Του Ανδρέα Μουστοξύδη
Χαλεπώτατος πόλεμος συνίστατο ἤδη τῷ 1439 ἀναμέσον τῆς Ἑνετικῆς Ἀριστοκρατίας καὶ τοῦ Δουκὸς τῶν Μεδιολάνων, εἰς τὸν ὁποῖον καὶ ἕτεροι προσετέθησαν τῶν ἐν Ἰταλίᾳ δυναστῶν καὶ τὰ πλήθη αὐτοῦ κατεῖχον τὴν λίμνην τὴν νῦν καλουμένην Γάρδαν[1] καὶ τὰς περιθεούσας ὄχθας, ὥστε καὶ αἱ ἀμφικείμεναι πόλεις Βρεξία[2] καὶ Οὐήρων[3] ἔτρεχον τὸν ἔσχατον τῆς ἁλώσεως κίνδυνον. Ἐπειγόμενοι πανταχόθεν οἱ Ἑνετοὶ στρατιῶται κατώρθωσαν τελευταῖον, τέμνοντες ὁδὸν, νὰ διεξέλθωσι διὰ τοῦ ἀρκτικοῦ μέρους τῆς λίμνης, τὸ ὁποῖον ὑπὲρ τὰ ἄλλα πλήθει μὲν ὄχι ἀγενοῦς χώρας, ἀλλὰ περιζώννυται ἐξ ἀπροσβάτων ὀρέων. Ἦτο δὲ παρὰ τὴν διέξοδον ταύτην λιμὴν ὀνομαζόμενος Τούρβολος, τὸν ὁποῖον καταλαβὼν ὁ στρατηγὸς ἔγραψε πρὸς τὴν Ἀριστοκρατίαν ὅτι ἐτμήθη ἡ ὁδὸς, ὅθεν καὶ τὸν ἐχθρὸν ἠδύναντο νὰ ἐκδιώξωσι καὶ τὰς ἀπειλουμένας πόλεις εὐκόλως νὰ βοηθήσωσι. Πρὸς ἐπίτευξιν δὲ τοῦ σκοποῦ ἦτο ἀναγκαῖος στόλος· ἀλλὰ πῶς νὰ κατορθωθῇ τὸ τοιοῦτον ἔνθα οὔτε δρυμοὶ παρῆσαν πρὸς ναυπηγίαν, οὔτε ποταμοὶ πρὸς διαγωγὴν πλοίων. Ἐν ᾧ δὲ πολλὰ καθ’ ἑαυτοὺς ἐσάλευον ταλαντευόμενοι τὴν γνώμην οἱ συγκλητικοὶ καὶ τὰ πράγματα ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας ἦσαν μετέωρα,ναυτ Ἕλλην τις ὀνόματι Σόρβολος, Κρὴς τὴν πατρίδα, προσελθὼν εἰς τὴν Σύγκλητον ἐδήλωσεν ὅτι, ἐὰν ἐχορηγοῦντο εἰς αὐτὸν τὰ χρειώδη, θαῤῥούντως ἀνεδέχετο μετακόμισιν τὴν τοῦ στόλου ἀπὸ τῆς Βενετίας εἰς τὴν λίμνην Γάρδαν. Τολμηρὸν ἐφάνη εἰς τὴν Σύγκλητον καὶ ὑπὲρ πᾶν ἄλλο δυσχερέστατον ἔργον ἡ μεταφορὰ στόλου πλέον ἢ ἐπὶ διακόσια μίλια μεταξὺ κρημνῶν καὶ ζυγῶν ὀρέων ὅθεν ὁ ἐπαγγελλόμενος ἐλογίσθη κατ’ ἀρχάς ὡς ληρώδης καὶ φρενόληπτος Γραικύλος. Πολλῶν δὲ λεγόντων περὶ αὐτοῦ σεμνοὺς λόγους καὶ ἐπαινούντων τὴν εὐφυΐαν, ἔτι δὲ καὶ αὐτοῦ ἰσχυρῶς καὶ ἀτρέπτως ἐπιμένοντος εἰς τὴν γνώμην, τελευτῶσα ἡ Σύγκλητος ἀνεπείσθη καὶ ἐπέτρεψεν εἰς αὐτὸν νὰ πράξῃ κατὰ τὸ δοκοῦν. Ὁ δὲ προθύμως ἁπτόμενος τοῦ ἔργου, ταχέως ἀνείλκυσεν ἀπὸ τοῦ ναυστάθμου δύο τριήρεις, τέσσαρας κέλητας καὶ εἰκοσιπέντε σκάφας, καὶ ἄνω διὰ τοῦ ποταμοῦ Ἀθέσιος[4] ἤγαγεν ἅπαντα εἰς Οὐηρῶνα. Ἐκεῖθεν δὲ, βόας ὑποζεύξας ἀνὰ δύο καὶ ἀνὰ τέσσαρας, καὶ αὐτὸς ἀεὶ ὁ ἐπινοήσας τὸ ἔργον ἡγούμενος καὶ ἐπιστατῶν, αἰσίως διήνυσε τὴν ὁδὸν ἅπασαν μέχρι τῆς κώμης Μαύρου. Ἐνταῦθα ὑποθέμενος ξυλίνους κυλίνδρους εἰς τὰς τριήρεις ἵνα ἐπιτρέχωσιν ἀκωλύτως, καὶ τὰ μικρότερα πλοῖα εἰς ἁμάξας ἐπιβιβάσας, ἤλαυνε διὰ πεδίων σχεδὸν ὁμαλῶν ἐπὶ ἐξ μίλια, καὶ διὰ τῶν μεγίστων ἀγώνων τῶν ἐργατῶν καὶ τῶν ὑποζυγίων μετήνεγκε τὸ φορτίον εἰς τὴν καλουμένην λίμνην τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου. Ἐφίστανται δὲ εἰς αὐτὴν, ὥσπερ τεῖχος, ἄβατοι καὶ ἀποῤῥῶγες πέτραι πρὸς ἐξομάλισιν τῶν ὁποίων εἰργάσθησαν πολυάριθμοι χωρικοὶ, ἕως οὗ ἐπιλεήναντες ὁπωσοῦν τὴν τραχύτητα εὐκόλυναν τὴν διάβασιν εἰς τὰ πλοῖα, ἅτινα διαπεραιωθέντα τὴν λίμνην, ἀνείλκυσαν εἰς τὸν ζυγὸν τοῦ ἀντικειμένου ὄρους.
Ἐπίπονος ἦτο ἡ ἀνάβασις διὰ τοὺς λίθακας καὶ τὰ λοφώδη τῆς γῆς ἐπαναστήματα, ἐξ ὧν καθίστατο σκολιὰ καὶ δύσβατος ἡ πορεία, καὶ μικρὸς ῥύαξ διὰ τῶν ἐκεῖ διασφάγων ἀγόμενος ἐχαράδρωσε καταῤῥέων τὸ ἀπόκλιμα τοῦ ὄρους, καὶ ἐκ τῆς πληθώρας αὐτοῦ εἰς τενάγη καὶ βράχεα δύσπορα προσέπιπτον οἱ ἀναβαίνοντες. Εὐμεγέθεις βῶλοι καὶ λίθοι καὶ κορμοὶ ἀποτετμημένων δένδρων ῥιφθέντα ἐξ ἑκατέρας ὄχθης ἐγεφύρωσαν τὸν ῥύακα, καὶ μετὰ πολλοῦ κόπου καὶ μόχθου εἰς τὴν ὑπερτάτην ῥάχιν τοῦ ὄρους ἀνέσυραν τὰ πλοῖα· Πολλάκις ἴδον, λέγει ὁ Σαβελλικὸς[5] ἐμβριθὴς ἱστοριογράφος, τὰ ὄρη ἐκεῖνα, καὶ τοσοῦτος πάντοτε μὲ κατέσχε θαυμασμὸς, ὥστε οὐδεὶς ἤθελε μὲ πείσει ποτὲ ὅτι ἐπίνοια ἡ δύναμις ἀνθρωπίνη ἴσχυσε νὰ σύρῃ τηλικοῦτον ὄγκον διὰ τῆς ὀρεινῆς ἐκείνης τραχύτητος, ἐὰν ἐπὶ τοῦ κλίτους τοῦ ὄρους δὲν ἦσαν ἔτι καταφανῆ τὰ σημεῖα καὶ εὐδιάκριτοι οἱ ὁλκοὶ καὶ αἱ παλαιαὶ τῶν ἁμαξῶν τροχιαὶ, ἐξ ὧν ἐναργῶς ἀποδεικνύεται ὅτι τὸ ἀξιομνημόνευτον τοῦτο ἔργον ἐπράχθη ἐπὶ τῶν καθ’ ἡμᾶς χρόνων.
