Της δρ. Γεωργίας Κατσογριδάκη, διαιτολόγου – διατροφολόγου
Το εμβληματικό έργο του Ε. Μουνκ, «Κραυγή» (παρακάτω φωτ.), είναι ο αντιπροσωπευτικός πίνακας που είναι αδύνατον να μην αγγίξει τον θεατή, με την βαθύτατη συναισθηματική του φόρτιση. Όπως έχει περιγράψει ο ίδιος ο Μουνκ στο ημερολόγιό του: «Ένα δειλινό περπατούσα σ’ ένα δρομάκι με δυο φίλους, την ώρα που ο ήλιος άρχισε να δύει. Ο ουρανός, ξαφνικά, έγινε κόκκινος σαν αίμα. Σταμάτησα, νιώθοντας εξαντλημένος, και στηρίχτηκα σ’ έναν φράχτη. Έβλεπα αίμα και γλώσσες φωτιάς πάνω από το μαύρο-μπλε φιορδ και την πόλη. Οι φίλοι μου προχώρησαν κι εγώ έμεινα εκεί, τρέμοντας από την αγωνία. Κι ένιωσα ένα ατέλειωτο ουρλιαχτό να διαπερνά την φύση». Ο αρχικός τίτλος του έργου ήταν «Η Κραυγή της Φύσης», και αποτυπώνει την ψυχική αναστάτωση που βίωνε ο Μουνκ, γεγονός που δεν είναι καθόλου τυχαίο, καθώς η ιστορία του ταλανισμένου καλλιτέχνη είναι ενδεικτική των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με ψυχικές παθήσεις.
Η ψυχική υγεία παραμένει ένα θέμα ταμπού, που συχνά συνοδεύεται από στίγμα και παρερμηνείες. Οι ψυχιατρικές παθήσεις, όπως η κατάθλιψη, η αγχώδης διαταραχή και η ψύχωση, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά σωματικά και ψυχικά συμπτώματα, τα οποία επηρεάζουν όχι μόνο τους ίδιους τους πάσχοντες αλλά και τους συγγενείς τους. Η εξάντληση, η ανησυχία και η αβεβαιότητα προκαλούν επιβαρύνσεις στις σχέσεις, καθώς οι οικείοι προσπαθούν να υποστηρίξουν τους αγαπημένους τους και, ταυτόχρονα, να διαχειριστούν τις δικές τους συναισθηματικές προκλήσεις.
Η ιστορία της τέχνης είναι γεμάτη από ανένταχτους καλλιτέχνες που, παρόλο που έπασχαν από ψυχικές διαταραχές, κατάφεραν να δημιουργήσουν αριστουργήματα. Ο Β. βαν Γκογκ είναι ένας από αυτούς. Η διαρκής του πάλη με την κατάθλιψη και τις ψυχώσεις αντικατοπτρίζεται στο έργο του, το οποίο είναι γεμάτο χρώμα και ένταση. Παρομοίως, η ζωγράφος Φρ. Κάλο, με τα αυτοβιογραφικά της έργα, αποτύπωσε την αγωνία και την οδύνη που βίωσε λόγω σωματικών και ψυχικών τραυματισμών.
Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι πολλά ταλέντα που έχουν αναγνωριστεί σε ψυχιατρικά ιδρύματα φαίνεται να προέρχονται από μια δημιουργική ενέργεια που, ωστόσο, συχνά δεν μπορεί να αξιοποιηθεί λόγω των συνθηκών που επικρατούν εκεί. Πολλοί από αυτούς τους καλλιτέχνες διατηρούν έναν εσωτερικό κόσμο γεμάτο ευαισθησία και διορατικότητα, αλλά η απουσία κατάλληλης υποστήριξης και θεραπείας μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια αυτού του χαρίσματος.
