ΜΑΧΗ της ΧΑΙΡΩΝΕΙΑΣ 2 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 338 π.Χ.

Του συγγραφέα Κωνσταντίνου Σπίνου

Ξημερώνοντας η 2^α Αυγούστου 338 π.Χ. (7^η μηνός Μεταγειτνιώνος του 3ου έτους της 110^ης Ολυμπιάδος), έλαβε χώρα στην στενή πεδιάδα της Χαιρώνειας Βοιωτίας, μια από τις πλέον πολυσυζητημένες μάχες της ιστορίας, τόσο για τον τρόπο διεξαγωγής, όσο και για την πολιτική σημασία της, αφού γεννήθηκε ο Μακεδονικός Θρύλος, και οριοθετήθηκε νέα περίοδο στην ελληνική ιστορία.

• ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας”.

Ο Φίλιππος Β΄ είχε δημιουργήσει ένα κράτος με ασφαλή σύνορα και ισχυρό στρατό, εφάρμοζε καινοτόμες τακτικές, και είχε συγκεντρώσει μεγάλο πλούτο. Επομένως είχε μεταξύ των Ελλήνων όλα τα μέσα για να επιδιώξει την ηγεμονία της Ελλάδος. Απώτερος σκοπός του ήταν να ενώσει τους Έλληνες και να τους οδηγήσει υπό την ηγεσία του εναντίον της Περσικής Αυτοκρατορίας, με απώτερο σκοπό την απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων που στέναζαν κάτω από τον ζυγό των Περσών.

Αντίπαλοι στην μάχη ήταν από την μία πλευρά οι Μακεδόνες με επί κεφαλής τον Φίλιππο Β΄, και αρχηγό του ιππικού τον 18χρονο γιο του Αλέξανδρο, και από την άλλη, ο συμμαχικός στρατός της Νότιας Ελλάδος που αποτελούνταν από Αθηναίους, Θηβαίους, Κορίνθιους, Κερκυραίους, Αχαιούς, Ακαρνάνες, Ευβοιώτες, Μεγαρείς και Λευκαδίτες.

ΟΙ ΔΥΟ ΣΤΡΑΤΟΙ

Οι δύο στρατοί παρατάχθηκαν κατά μήκος του Αίμωνα ποταμού που είναι παραπόταμος του Κηφισού στην Βοιωτία. Οι αρχαίες πηγές που περιγράφουν την μάχη δεν συμφωνούν για τη αριθμητική δύναμη των δύο αντιπάλων. Τον κορμό της συμμαχικής στρατιάς αποτελούσε η εκστρατευτική δύναμη των Αθηναίων αποτελούμενη από:

• 10.000 πεζούς,
• 10.000 μισθοφόρους πεζούς και
• 600 ιππείς,

υπό την διοίκηση των Αθηναίων στρατηγών Στρατοκλή, Λυσικλή και Χάρη. Ακολουθούσαν σε δύναμη οι Θηβαίοι με:

• 12.000 πεζούς (συμπεριλαμβανομένου και του Ιερού Λόχου) και
• 800 ιππείς,

υπό τον στρατηγό Θηραμένη.

Οι Φωκείς συμμετείχαν με:

• 1.000 πεζούς,
• 5.000 μισθοφόρους πεζούς και
• 600 ιππείς.

Επίσης:

• Οι Μεγαρείς συμμετείχαν με 3.000 πεζούς,
• οι Κορίνθιοι με 3.000 πεζούς,
• οι Αχαιοί με 2.000 πεζούς,
• οι Ακαρνάνες με 2.000 πεζούς,
• οι Λευκαδίτες με τους Κερκυραίους με 900 πεζούς.
• Υπήρχε επίσης και άγνωστος αριθμός Ευβοέων.

Απέναντί τους βρισκόταν ένα στράτευμα, το οποίο δημιουργήθηκε από τον Φίλιππο, εκ του μηδενός μετά από άοκνες προσπάθειες, τακτικά γυμνάσια άφθονη χρηματοδότηση και την εφαρμογή μιας σειράς καινοτομιών στον εξοπλισμό και στην τακτική. Ο στρατός ήταν ο καλύτερος της εποχής. Το Μακεδονικό στράτευμα αποτελούνταν από 30.000 πεζούς και 2.000 ιππείς. Η Μακεδονική φάλαγγα με την σάρισα αποτελούσε την κύρια δύναμη του πεζικού.

