Οι ΗΠΑ επέστρεψαν κλεμμένο γλυπτό του Δημοσθένη, στην… Τουρκία! Η λεηλασία της Βουβώνης – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Oι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής επαναπάτρισαν προσφάτως μια ομάδα 43 αρχαίων ελληνικών έργων τέχνης στην… Τουρκία! Όπως έχω ξαναπεί, αυτό είναι οξύμωρον, καθ’ όσον οι Τούρκοι δεν ήταν εκεί, όταν δημιουργήθηκαν αυτά τα έργα!!!

Στα αντικείμενα περιλαμβάνονταν:

• ένα μαρμάρινο γλυπτό, του Έλληνα ρήτορα και πολιτικού, Δημοσθένη, του 2^ου αιώνα μ.Χ., που ανακαλύφθηκε παράνομα στην κοντά στην σύγχρονη πόλη της Σμύρνης. Εμφανίσθηκε για πρώτη φορά στην αγορά τέχνης, στην κατοχή της Ariadne Galleries με έδρα την Νέα Υόρκη, πριν περάσει από τα χέρια αρκετών ιδιωτών συλλεκτών, μέχρι που δωρήθηκε στο Μητροπολιτικό Μουσείο ΝΥ, το 2012. Η Ariadne Galleries φέρεται να ισχυρίστηκε ψευδώς ότι είχε αγοράσει την μαρμάρινη κεφαλή από την Fortuna Fine Arts – δύο χρόνια πριν… καν υπάρξει η Fortuna Fine Arts! Η Ariadne και η Fortuna, η οποία βρίσκεται επί του παρόντος υπό κατηγορίαν σε ομοσπονδιακό δικαστήριο για απάτη, φέρεται επίσης να ισχυρίστηκε ψευδώς ότι η μαρμάρινη κεφαλή βρισκόταν προηγουμένως στην συλλογή του B. Mussienko – ένα όνομα που η Fortuna, και άλλες γκαλερί, φέρεται να χρησιμοποιούσαν συχνάκις για να δημιουργήσουν ψευδή προέλευση. Οι Αρχές κατέσχεσαν την μαρμάρινη κεφαλή του Δημοσθένη από το Μητροπολιτικό Μουσείο το 2025.

• ένα χάλκινο άγαλμα σε φυσικό μέγεθος, γνωστό ως «Γυμνός Αυτοκράτωρ», το οποίο είχε κλαπεί από τον αρχαιολογικό χώρο της Βουβώνος Λυκίας, στην έκταση που καταλαμβάνει νυν η νοτιοκεντρική Τουρκία, μαζί με πολλά άλλα αντικείμενα, την δεκαετία του 1960. Το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης το εκθέτει (και εισπράττει) από το 2011. Χρονολογείται στο 225 μ.Χ. Πιστεύεται από τους ερευνητές ότι απεικονίζει τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο, ο οποίος (βασ. 193 – 211 μ.Χ.). – Η συνεχιζόμενη έρευνα για την Βουβώνα / Βουβώ έχει οδηγήσει στην κατάσχεση 16 αρχαιοτήτων από την πόλη, 15 εκ των οποίων έχουν ήδη επαναπατριστεί, συνολικής αξίας σχεδόν 80.000.000 δολλαρίων, λέει το D.A.’s Office, αν και η αποτίμησις των αρχαίων είναι απαράδεκη.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την καταληστευμένη ΒΟΥΒΩΝΑ, ΕΔΩ.

• πλάκες από τερακότα, που εκλάπησαν από έναν φρυγικό ναό του 6^ου αιώνα π.Χ. από το νυν Ντουβέρ, στην νοτιοκεντρική Τουρκία.  Αυτές οι πλάκες ήταν στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βιργινίας, αλλά ο επιμελητής του Μ. Τέιλορ επικοινώνησε με την Μονάδα Εμπορίας Αρχαιοτήτων της Νέας Υόρκης όταν είδε ότι μια πλάκα, παρόμοια με αυτές της συλλογής του μουσείου του, είχε κατασχεθεί από τις αρχές επιβολής του νόμου.

