Του Γιώργου Λεκάκη
Το «Relatione dell’Isola di Candia del Cl(arissi)mo Gio(vanni) Gritti» είναι ένα χειρόγραφο σε χαρτί του 16ου αιώνα.
Έχει 15 στίχους ανά σελίδα,
folio (279 x 210 χλστ.).
Ο τίτλος στην αρχή του
κειμένου, αρχίζει: «L’Isola di Candia ha forma più longa
che larga…»,
τελειώνει: «… si può dire all’ insatiabil’ ingordigiaTurchesca, dalla
quale prego Iddio ci voglia liberare»…
Οι Giovanni Gritti[1] και
Giulio Garzoni[2] βρέθηκαν
στην Κρήτη από τις αρχές του 1582 μέχρι τά μέσα του 1583, με την ιδιότητα των «συνδίκων
και εξεταστών της Ανατολής» (Sindici, Provveditori et Avogatori di Commun nelle Isole di Levante).
Κατ’ εντολήν τους, ο Πέτρος
Καστροφύλακας συνέταξε το 1583 την πολύτιμη για την ιστορία του νησιού
«Περιγραφή της Κρήτης»[3]. Πλήρη
και αξιόπιστα χειρόγραφα των εκθέσεων που υπέβαλαν κατά την επιστροφή τους στην
Βενετία, δεν έχουν μέχρι σήμερα εντοπιστεί.
Απόσπασμα της έκθεσης του
Gritti ευρίσκεται στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας.
Ατελές μεταγενέστερο αντίγραφο
της εκθέσεως του Garzoni υπάρχει στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη.[4]
Το 2020 στην δημοπρασία σπάνιων
βιβλίων Βέργου (7.4.2020) εμφανίσθηκε χειρόγραφο που περιέχει μια ενδιαφέρουσα
περιγραφή της Κρήτης, ο συντάκτης της οποίας φαίνεται να απευθύνεται στην Βενετική
Σύγκλητο. Θα πρέπει να σχετίζεται με κείμενο του τέλους του 16ου αιώνα, που
σώζεται σε πολλές παραλλαγές και φέρεται ως έργο διαφόρων συγγραφέων[5] και υπό το
όνομα του Latino Orsini[6].
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης “Ελληνική Βιβλιογραία”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.3.2020.
– Xirouchakis Α. «Ἡ
Βενετοκρατουμένη Ἀνατολή. Κρήτη καὶ Ἑπτάνησος. Μετὰ προλόγου ὑπο Γ. Ν.
Χατζιδάκη καὶ κριτικοῦ σημειώματος ὑπό Ν. Βέη», Guilland R., Revue des Études Grecques,
1935, 48-226-227 σελ. 472-473.
[1] Ως άρχοντες της μεσαιωνικής Κρήτης αναφέρονται οι
Benedetto Gritti (1472 – 1473) και ο Luigi Gritti (Νοέμβριος 1552 – Νοέμβριος
1554).
[2] Ο Garzoni διαπίστωσε, ότι οι Βενετοί της Κρήτης
μπορούσαν να ονομάζονται… Έλληνες. Οι Ενετοί θεωρούσαν κοιτίδα / πατρίδα τους
την Κρήτη, γλώσσα τους την ελληνική, και τελούσαν έθιμα καθαρά κρητικά!