Οὐδὲν ἧττον τῆς ἀναβάσεως ἦτο πολύμοχθος ἡ κατάβασις· μάλιστα δὲ, προκειμένης ἤδη ὀλισθηρᾶς καὶ δυσπορεύτου κατωφερείας, εἰς πάντας ἐφαίνετο ἀναπόδραστος ὁ κίνδυνος ὅτι φορτίον τόσον δυσάγωγον ἔμελλε, κατακρημνισθὲν εἰς τὰς ὑποκειμένας πέτρας, νὰ συντριβῇ διὰ τῆς προσρήξεως εἰς μυρία θρύμματα. Ἀλλὰ δὲν εἶχε περὶ τούτου τὴν αὐτὴν γνώμην ὁ Σόρβολος, ὅςτις ἀπτόητος ἅμα καὶ ἐπίμων, ἕκαστον πλοῖον περιέζωσε διὰ στιβαρῶν σχοινίων, ὥστε ἠρέμα καὶ ἐπιτηδείως ἅπαντα κατεβίβασεν εἰς τὴν πεδιάδα. Ὅθεν κατὰ τὸν τρίτον μῆνα ἀφ’ ἧς παρέλαβε τὰ πλοῖα ἀπὸ Βενετίας, καθείλκυσεν αὐτὰ εἰς τὸν λιμένα Τούρβολον, ὅπου ἀναληφθέντα ἀπὸ τῆς φθορᾶς ὅσην ἔπαθον ἐκ τῆς παραδόξου χερσοπορίας, εἰς ἀδόκητον βλάβην τῶν ἐχθρῶν ἐχρησίμευσαν κατ’ ἐκεῖνον τὸν πόλεμον.[5]
Δυνάμεθα λοιπὸν, καὶ ἐν πιστοτέρᾳ ἀληθείᾳ, νὰ εἴπωμεν περὶ τοῦ Σορβόλου ὅ,τι περὶ τοῦ Ξέρξου εἶπον οἱ ῥήτορες καὶ οἱ ἱστορικοὶ πλεῦσαι διὰ τῆς ἠπείρου. Καὶ εἰμὲν ὁ βασιλεὺς οὗτος, ὡς διορύξας ἐν τῇ ὑπωρείᾳ τοῦ Ἄθωνος ἰσθμὸν ὡς δώδεκα σταδίων, καὶ εἰς τόπον μάλιστα πεδινὸν καὶ ὄχι μεγάλους ἔχοντα γεωλόφους, ἱστορήθη ὡς κυριάρχης καὶ καταφρονητὴς τῆς φύσεως, καὶ τὸ ὄχι δυσχερὲς αὐτοῦ ἔργον ἐξεθείασαν μὲν οἱ Λατῖνοι, πολλοὶ δὲ τῶν νεωτέρων ἐτόλμησαν νὰ λογισθῶσιν ὡς Ἑλληνικὸν μῦθον, πόσον ἄρα μεγαλῄτερον. θαυμασμὸν πρέπει νὰ διεγείρῃ τὸ ὑπὸ τοῦ Κρητὸς ἐπινοηθὲν καὶ εὐτυχῶς διαπραχθὲν ἐπιχείρημα;