Οι Αμερικανοί πράκτορες εντόπισαν τα αντικείμενα της Βουβώνος από την Τουρκία, στην Ελβετία και το Ηνωμένο Βασίλειο, και στην συνέχεια σε εμπόρους, συλλέκτες και μουσεία στις ΗΠΑ και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

«Η λεηλασία αρχαιολογικών χώρων, όπως της Βουβώνος [βλέπε παρακάτω] ήταν εκτεταμένη. Και είμαι ευχαριστημένος που η έρευνά μας απέδωσε τόσο σημαντικά αποτελέσματα», εδήλωσε ο εισαγγελέας Άλ. Λ. Μπραγκ Τζούνιορ.

ΠΗΓΗ: Γραφείο του Εισαγγελέα του Μανχάταν, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.12.2025.

Θυμίζω ότι ο πολύπαθος αρχαιολογικός χώρος της Βουβώνος λεηλατείται συνεχώς (τουλάχιστον) από  την δεκαετία του 1950, από εντόπιους αγρότες. Όπως εδήλωσε ο κ. M. Μπογδάνος, του Γραφείου του Εισαγγελέα του Μανχάταν «εκείνην την εποχή, η λεηλασία αποτελούσε μια συνηθισμένη εμπορική δραστηριότητα για τους χωρικούς».

Μερικά από τα αρχαία χάλκινα αγάλματα μεταφέρθηκαν στην Σμύρνη και πουλήθηκαν σε έναν έμπορο τέχνης γνωστό στους αγρότες ως ο «Αμερικανός Μπομπ». Οι ερευνητές πιστεύουν ότι επρόκειτο για τον Ρ. Χεχτ (1919 – 2012), έναν από τους μεγαλύτερους εμπόρους τέχνης. Ο Ρ. Χεχτ πούλησε 5 χάλκινα αγάλματα – τέσσερα αγάλματα και ένα κεφάλι – στον συλλέκτη από την Βοστώνη, Τ. Σ. Λίπσον, ο οποίος τα μεταπώλησε, μέσω μιας γκαλερί της Νέας Υόρκης.

Ένα ακέφαλο άγαλμα της Βαλεριας, κρυμμένο σε ένα τοπικό δάσος, βρέθηκε από την τουρκική αστυνομία στις 13.5.1967. Στεγάσθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πολυδωρίου (νυν Μπουρντούρ). Αλλά η τύχη του κεφαλιού είναι άγνωστη… Μετά την ανακάλυψή του το Μουσείο του Πολυδωρίου ανέθεσε στον υπάλληλό του Μ. Γιλμάζ να πραγματοποιήσει ανασκαφές στην Βουβώνα.

Το 1967, χάλκινα αρχαία γλυπτά από την πόλη εμφανίσθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Για πρώτη φορά γνωστοποιήθηκαν από τον C. Vermeule (1925 – 2008), επιμελητή του Μουσείου Καλών Τεχνών Βοστώνης, στην ετήσια συνάντηση του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αμερικής στην Βοστώνη το 1967.

Σύμφωνα με τον Τούρκο υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού, Μ. Ν. Ερσόι, η χάλκινη κεφαλή του αγάλματος του Σεπτίμιου Σεβήρου μεταφέρθηκε λαθραία στο εξωτερικό και πουλήθηκε το 1970 από τον έμπορο έργων τέχνης Ρ. Χέχτ στην Ny Carlsberg Glyptotek στην πρωτεύουσα της Δανίας, Κοπεγχάγη.

Η Τουρκάλα αρχαιολόγος Τζ. Ινάν (1914 – 2001) προσεκλήθη στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών στο Πρίνστον για το ακαδημαϊκό έτος 1973 – 1974. Τότε έμαθε για την εμφάνιση των αρχαίων χάλκινων γλυπτών από την Βουβώνη σε συλλογές των ΗΠΑ.

