίας. Εσπούδασε αρχαία ελληνική κλασσική φιλοσοφία, και προσπάθησε να
συνδυάσει τον ελληνισμό με την πρώτη Εκκλησία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στην
Αθήνα (350 μΧ) παρακολούθησε μαθήματα του χριστιανού Προαιρησίου και στην
Ακαδημία Πλάτωνος, του εθνικού ρήτορα Ημερίου. Έμαθε την ρητορική τέχνη, καθώς
και την ελληνική μυθολογία, μελετώντας τον Όμηρο, Ευριπίδη και Σοφοκλή. Και εδίδαξε
ρητορική στην Αθήνα για ένα σύντομο διάστημα. Εκχριστιανοποίησε τις αρχαίες
ελληνικές δοξολογίες, δημιουργώντας ένα νέο λογοτεχνικό είδος.
Ολόκληρο το 8ο
βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας απαρτίζεται από 254 επιγράμματά του. Δύο
επιγράμματά του (Ι 51 και 92) περιλαμβάνονται στο α΄ βιβλίο.
Στην Αριανζό
(Σιβριχισάρ) Καππαδοκίας υπάρχει ακόμη η «Κόκκινη Εκκλησία» (5ου – 6ου αι. μ.Χ. – Μνημείο
Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς), που ονομάζεται έτσι λόγω της κατασκευής
του από κόκκινες πέτρες. Ήταν, κατά την παράδοση, ιδιοκτησία της οικογενείας
του αγίου. Εδώ επέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Μετά τον θάνατό του, εκτίσθη
η Κόκκινη Εκκλησία (το 560 μ.Χ.).
Κάτοικοι πρόσφυγες από την Αριανζό Καππαδοκίας,
τον Πόντο, σαρακατσάνοι και βλάχοι κατοίκησαν το χωριό Δαμιανό Γιαννιτσών
Πέλλας, όπου ίδρυσαν ναό του Αγ. Παντελεήμονος, σε ανάμνηση της «Κόκκινης
Εκκλησίας».[1]
Σε «χάλασμα
απ’ τους χρόνους των Εθνικών κι έπειτα εκτίσθη η εκκλησία από αμνημονεύτων
αιώνων […] ο Παππά-Βουλέτης που ήτον ιδιοκτήτωρ — όπως του τάχε διηγηθή η
μητέρα του που εχρημάτισεν οικονόμος του γέροντος Παππά-Βουλέτη, θείου προς
πάππου του τωρινού και πρώτου κτήτορος, εκ Σφακιών της Κρήτης, ο και αγοράσας
αυτός τον ιερόν ναόν για χίλιες σφάντζικες κι ήταν και κελλιά πολλά με μάρμαρα
λαμπρά, διότι ήτον μοναστήρι σεβασθείς υπό των Τούρκων δια θαύματος της
μεγαλόχαρης, ώστε έπεσαν κι οι άπιστοι Αγαρηνοί κι επροσκύνησαν την
θαυματουργόν Εικόνα της… κι ακόμη φαίνονται οι κολώνες και τα μάρμαρα οπού ήτον
άλλοτε… Έτυχε και πέθανε η Παππαδιά του πρώτου Παππά-Βουλέτη και αυτός
συμβουλευθείς από τον Πειρασμόν, επήρε στο μήνα μέσα μιαν εξαδέρφισσάν της
χήραν πολλά καλλίμορφον στο σπίτι του και ο τότε Μητροπολίτης τον έκαμε αργόν
για ένα χρόνο. Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, ηθέλησε κατόπιν πάλι δια να
λειτουργήση, όμως οι Άγιοι όλοι εν χορώ τον απηρνήθησαν, δηλαδή, τον
αγριοκύτταζαν ωσεί εν πυρί και ρομφαία: ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο
Άγιος Χαράλαμπος και ο Άγιος Ελευθέριος σήκωσαν ο καθένας τους το βαρύ
Ευαγγέλιον όπου εκρατούσαν να του το ρίξουν κατακέφαλα»… – ΠΗΓΗ: Κ. Χρηστομάνος
«Οι ασβεστωμένοι Άγιοι – Η κερένια κούκλα».