Η «Κραυγή» του Μουνκ είναι, επομένως, περισσότερο από ένα απλό έργο τέχνης. Αντιπροσωπεύει την αγωνία και την πάλη του ανθρώπινου πνεύματος, υπό το βάρος των ψυχικών ασθενειών. Ας ελπίσουμε ότι εργαζόμαστε όλοι μαζί για να μειώσουμε το στίγμα και να προσφέρουμε περισσότερη κατανόηση και υποστήριξη στους πάσχοντες, αναγνωρίζοντας παράλληλα τη βαθιά και πολύτιμη συνεισφορά τους στον κόσμο της τέχνης και της
Το έργο του Ε. Μουνκ, «Κραυγή», έχει γίνει εμβληματικό όχι μόνο για την εικαστική του αξία αλλά και για την ισχυρή συναισθηματική του φόρτιση. Αντικατοπτρίζει την ψυχική αγωνία και την κλονισμένη ισορροπία του ανθρώπινου πνεύματος, στοιχεία που έχουν απασχολήσει φιλοσόφους και ψυχίατρους εδώ και αιώνες.
Η ψυχιατρική επιστήμη έχει αναδείξει τη σύνθετη σχέση μεταξύ των ψυχικών παθήσεων και της δημιουργικότητας. Οι καλλιτέχνες συχνά αντιμετωπίζουν σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη και η αγχώδης διαταραχή, που καθορίζουν και επηρεάζουν την παραγωγή τους. Ο Μουνκ, όπως και άλλοι συνάδελφοί του, βίωσε ψυχικές κρίσεις που τον οδήγησαν σε μια βαθύτερη κατανόηση του ανθρώπινου πόνου. Η «Κραυγή» είναι μια οπτική απεικόνιση αυτής της εσωτερικής αναστάτωσης, καθώς μεταφέρει μια έντονη αίσθηση αγωνίας και απομόνωσης που αντικατοπτρίζει τη δική του καταγωγή από τις ψυχικές ασθένειες.
Στον τομέα της φιλοσοφίας, το έργο του Μουνκ μπορεί να ερμηνευτεί μέσα από το πρίσμα της σκέψης του Δημόκριτου, ο οποίος τόνιζε τη σημασία της γνώσης για την κατανόηση του κόσμου. Κατά τον Δημόκριτο, η γνώση οδηγεί σε ψυχική γαλήνη και εσωτερική ηρεμία, ιδέες που αντηχούν στη βία που αισθάνεται ο Μουνκ. Η «Κραυγή» φαίνεται να εκφράζει την αδυναμία του ανθρώπου να βρει τη γαλήνη σε έναν κόσμο που είναι γεμάτος φόβο και αστάθεια.
Αναλύοντας το έργο του Μουνκ με βάση τις φιλοσοφικές θεωρίες, μπορεί κανείς να δει πώς η τέχνη μπορεί να αποκαλύψει βαθύτερες αλήθειες για την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο Μουνκ δεν αποτυπώνει μόνο την προσωπική του αγωνία αλλά και την καθολική ανθρώπινη εμπειρία, φωτίζοντας πτυχές της ψυχικής υγείας που συχνά παραβλέπονται.
Ο Νορβηγος ζωγραφος Edvard Munch (1863 – 1944) δεν φημίζεται για τα θρησκευτικά έργα τέχνης του. Αλλά αυτή είναι μια εξαιρετικά ασυνήθιστη αναπαράσταση της Παρθένου Μαρίας γυμνής από την μέση και πάνω με φωτοστεφανο. Ο ίδιος ο Μουνκ χρησιμοποίησε περισσότερους από έναν τίτλους γι’ αυτό το έργο του: «Μαντόνα», «Ερωτευμένη Γυναίκα», κ.ά. Ίσως μοντέλο του να ήταν η φίλη του Ντ. Γιούελ-Πρζιμπιζέβσκα. Έργο του 1894, λάδι σε καμβά, 90 × 68 εκατ. Μουσείο Μουνκ, Οσλο Νορβηγίας.
Στην τέχνη, οι δημιουργοί όπως ο Μουνκ, ο βαν Γκονγκ και η Κάλο έχουν χρησιμοποιήσει την προσωπική τους αγωνία ως πηγή έμπνευσης για την δημιουργία έργων που αγγίζουν την ψυχή του θεατή. Αυτή η σύνθεση ψυχικού πόνου και δημιουργικότητας αποδεικνύει πώς η τέχνη μπορεί να γίνει θεραπευτική διαδικασία, επιτρέποντας στους καλλιτέχνες να εξερευνήσουν και να αποκωδικοποιήσουν τις εσωτερικές τους κρίσεις.