Το 1584 ο Giulio Garzoni,
επισκέφθηκε τα Σφακιά. Αναζήτησε την αιτία της έχθρας δύο οικογενειών. Η έρευνα
αποκάλυψε ότι οι δύο οικογένειες είχαν γεννήτορες δυο αδέλφια, ο ένας ήταν
πατέρας (> Πάτεροι, δηλαδή μοναχός) και ο άλλος παπάς (> Παπαδόπουλοι). Πιθανή
αιτία του μίσους ήταν οι κλοπές, που ξεκινούσαν πάντα οι πολυαριθμότεροι
Πάτεροι και απαντούσαν οι Παπαδόπουλοι, ενώ κατά διαστήματα συμφιλιώνονταν
μεταξύ τους. Ο Garzoni συναντήθηκε ξεχωριστά με τους 200 Πάτερους, ενώ τους
ολιγάριθμους Παπαδόπουλους, που ζητούσαν δικαιοσύνη, διότι ζημιώνονταν
περισσότερο από την αναρχία, επισκέφθηκε στο Φραγκοκάστελο – βλ. Στ. Σπανάκης
«Δυο αναφορές των Σφακιανών προς Βενετούς προβλεπτές (1593 και 1594)», στα Κρητικά
Χρονικά, τ. 1, εκδ. Α. Καλοκαιρινός, Ηράκλειο, 1947, εφημ. ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ.
Το έργο του φάνηκε
πολλαπλώς χρήσιμο. Ο Ν. Β. Τωμαδάκης για το «Οι ορθόδοξοι παπάδες επί
Ενετοκρατίας και η χειροτονία αυτών» (από ελληνικές, λατινικές και ιταλικές
κυρίως πηγές) παραθέτει πληροφορίες από τους Giacomo Foscarini,
Giulio Garzoni, Zuane Mocenigo,
Benedetto Moro και Francesco Morosini.
Μαρτυρίες για την κατάσταση στην οποία περιήλθε ο ορθόδοξος κλήρος της Κρήτης
μετά την προσάρτηση του νησιού στην βενετική επικράτεια. Μελετάται το
εκκλησιαστικό καθεστώς που επιβλήθηκε από τις ενετικές Αρχές, καθώς και η
πολιτική που εφάρμοσαν απέναντι στο καθολικό και το ορθόδοξο δόγμα.
Ανιχνεύονται, επίσης, οι αντιδράσεις των ορθοδόξων ιερέων των πόλεων και της
υπαίθρου, οι συνθήκες υπό τις οποίες γινόταν η χειροτονία τους, οι δικαιοδοσίες
και τα καθήκοντά τους, η στάση τους ως προς την ένωση των εκκλησιών, το
μορφωτικό τους επίπεδο και η ηθική τους στάθμη. – βλ. «Κρητικά Χρονικά», τ. ιγ’
– 1959, σελ. 39 – 72.
[3] Δεν δίδει πληροφορίες μόνο για την Κρήτη, αλλά και
για τα νησιά-δορυφόρους της, όπως λ.χ. τα Κύθηρα, όπου αναφέρει ότι το 1579 (ή
1583), κατοικούσαν στο νησί 3.162 άνθρωποι – βλ. ΚΥΘΗΡΑ NEWS.
[4] βλ. Χ. Α. Μαλτέζου, «Νέο ἄγνωστο χειρόγραφο τῆς “Περιγραφῆς
τῆς Κρήτης” τοῦ Πέτρου Καστροφύλακα (1583) καί τό πρόβλημα τῆς κριτικῆς ἐκδόσεώς
της», στα Πεπραγμένα του Γ΄ Κρητολογικού Συνεδρίου, τ. Β´, Αθήνα, 1974, σελ.
176, σημ. 2.
[5] βλ. G. Gerola «Monumenti veneti nell’Isola di Creta», τ. Α´, Βενετία 1905, σελ. XV, σημ. 2.
[6] Ο Ρωμαίος Λατίνο Ορσίνι (1517; – 158) ήταν Ιταλός
στρατιωτικός ηγέτης, υιός του Καμίλο, ενός από τους πιο διάσημους ηγέτες του 16ου
αιώνα. Με αφορμή τον πόλεμο στην Κύπρο, διορίσθηκε από τους Ενετούς κυβερνήτης
της Κάντιας (Κρήτης), όπου έζησε για περισσότερα από 10 χρόνια – βλ. T. Gar (εκδ.) «Storia arcana ed altri scritti inediti di Marco
Foscarini», Φλωρεντία 1843, σελ. 377, αρ. 258.