Ἔσυρε μὲν καὶ ὁ Μωάμεθ τὰς διήρεις καὶ τριήρεις διὰ ξηρᾶς καὶ καθείλκυσεν αὐτὰς εἰς τὸν λιμένα τῆς πολιορκουμένης Κωνσταντινουπόλεως, καὶ τολμηρὸν ἦτο βέβαια καὶ ταχὺ τὸ ἔργον. Ἀλλ’ ἐξ περίπου μιλίων ἦτο ἡ ὁδὸς ἐκείνη καὶ ὄχι διακοσίων, οὔτε ὑψηλὰ ὄρη καὶ ποταμοὶ διελάμβανον τὴν πορείαν. Καὶ ὅμως τῶν ἐκπεπληγμένων βυζαντινῶν ἱστοριογράφων ὁ μὲν ἀναβοᾷ τίς ποτε ἤκουσεν ἢ ἴδε τοιοῦτον ἔργον;[6] ὁ δὲ εἰκάζει ὅτι ὁ Σουλτάνος ἐμιμήθη τὸν Αὔγουστον καὶ Νικήταν τὸν Πατρίκιον, ὅτε διὰ τοῦ ἰσθμοῦ τῆς Κορίνθου σύραντες τὰ πλοῖα μετεκόμισαν αὐτὰ εἰς τὴν ἀντιπέραν θάλασσαν[7]. Ἀλλ’ αὐτοὶ οὗτοι οἱ ἱστορικοὶ, διὰ τὴν μεγάλην τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν Ἰταλῶν πρὸς ἀλλήλους συναλλαγὴν καὶ ἐπιμιξίαν δὲν ἠδύναντο ν’ ἀγνοῶσι τὰ κατὰ τὸν Σόρβολον, καὶ ὤφειλον ἴσως ὀρθότερον νὰ πιστεύσωσιν ὅτι ὁ Ἕλλην οὗτος, ὠφελήσας τοὺς ἀλλοεθνεῖς, ἔδωκεν ὄχι ἐκ προνοίας εἰς τὸν Μωάμεθ τὸ παράδειγμα ἐπιχειρήματος, οὗτινος ἡ μίμησις ἀπέβη ὀλεθρία εἰς τὸ ἔθνος. Ἀλλὰ καὶ Ἑνετοὶ ἰστοριογράφοι ὀψιαιτέρας ἐποχῆς καλοῦντες ὄχι μόνον φοβερὸν, ἀλλὰ καὶ ἀνήκουστον καὶ μάλιστα ὑπεράνθρωπον τὸ κατόρθωμα τοῦ Μωάμεθ, δικαίως δύνανται νὰ κατακριθῶσιν ὡς ἐπιλήσμονες τῶν πατρίων αὐτῶν παραδόσεων[8].
Ἡμεῖς δὲ ὀφείλοντες δικαίως ν’ ἀναγράφωμεν εἰς τὰ ἡμέτερα ὅ,τι ἐθνικὸν εἰς τῶν ἀλλογενῶν τὰ ἀπομνημονεύματα εὑρίσκομεν διεσπαρμένον, ἐν ᾧ ἐπαινοῦρωσμεν τὸ εὐφυὲς καὶ ἐργῶδες μηχάνευμα ἀνδρὸς Ἕλληνος, ἀσμένως ὑπενθυμίζομεν ὅτι μετὰ τρεῖς καὶ ἡμίσειαν ἑκατονταετηρίδας ἕτερος Ἕλλην Μαρῖνος Καρβούρης[9], διὰ τῆς εἰς Πετρούπολιν μετακομίσεως ὑπερόγκου τινὸς πέτρας, ἐπεχείρησε καὶ συνετέλεσε τὸ μέγιστον τῶν ἔργων ὅσα μέχρι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἐγίνωσκεν ἡ μηχανική.