Το 1973, η Ινάν επισκέφθηκε τον χώρο ανασκαφής στην Βουβώνα. Διεξήγαγε έρευνα, παίρνοντας συνεντεύξεις από κατοίκους του χωριού Ibecik, οι οποίοι παραδέχθηκαν ότι συμμετείχαν στις παράνομες ανασκαφές. Αναγνώρισαν φωτογραφίες χάλκινων γλυπτών που είχαν εισαχθεί λαθρα στις Ηνωμένες Πολιτείες ως αγάλματα, τα οποία ανακαλύφθηκαν κατά την διάρκεια των παράνομων ανασκαφών τους. Με βάση αυτά τα στοιχεία και τις επιγραφές στα βάθρα, η Ινάν διαπίστωσε και αργότερα απέδειξε στενές συνδέσεις με τα χάλκινα γλυπτά που έφτασαν στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1967.

Το 1977, ο ίδιος εδημοσίευσε ένα εκτενές άρθρο με τίτλο «Ο χάλκινος κορμός στο Μουσείο Πολυδωριου από την Βουβώνη και η χάλκινη κεφαλή στο Μουσείο J. Paul Getty», στο ετήσιο γερμανικό περιοδικό Istanbuler Mitteilungen, που εκδίδεται από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στην Κωνσταντινούπολη.

Το 1979, η κ. Ινάν επισκέφθηκε την Ny Γλυπτοθήκη Carlsberg. Η Ινάν και ο επιμελητής του μουσείου κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η κεφαλή του αγάλματος του Σεπτίμιου Σεβήρου στην Δανία και το ακέφαλο άγαλμα του Σεπτίμιου Σεβήρου στην Νέα Υόρκη ήταν δύο μέρη του ίδιου αγάλματος. Το άγαλμα επανασυναρμολογήθηκε, αλλά μόνο για μια προσωρινή έκθεση! Αυτό αντίκειται σε όλους τους διεθνείς νόμους για την επανένωση των μνημείων. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το σχετικό βιβλίο της Μ. Βέργου, ΕΔΩ.

Ως αποτέλεσμα ανασκαφών που διήρκεσαν μόνο 11 ημέρες (20 Ιουνίου – 1 Ιουλίου 1990), το Σεβαστειον Βουβώνος ανασκάφηκε πλήρως. Οι ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν για λογαριασμό της Γενικής Διεύθυνσης Μνημείων και Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού Τουρκίας, υπό την επιστημονική επίβλεψη της Ινάν. Μετά τις ανασκαφές, το 1994 η Ινάν δημοσίευσε το βιβλίο «Η Τελευταία Έρευνα για το Σεβάστειο της Βουβωνος και τα Αγάλματά του» («Boubon Sebasteionu ve Heykelleri Üzerine Son Araştırmalar»), στο οποίο περιέγραψε την θέση των χάλκινων αγαλμάτων. Σύμφωνα με αυτήν, το Σεβάστειο περιείχε αγάλματα των θετών αδελφών Λεύκιου Βήρου και Μάρκου Αυρηλίου, του Σεπτίμιου Σεβήρου και του γιου του Καρακάλλα (σε νεαρή και ενήλικη ηλικία), της κόρης του Σεπτίμιου Σεβήρου, Βαλερίας / Βαλεριανής (βασ. 253 – 260), και του Κόμμοδου.

Το 2021, η Z. Boz, επί κεφαλής του Τμήματος Εμπορίας Πολιτιστικών Αγαθών στο Τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, και το προσωπικό του Αρχαιολογικού Μουσείου Πολυδωρίου συνέχισαν την έρευνά τους. Κατατέθηκε αγωγή επαναπατρισμού, με την υποστήριξη του Γραφείου του Εισαγγελέα του Μανχάτταν, βάσει μαρτυριών 10 εντόπιων αγροτών.

Το 2022, ένα χάλκινο άγαλμα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Λεύκιου Βήρου, που χρονολογείται από τον 2^ο αιώνα και κατασχέθηκε από την Sh. White, επεστράφη στην Τουρκία.