Ο συμμαχικός στρατός διέθετε ενθουσιασμό μαχητικότητα, ελαφρά αριθμητική υπεροχή, αλλά τους έλλειπε η συνοχή, το ενιαίο της ηγεσίας και κυρίως στρατιωτικό σχέδιο μάχης. Επί πλέον έλλειπε ο στρατιωτικός εγκέφαλος, αφού ο στρατηγός των Θηβαίων, ο Θεαγένης και των Αθηναίων ο Στρατοκλής, δεν ήταν από τους ηγεμόνες που σφυρηλατήθηκαν στο αμόνι των μεγάλων στρατιωτικών.

Αντιθέτως τους Μακεδόνες διηύθυνε μια στρατιωτική ιδιοφυΐα, ο Φίλιππος, που είχε πολύτιμο συμπαραστάτη τον δεκαοκτάχρονο γιο του Αλέξανδρο, ο οποίος είχε συντρίψει δύο χρόνια νωρίτερα, το 340 π.Χ. το θρακικό φύλο των Μαιδών. Παράλληλα τα μακεδονικά στρατεύματα ήταν εμπειροπόλεμα καθώς πολεμούσαν για τουλάχιστον τρία χρόνια με τους βαρβαρικούς λαούς των Βαλκανίων.

Η ΜΑΧΗ

Η περιώνυμη μάχη της Χαιρώνειας, άρχισε με σφοδρή επίθεση των Αθηναίων κατά της πτέρυγας που διοικούσε ο Φίλιππος. Αρχικά η μάχη ήταν αμφίρροπη. Κατόπιν φάνηκε να κλίνει υπέρ των Αθηναίων, διότι ο Φίλιππος υποχωρούσε βήμα προς βήμα και μαζί του υποχωρούσε ολόκληρη η μακεδονική φάλαγγα. Αλλά η υποχώρηση του Φίλιππου δεν ήταν άτακτη. Ελεγχόταν και ήταν σκόπιμη. Γινόταν με τάξη και οι Αθηναίοι παρά την πρωτοφανή ορμή τους δεν μπορούσαν να διασπάσουν το δεξιό κέρας της μακεδονικής φάλαγγας. Η σύγκρουση στο άλλο άκρο του πεδίου της μάχης μεταξύ Αλεξάνδρου από την μια πλευρά και των Θηβαίων από την άλλη απέβαινε υπέρ του πρώτου.

Τότε σε κάποια φάση της μάχης ο Φίλιππος έδωσε το σύνθημα στον Αλέξανδρο να επιτεθεί με το ιππικό. Η επέλαση του μακεδονικού ιππικού ήταν φοβερή. Με τον Αλέξανδρο επί κεφαλής οι Μακεδόνες ιππείς περνούσαν πάνω από τα πτώματα των Θηβαίων, που είχαν τις μεγαλύτερες απώλειες από όλους. Και οι 300 άνδρες του περίφημου Ιερού Λόχου έπεσαν μέχρι ενός. Ο ίδιος ο Θεαγένης σκοτώθηκε.

Αλλά ο Αλέξανδρος δεν είχε τελειώσει. Με μια ευφυή κυκλωτική κίνηση ήλθε στα νώτα της Αθηναϊκής παράταξης. Έτσι πατέρας και γιος Φίλιππος και Αλέξανδρος κύκλωσαν τους Αθηναίους και τους αποδεκάτισαν. Η σύγχυση που επήλθε ήταν μεγάλη και η φυγή των Αθηναίων και των συμμάχων τους γενικεύτηκε μετά από άγριο μακελειό τους που κράτησε ώρες. Οι περισσότεροι το έβαλαν στα πόδια για να γλυτώσουν από την σφαγή. Ο ίδιος ο ρήτορας Δημοσθένης, ο οποίος με τους πύρινους λόγους του τις προηγούμενες ημέρες εξήπτε το φανατισμό τους και εξύψωνε το ηθικό των Αθηναίων, μαχόμενος ως απλός πολίτης πέταξε τα όπλα του και το έσκασε για να σωθεί. Οι Αθηναίοι έχασαν 1.000 πολεμιστές ενώ άλλοι 2.000 αιχμαλωτίσθηκαν.

ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Τα δύο στρατεύματα είχαν μεταξύ τους μεγάλες διαφορές. Οι Μακεδόνες διέθεταν σαφώς μεγαλύτερη συνοχή και ενότητα, οι οποίες ήταν αποτέλεσμα της καλύτερης οργάνωσης της ενιαίας διοίκησης και της σημαντικής πολεμικής τους πείρας. Τα μακεδονικά στρατεύματα ήταν εμπειροπόλεμα.

Ο κορυφαίος Γερμανός ιστορικός Ul. Wilcken στο περισπούδαστο έργο του «Αρχαία Ελληνική Ιστορία» γράφει σχετικά: «Οι καταπληκτικές επιτυχίες του Φιλίππου βασιζόταν κυρίως στην στρατιωτική του υπεροχή. Το ότι ο μακεδονικός στρατός έγινε ο πρώτος του κόσμου ήταν προσωπικό του επίτευγμα».

Ο συμμαχικός στρατός των Αθηναίων υστερούσε σε οργάνωση, αφού πολλοί ήταν μισθοφόροι, άρα δεν εντάσσονταν στις συνήθεις μονάδες, όπως οι τακτικοί στρατιώτες κάθε πόλης. Επί πλέον πολλοί από τους τακτικούς πολεμιστές ήταν νέοι, χωρίς καμμία πολεμική εμπειρία, ορισμένοι με ελλιπή εκπαίδευση και πολλοί με ιδιαίτερη χαλαρή πειθαρχία.

Αλλά και ο εξοπλισμός των Μακεδόνων ήταν ανώτερος των αντιπάλων τους. Οι Αθηναίοι είχαν μικρά δόρατα και δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τη μακεδονική σάρισα, μήκους 6-7 μ., που σημαίνει πως η σάρισα είχε μήκος τριπλάσιο του δόρατος των αντιπάλων κι έδινε στον φαλαγγίτη το πλεονέκτημα του πρώτου κτυπήματος.

Η ήττα των Αθηναίων και των συμμάχων τους δεν οφείλεται μόνο στην τακτική που εφήρμοσε ο Φίλιππος στο πεδίο της μάχης με το πεζικό και στην μεγάλη γενναιότητα που επέδειξε ο νεαρός Αλέξανδρος με το ιππικό. Οφειλόταν και στην εν γένει κατάσταση του στρατεύματος των Νοτίων Ελλήνων οι μαχητές του οποίου δεν είχαν την πολεμική εμπειρία των Μακεδόνων. Οφειλόταν επίσης και στην έλλειψη ικανού ηγέτη. Οι Αθηναίοι και οι Θηβαίοι δεν είχαν ένα ηγέτη, αλλά επιτελείο αξιωματούχων που συναποφάσιζε τι έπρεπε να γίνει και πως.

Το παράδοξο είναι ότι οι Θηβαίοι στην μάχη της Χαιρώνειας δεν χρησιμοποίησαν την τακτική της Λοξής Φάλαγγας, με την οποία πριν λίγα χρόνια ο ευφυής Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδα, κατατρόπωσε την επί 500 και πλέον χρόνια αήττητη Σπαρτιατική φάλαγγα, αλλά την εφήρμοσε ο Φίλιππος και χάρη σ’ αυτήν εξασφάλισε την νίκη!!!

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗ

Μετά την νίκη του Φιλίππου στην Χαιρώνεια άνοιγε διάπλατα ο δρόμος για την υλοποίηση των πανελληνίων οραμάτων και των φιλόδοξων σχεδίου του διορατικού και προπάντων αποφασιστικού Μακεδόνα ηγέτη. Μετά από κάποιες διπλωματικές διεργασίες το 337 π.Χ. συνεκάλεσε το περιλάλητο συνέδριο στην Κόρινθο με σκοπό την ενότητα των Ελλήνων και την εκστρατεία στην Μικρά Ασία για την απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων της Ιωνίας από τον περσικό ζυγό.