ΠΗΓΗ: Α. Μουστοξύδης «Σόρβολος ο Κρὴς», στο περ. «Ελληνομνήμων ή Σύμμικτα Ελληνικά», αρ. 2. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.4.2020.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βηνάκος παρὰ τοῖς ἀρχαίοις· «λίμνας δὲ εἶναι φησιν ἐν τοῖς ὄρεσιν (Ἄλπεσι) πλείους μὲν, τρεῖς δὲ μεγάλας· ὧν ἡ μὲν Βηνάκος ἔχει μῇκος πεντακοσίων σταδίων, πλάτος δὲ ἑκατὸν πεντήκοντα, ἐκρεῖ δὲ ποταμὸς Μίγκιος». Στραβ. Β, δ΄ § 208.—Ὁ δὲ ἡμέτερος Εὐγένιος μεταφράζων τὸν 159 στίχον τοῦ Β΄ τῶν Γεωργικῶν neque Fluctibus et fremitu assurgens Benace ἔγραψε «Σεῖό τε Βηνάκη, ἣ πόντιον οἶδμα ἐγείρεις» Καὶ ἐνταῦθα ἂς μᾶς συγχωρηθῇ νὰ παρατηρήσωμεν ὅτι εἰμὲν οὗτος ἀποτείνεται μετὰ τοῦ Λατίνου ποιητοῦ πρὸς τοὺς ὀφθαλμοὺς, δὲν ἀποτείνεται ὅμως καὶ πρὸς τὰ ὦτα ὡς ἐκεῖνος. – ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: Στο μοναστήρι του πρώην μοναστηριού της Santa Maria del Carmine, υπάρχει τώρα το Δημοτικό Αρχαιολογικό Μουσείο “Giovanni Rambotti” που φιλοξενεί, όπως λέει “το αρχαιότερο άροτρο που έχει βρεθεί ποτέ στον κόσμο”!
[2] Μετέπειτα Μπρέσια / Brescia στην Λομβαρδία!
[3] Μετέπειτα Βερόνα / Verona.
[5] Sabellico, dell’ ist. Venez. Deca III. L, III. μεταφ. Ἰταλ. — Petri Justiniani, Rerum Venetarum historia L, VIII. – ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: Ο Marcus Antonius Coccius Sabellicus / Marcantonio Sabellico Cocci (1436 – 1506) ήταν λόγιος και ιστορικός από την Βενετία (γεννήθηκε στο Vicovaro). Είναι γνωστός για την παγκόσμια ιστορία του με τίτλο “Enneades sive Rhapsodia historiarum”. Το 1487 διορίστηκε ως επιμελητής της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης. Έγραψε ένα αρχαιολογικό έργο για την Ακουιλία. Και ποίημα σε εξάμετρα με τίτλο “De rerum et artium inventoribus”, από την “Φυσική Ιστορία” του Πλίνιου του Πρεσβύτερου (βιβλίο VII), σχετικά με την ιστορία των εφευρέσεων. Τα συγκεντρωμένα έργα του δημοσιεύτηκαν το 1560 στην Βασιλεία Ελβετίας. – βλ. P. G. Bietenholz, κ.ά. “Contemporaries of Erasmus: a biographical register of the Renaissance and Reformation”, 2003.
[6] Μιχ. Δουκας, ἱστορ. Κ, 38.
[7] Φραντζης, Χρον. Β, γ΄. Κ, γ΄.
[8] Sagredo, Mem. ist. de’ Monarc. Ottom. σ, 56.
[9] Πρόκειται για τον Κεφαλονίτη Μαρίνο Χαρβούρη – βλ. σχ. Άρθρο του Γ. Λεκάκη στην εφημ. «Ενημέρωση». Και Γ. Λεκακης «Κωνσταντινούπολη και Αγία Πετρούπολη».