Επίσης, τον Απρίλιο του 2023, μια κατεστραμμένη χάλκινη κεφαλή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Καρακάλλα επεστράφη στην Τουρκία από το Μητροπολιτικό Μουσείο. Η κεφαλή, που χρονολογείται από το 211 – 217, βρισκόταν στην συλλογή του N. Schimmel (1904 – 1990) από το 1967 έως το 1990.

Τον Μάρτιο του 2023, η κεφαλή ενός αγάλματος του νεαρού Καρακάλλα, που χρονολογείται μεταξύ 198 και 202 μΧ, κατασχέθηκε από το Μουσείο Ελληνικής, Ετρουσκικής και Ρωμαϊκής Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Fordham. Τον Μάιο, η κεφαλή επεστράφη στην Τουρκία. Το 2023, το Γραφείο του Εισαγγελέα του Μανχάτταν κατάσχεσε μια χάλκινη προτομή μιας γυναίκας από το Μουσείο Τέχνης του Worcester και την επέστρεψε στην Τουρκία. Η προτομή χρονολογείται μεταξύ 160 και 180.

Τον Μάιο του 2023 με βάση τα επιχειρήματα της Ινάν, ο Τούρκος πρέσβυς στην Δανία, R. H. Tekin, απαίτησε επισήμως την επιστροφή της χάλκινης κεφαλής του αγάλματος του Σεπτίμιου Σεβήρου. Η Ny Γλυπτοθήκη Carlsberg υποστήριξε το αίτημα της Τουρκίας το 2024. Όπως δήλωσε η διευθύντρια της γλυπτοθήκης, Γκ. Χβίντμπεργκ-Χάνσεν: «Μοναδικοί αρχαιολογικοί θησαυροί από την Βουβώνα επωλήθησαν παρανομως σε συλλέκτες και μουσεία σε όλο τον κόσμο. Τα τελευταία χρόνια, ένας μεγάλος αριθμός αυτών των αντικειμένων, ιδίως εκείνων που φυλάσσονται σε συλλογές στις ΗΠΑ, έχει επιστραφεί. Αυτοί οι παράγοντες συνέβαλαν στην απόφασή μας να ικανοποιήσουμε το αίτημα της Τουρκίας».

Το 2024, το Μουσείο Getty επέστρεψε την κεφαλή ενός αγάλματος ενός νεαρού άνδρα, που αγοράσθηκε το 1971 από τον έμπορο Ν. Κουτουλάκη (1910 – 1996 ). Το άγαλμα χρονολογείται μεταξύ του 1ου αιώνα π.Χ. και του 1ου αιώνα μ.Χ.

Μόνο το Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ ΗΠΑ έχει αντιταχθεί στην κατάσχεση από το Γραφείο του Εισαγγελέα του Μανχάταν ενός ακέφαλου αγάλματος της Βουβώνος, που πιστεύεται ότι απεικονίζει τον Μάρκο Αυρήλιο. Το άγαλμα χρονολογείται στα τέλη του 2^ου αιώνα. Το μουσείο απέκτησε το άγαλμα το 1986.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Η αγνωστη Μικρα Ασία”.

ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Γ. Λεκάκης «Αρχαιοκαπηλίες των Γερμανών στην Ελλάδα επί Κατοχής».
• The New York Times, 17.7.2023, και 19.10.2023, και 30.10.2023 και 4.4.2024.
• Μητροπολιτικό Μουσείο, 28.11.2024.
• Πανεπιστήμιο Fordham, 29.11.2024.
• Kommersant, 5.4.2023.
• Αρχαιοφιλοι, 27.11.2024.
• Μουσείο Τέχνης Worcester, 1.9.2023.