Οι αποφάσεις του συνεδρίου ήταν αποφασιστικής σημασίας για τις μετέπειτα ιστορικές εξελίξεις, γιατί:

• Υπογράφηκε γενική ειρήνη μεταξύ των Ελλήνων
• Διακηρύχθηκε η αυτονομία των ελληνικών πόλεων υπό μακεδονική κηδεμονία.
• Ο Φίλιππος ανακηρύχτηκε στρατηγός-αυτοκράτορας όλων των Ελλήνων για την διεξαγωγή εκστρατείας εναντίον των Περσών.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.8.2025.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Διόδωρος Σικελιώτης «ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ».
• Πλούταρχος «ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ».
• Αθανασιάδης Τ. Ι. «Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β΄ Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ».
• Καργάκος Σαρ. «ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΚΑΙ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΩΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΗΓΕΤΕΣ».
• Παπαρηγόπουλος Κ. «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ».
• «ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», τ. 11.6.1997. Και σειρά ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ, τ. 39

ΜΑΧΗ της ΧΑΙΡΩΝΕΙΑΣ 2 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 338 πΧ ΧΑΙΡΩΝΕΙΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 4ος αιωνας πΧ Σπινος 7^η μηνος Μεταγειτνιων αυγουστος αυγουστου 110^η Ολυμπιαδα στενη πεδιαδα Χαιρωνειας Βοιωτιας, αρχαιες μαχες ιστορια πολιτικη σημασια μακεδονικος θρυλος, Φιλιππος Β μακεδονικο κρατος στρατος καινοτομια τακτικη πλουτος αρχαιοι Ελληνες ηγεμονια Ελλαδος ενωση ελληνων ηγεσια Περσικη Αυτοκρατορια απελευθερωση αρχαιες ελληνικες πολεις Περσες περσια αντιπαλοι Μακεδονες αρχηγος ιππικου 18χρονος μεγας Αλεξανδροα, συμμαχο Νοτια Ελλαδα αθηναιοι θηβαιοι κορινθιοι κερκυραιοι αχαιοι ακαρνανες, Ευβοιωτες, Μεγαρεις Λευκαδιτες Αιμωνας αιμονας ποταμος αιμων παραποταμος Κηφισος Βοιωτια δυναμη συμμαχικη στρατια εκστρατευτικη αθηνα πεζοι μισθοφοροι ιππεις, στρατηγος Στρατοκλης, Λυσικλης Χαρη Θηβα θηβαι Ιερος Λοχος ιππικο Θηραμενης Φωκις φωκαεις φωκιδα Μεγαρα αττικης αττικη Κορινθος αχαια ακαρνανια λευκαδα Κερκυρα αγνωστος αριθμος Ευβοια στρατευμα, τακτικα γυμνασια χρηματοδοτηση εξοπλισμος καλυτερος μακεδονικη φαλαγγα σαρισα πεζικο συνοχη ενιαια στρατιωτικο σχεδιο μαχης στρατιωτικος εγκεφαλος, Θεαγενης στρατιωτικοι στρατιωτικη ιδιοφυια, δεκαοκταχρονος 340 θρακικο φυλο Μαιδοι θρακες θρακη εμπειροπολεμο βαρβαροι Βαλκανια σφοδρη επιθεση πτερυγα αμφιρροπη υποχωρηση ατακτη ταξη ορμη δεξιο κερας συγκρουση πεδιο συνθημα επελαση απωλειες 300 ανδρες ευφυης κυκλωτικη κινηση νωτα αθηναικη παραταξη συγχυση φυγη αγριο μακελειο σφαγη ρητορας Δημοσθενης, φανατισμος ηθικο απλος πολιτης οπλα πολεμιστης αιχμαλωτος ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ διαφορες μεγαλυτερη συνοχη ενοτητα, καλυτερη οργανωση διοικηση πολεμικη πειρα Γερμανος ιστορικος βιλκεν Wilcken εργο Αρχαια Ελληνικη Ιστορια πρωτος του κοσμου προσωπικο επιτευγμα μοναδα τακτικοι στρατιωτες πολη εμπειρια ελλιπης εκπαιδευση χαλαρη πειθαρχια δορυ μηκος φαλαγγιτης  πλεονεκτημα πρωτο κτυπημα ηττα γενναιοτητα νοτιοι μαχητης επιτελειο αξιωματουχοι παραδοξο λοξη Φαλαγγα Θηβαιος στρατηγος Επαμεινωνδα, αηττητη Σπαρτιατικη σπαρτη λακωνια πανελληνιο οραμα φιλοδοξο σχεδιο διορατικος Μακεδονας διπλωματικες διεργασιες 337 συνεδριο εκστρατεια Μικρα Ασια πολεια Ιωνια γενικη ειρηνη αυτονομια κηδεμονια αυτοκρατορας Διοδωρος Σικελιωτης Πλουταρχος αθανασιαδης καργακος παπαρηγοπουλος