“Μελαγχολία”, του Μουνκ, 1891. Λάδι, μολύβι και κάρβουνο σε καμβά 73 × 101 εκατ., Μουσείο Μουνκ, Οσλο.
Η τέχνη δεν είναι μόνο ένας τρόπος έκφρασης αλλά και ένα μέσο κατανόησης των ψυχικών παθήσεων. Σήμερα, η κοινωνία μας αναγνωρίζει ολοένα περισσότερο την σημασία της ψυχικής υγείας και τη στήριξη των ατόμων που πάσχουν. Η μαρτυρία του Μουνκ μέσα από την «Κραυγή» μας υπενθυμίζει την σημασία της ενσυναίσθησης και της υποστήριξης στους πάσχοντες.
Ο Δημόκριτος έδινε τεράστια σημασία στη γνώση, γιατί πίστευε πως ο άνθρωπος, γνωρίζοντας τις αιτίες των διαφόρων φαινομένων ή την φύση των πραγμάτων, μπορεί να καταλάβει καλύτερα τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει και να απαλλαγεί από το φόβο. Ο μεγάλος αυτός σοφός πρέσβευε πως ο άνθρωπος με την γνώση αυτή αποκτά ψυχική γαλήνη και εσωτερική ηρεμία, φτάνοντας σε μια κατάσταση που την ονόμαζε ευεστώ. Το επόμενο στάδιο της ψυχικής κατάστασης του ανθρώπου, που έχει κατακτήσει την «ευεστώ», είναι το στάδιο της «αθαμβίας», όταν ο άνθρωπος θα πάψει να καταπλήσσεται και να «θαμπώνεται» με όσα παράξενα ή ανεξήγητα βλέπει. Η ολοκλήρωση του ψυχικού κόσμου γίνεται, κατά τον Δημόκριτο – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΔΗΜΟΚΡΙΤΟ, ΕΔΩ – με την κατάκτηση της «ευθυμίας», που σήμαινε ψυχική γαλήνη και ευεξία.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 13.12.2025.
Επιθυμω ετεροκαθοριζομαι εαυτος μουνκ Κραυγη Σκιες Ψυχικη Υγεια Νορβηγος ζωγραφος αιρετικα θρησκευτικα εργα τεχνης εξαιρετικα ασυνηθιστη αναπαρασταση Παναγιας Παρθενου Μαριας γυμνης Παναγια Παρθενος Μαρια γυμνη γυμνοστηθη Μουνκ Μαντονα Ερωτευμενη Γυναικα μοντελο Γιουελ Πρζιμπιζεβσκα εργο 19ος αιωνας μχ 1894, λαδι καμβας Μουσειο Μουνχ, Οσλο Νορβηγιας Νορβηγια Μελαγχολια 1891 μολυβι καρβουνο εμβληματικο εργα πινακας αδυνατον θεατης συναισθηματικη φορτιση ημερολογιο δειλινο δρομακι δυση ηλιος ουρανος, ξαφνικα κοκκινος αιμα εξαντληση γλωσσα φωτια φιορδ πολη αγωνια ατελειωτο ουρλιαχτο φυση Φυσης ψυχη αναστατωση ιστορια καλλιτεχνης δυσκολια ανθρωπος ψυχικες παθησεις παθηση κατσογριδακη βαν γκονγκ γκογκ καλο δημοκριτος ευθυμια γνωση, αιτια φαινομενο κοσμος απαλλαγη φοβος αρχαιος ελληνας αρχαιοι ελληνες φιλοσοφοι αρχαια ελληνικη φιλοσοφια σοφος γαληνη εσωτερικη ηρεμια, κατασταση ευεστω σταδιο αθαμβια καταπληξη θαμπος παραξενο ανεξηγητο ενσυναισθηση