ΗΠΑ επιστροφη κλεμμενο γλυπτο Δημοσθενης, Τουρκια λεηλασια Βουβωνη Λεκακης κλεμμενα γλυπτα αρχαια αντικειμενα Ηνωμενες Πολιτειες Αμερικης επαναπατρισμος αρχαιο ελληνικο εργο τεχνης αντικειμενο μαρμαρινο αρχαιος ελληνας ρητορας πολιτικος 2^ος αιωνας μΧ παρανομα πολη Σμυρνη πρωτη φορα αγορα τεχνη, κατοχη Νεα Υορκη, ιδιωτης συλλεκτης δωρο Μητροπολιτικο Μουσειο Νεας Υορκης 2012 ψευδος αγορα μαρμαρινη κεφαλη κατηγορια ομοσπονδιακο δικαστηριο απατη, ψευδης ισχυρισμος ψεμα μαρμαρο κεφαλι συλλεκτης μουσιενκο Mussienko γκαλερι προελευση κατασχεση χαλκινο αγαλμα φυσικο μεγεθος Αυτοκρατωρ Γυμνος Αυτοκρατορας κλοπη αρχαιολογικος χωρος Βουβωνη Λυκιας, Βουβωνα Λυκια Τουρκια, 1960 2011 3ος 225 Ρωμαιος Σεπτιμιος Σεβηρος, 193 – 211 Βουβω Bubon αρχαιοτητες πολις αποτιμησις αποτιμηση καταληστευμενη ΒΟΥΒΩΝ, πλακα τερακοτα, φρυγικος ναος φρυγια 6^ος πΧ Ντουβερ, Μουσειο Καλων Τεχνων Βιργινια Βιρτζινια  επιμελητης τμημα Εμποριας Αρχαιοτητων νομος Αμερικανοι πρακτορες Ελβετια Ηνωμενο Βασιλειο, βρετανια εμπορος, ευρωπη λεηλασια εκτεταμενη εισαγγελεας Μανχαταν, πολυπαθος 1950, αγροτες Μπογδανος, Μανχατταν εμποριο χωρικος χαλκινα αγαλματα πωληση Αμερικανος Μπομπ Χεχτ χαλκινο αγαλμα Βοστωνη, Λιπσον, λιψον μεταπωληση ακεφαλο Βαλερια κρυμμενο δασος, τουρκικη αστυνομια 1967 Αρχαιολογικο Μουσειο Πολυδωριου Μπουρντουρ τυχη αγνωστη Πολυδωριο Γιλμαζ ανασκαφη βερμουελε Vermeule ετησια συναντηση Αρχαιολογικο Ινστιτουτο Αμερικης αμερικη Αρχαιολογια Τουρκος υπουργος Πολιτισμου Τουρισμου Ερσοι, μεταφορα λαθραια εξωτερικο καρλσμπεργκ γλυπτοθηκη Ny Carlsberg Glyptotek Δανια, Κοπεγχαγη Τουρκαλα αρχαιολογος Ιναν Ινστιτουτο Προηγμενων Σπουδων Πρινστον συλλογες ανασκαφες κατοικοι χωριο ιμπετσικ Ibecik, παρανομες λαθρα παρανομη επιγραφη βαθρο Getty γκετυ γκετι γκεττυ γκεττι γερμανικο περιοδικο Istanbuler Mitteilungen, Γερμανικο Αρχαιολογικο Ινστιτουτο dai Κωνσταντινουπολη μερη επανασυναρμολογηση εκθεση διεθνεις νομοι επανενωση μνημειων Σεβαστειον θετος αδελφος Λευκιος Βηρος Μαρκος Αυρηλιος Καρακαλλας Βαλεριανη Κομμοδους εμπορια προστασια Πολιτιστικων Αγαθων αγωγη επαναπατρισμου γουαιτ White, κατεστραμμενη Καρακαλας σιμελ Schimmel νεαρος Ελληνικης, Ετρουσκικης και Ρωμαικης Τεχνης Πανεπιστημιο φορνταμ Fordham χαλκινη προτομη γυναικα γουορτσεστερ Worcester πρεσβυς μοναδικος αρχαιολογικος θησαυρος παρανομια ανδρας, Κουτουλακης 1ος Κλιβελαντ