Biblioteca Marciana, Aquileia Historia Naturalis Κρητικος μηχανικος, βενετικος στολος Βενετιας, μεταφορα βουνα Μουστοξυδης βενετια Βηνακος αρχαια λιμνη ορη αλπεις ποταμος Μιγκιος Στραβων Εὐγενιος μεταφραση Γεωργικα neque Fluctibus et fremitu assurgens Benace Σειο Βηνακη, ποντιος οιδμα Λατινος ποιητης οφθαλμοι ωτα Λεκακης ιμ ιερα μονη μοναστηρι σαντα μαρια ντε καρμινε παναγια Santa Maria del Carmine, Αρχαιολογικο Μουσειο ραμποτι Rambotti αρχαιοτερο αροτρο κοσμο κοσμου κοκι κοτσι Cocci 1436 – 1506 λογιος ιστορικος βικοβαρο Vicovaro παγκοσμια ιστορια εννεαδες ραψωδια Enneades sive Rhapsodia historiarum 15ος αιωνας μχ 1487 επιμελητης Μαρκιανη Βιβλιοθηκη αρχαιολογια εργο Ακουιλια ποιημα εξαμετρο De rerum et artium inventoribus Φυσικη Ιστορια Πλινιος ο Πρεσβυτερος ιστορια των εφευρεσεων εφευρεση 16ος 1560 Βασιλεια Ελβετια Κρητικοι μηχανικοι Σορβολος, βουνο χαλεπωτατος πολεμος 1439 ενετικη αριστοκρατια Δουκας Μεδιολανων, μιλανο ιταλια δυναστες Γαρδα οχθη πολεις Βρεξια Ουηρων Ουηραι Ουηρες αλωση κινδυνος ενετοι στρατιωτες τομη οδος απροσβατο ορος Τουρβολος, στρατηγος εχθρος απειλη πολις δρυμος ναυπηγια ποταμος διαγωγη πλοιων συγκλητικοι ελλην ελληνας Κρης πατριδα, Συγκλητος χρειωδη, μετακομιση Γαρδαν τολμηρο εγχειρημα δυσχερεστατο εργο μεταφορα στολου κρημνος γκρεμος ζυγος ορη ληρωδης φρενοληπτος Γραικυλος σεμνος λογος επαινος ευφυια δοκουν ανελκυση ναυσταθμος τριηρης, κελητας κελης σκαφα σκαφη σκαφος ποταμι Αθεσις βους βοδι υποζυγιο επινοηση επιστατης κωμη Μαυρο μαουρο ξυλινος κυλινδρος τριηρεις ακωλυτως, πλοια αμαξα πεδιο ομαλο αγωνας εργατης φορτιο αγιου ανδρεου αγιος ανδρεας τειχος, αβατος απορρωγες πετρα εξομαλισις χωρικος τραχυτητα διαβαση αναβαση λιθακες λοφωδες γη επαναστημα σκολια δυσβατος πορεια, ρυαξ ρυακι διασφαγο χαραδρα αποκλιμα τεναγη τεναγος βραχεα δυσπορα βωλος λιθος κορμος αποτετμημενο δενδρο γεφυρωση μοχθς ραχη πλοιο Σαβελλικος εμβριθης ιστοριογραφος, θαυμασμος, επινοια δυναμη ανθρωπινη ογκος ορεινη ολκος αμαξα τροχια αξιομνημονευτο πολυμοχθος καταβαση ολισθηρη δυσπορευτος κατωφερεια αναποδραστος φορτιον δυσαγωγο κατακρημνιση πετρες, συντριβη προσρηξη θρυμμα απτοητος επιμων, σχοινι πεδιαδα καθελκυση Τουρβολον, φθορα παραδοξο χερσοπορια αδοκητος βλαβη εχθροι Ξερξης ρητορες ιστορικοι ηπειρος βασιλευς διορυξη υπωρεια αθωνος αθως αθωνας χαλκιδικη ισθμος σταδιο πεδινος τοπος γεωλοφος, κυριαρχης καταφρονητης φυση δυσχερες Λατινοι, ελληνικος μυθος Κρητος κρητες Μωαμεθ διηρης ξηρα λιμενα λιμην λιμανι πολιορκια Κωνσταντινουπολις, Κωνσταντινουπολη τολμηρο ταχυ μιλια υψηλα ποταμοι πορεια βυζαντινος βυζαντιο Σουλτανος μιμηση Αυγουστος Νικητας Πατρικιος Κορινθος θαλασσα ιστορικοι Ελληνων Ιταλοι συναλλαγη επιμιξια ελληνας αλλοεθνεις, προνοια επιχειρημα μιμησις ολεθρια εθνος φοβερο ανηκουστο υπερανθρωπο κατορθωμα επιλησμονες πατρια παραδοση εθνικο απομνημονευματα ευφυες εργωδες μηχανευμα ανδρας Καρβουρης αγια Πετρουπολη υπερογκη μηχανικη Κρης Ελληνομνημων Συμμικτα Ελληνικα Μπρεσια / Brescia λομβαρδια Βερονα / Verona Adige Κεφαλονιτης κεφαλονια Χαρβουρης