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ – ΕΘΙΜΑ – ΝΑΟΙ
Ο ελληνικός
λαός τάζει στον άγιο Γρηγόριο, για να γίνει γρήγορα αυτό που επιθυμεί…
Σημαντικότεροι ναοί του:
– Στην Νέα
Καρβάλη (12 χλμ. από την πόλη της Καβάλας Μακεδονίας), χωριό ξερριζωμένων Μικρασιατών από
την Καρβάλη (> Καρβάλλα > νυν παραφρασμένα Γκέλβερι / Güzelyurt) της
Καππαδοκίας υπάρχει η Εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Κι αυτό διότι
απεβίωσε στην Καρβάλη Καππαδοκίας. Το καμπαναριό της Εκκλησίας εδώρισαν
κάτοικοι της Οδυσσού! Το ξυλόγλυπτο τέμπλο το εδώρισε ο τσάρος Νικόλαος Α΄ της Ρωσίας.
Στην χωριό Καρβάλη Καππαδοκίας από το 390 μ.Χ. εφύλασσαν το σκήνωμα του αγίου,
μαζί και τα λείψανα του πατέρα του (επίσης Γρηγορίου, μητροπολίτου Ναζιανζού),
έως το 1923 – 1924. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι ξερριζωμένοι Καππαδόκες διέσωσαν
από τον ναό τους, εικόνες, ασημένια καντήλια και λείψανα των αγίων τους και τα
μετέφεραν με καράβι στην νέα τους πατρίδα, στην Ελλάδα, στην Νέα Καρβάλη
Καβάλας… Ο ναός της Νέας Καρβάλης είναι ιδίου αρχιτεκτονικού ρυθμού, όπως της Παλαιάς
Καρβάλης! Και από το 1924 φυλάσσεται εδώ το σκήνωμά του. Κάθε χρόνο, παραμονή
της εορτής του (24 Ιανουαρίου), γίνεται μέγας εσπερινός και αγρυπνία. Ανήμερα
της εορτής του μετά την Θεία Λειτουργία γίνεται Περιφορά του σκηνώματος, στα
δρομάκια του χωριού. Εν συνεχεία, παραμένει για προσκύνημα στον πρόναο της
Εκκλησίας ώσπου να περάσει και ο τελευταίος πιστός.
– Στην Σουρωτή
Θεσσαλονίκης η Ιερά Μονή (Ησυχαστήριο), όπου και το μνήμα του αγίου Παϊσίου του
Αγιορείτη, επίσης Καππαδόκη.
– Στην Θήβα
Βοιωτίας – η παλαιότερη εκκλησία των Θηβών, κτισμένη το 1977 – 100 μ. από την
Παναγιά Λάντζα – κτισμένη σε θέση όπου ακόμη παλαιότερα ήταν κτισμένοι τρεις
ναοί, της Τριάδος: του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, του Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου (στο ισόγειο)
και του Αγίου Βασιλείου (από επάνω τους). Σήμερα σώζεται μόνον το τμήμα του Αγ.
Γρηγορίου.
– Στο ιστορικό
Μανιάκι Μεσσηνίας.
– Στο Άγιον Όρος στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου φυλάσσεται η κάρα του. Ο
Η Ανατολική
Ορθόδοξη και οι Ανατολικές Καθολικές Εκκλησίες γιορτάζουν την Μνήμη του αγίου
Γρηγορίου στις:
– 25
Ιανουαρίου (Εορτή του Γρηγορίου) και
– 30
Ιανουαρίου (Εορτή των Τριών Ιεραρχών).
Το Ρωμαϊκό
Καθολικό Ημερολόγιο των Αγίων, η μνήμη του Γρηγορίου της Ναζιανζού γιορτάζεται
στις 2 Ιανουαρίου από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία (Παλαιότερα εορταζόταν στις 9
Μαΐου, καθώς εσφαλμένα επίστευαν ότι ήταν η ημερομηνία του θανάτου του!). Η
Εκκλησία της Αγγλίας εορτάζει την μνήμη των Γρηγορίου και Βασιλείου στις 2
Ιανουαρίου. Η Επισκοπική Εκκλησία στις 9 Μαρτίου.
ΠΗΓΗ: Γ.
Λεκακης «Ταματα και αναθηματα». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.1.2000.
[1] εγκαίνια
έγιναν στις 16 Σεπτεμβρίου 2023 με τον μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας
κ. Ιωήλ.