Ταφή γυναίκας στην Θόλο με ολόσωμο χιτώνα από δεκάδες χιλιάδες χάντρες! Οι δηλητηριασμένες ιέρειες της Ταρτησσού – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Οι χάντρες είναι εξαιρετικοί δείκτες τεχνολογίας, κοινωνικής οργάνωσης, προτύπων συναλλαγών, ακόμη και πεποιθήσεων. Αποτελούν από μόνες τους θέμα έρευνας.

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τις ΧΑΝΤΡΕΣ, ΕΔΩ.

Η Θόλος του Μοντελίριο είναι ένας αρχαιολογικός χώρος στον Δήμο Καστιγιέχα ντε Γκουσμάν[1] της επαρχίας Σεβίλλης, στην ΝΔ. Ισπανία.

Πρόκειται για μια μεγαλιθική κατασκευή, που χρονολογείται στο 3000 – 2800 π.Χ.[2] Ο χώρος ανακαλύφθηκε το 1868, αλλά εγκατελειφθη για δεκαετίες. Η ανασκαφή του συνεχίστηκε το 1980, λόγω της αστικής ανάπτυξης της Σεβίλλης.

Η Θόλος του Μοντελίριο είναι ένα από τα σημαντικότερα μεγαλιθικά μνημεία στην Ιβηρική Χερσόνησο. Η μεγαλιθική κατασκευή της 4^ης χιλιετίας πΧ αποτελείται από έναν υπαίθριο «διάδρομο», μήκους 37,7 μ. που οδηγεί σε δύο υπόγειους συνδεδεμένους θαλάμους, οι οποίοι στηρίζονταν σε ξύλινους πυλώνες. Η κατασκευή βρίσκεται κάτω από έναν τύμβο διαμέτρου 75 μ. Η ίδια η θόλος έχει συνολικό μήκος περίπου 50 μ., 4,75 μ. διάμετρο για τον μεγάλο θάλαμο και 2,75 μ. διάμετρο για τον μικρό θάλαμο. Ο διάδρομος και οι δύο θάλαμοι κατασκευάσθηκαν από μη τοπικές σχιστολιθικές πλάκες (δηλαδή, από υλικό που εξήχθη και μεταφέρθηκε από άλλες περιοχές), οι οποίες παρουσιάζουν ίχνη κόκκινων χρωστικών (κυρίως οξείδιο του σιδήρου και κιννάβαρι).

Η Θόλος του Μοντελίριο παρουσιάζει χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από άλλα μεγαλιθικά μνημεία, όπως τα ντολμέν της Λα Παστόρα, που βρίσκονται στην γειτονική πόλη Βαλενσίνα ντε λα Κονσεπσιόν[3], στον 37^ο παράλληλο [37°24′58″N 6°4′36″W].

Το μνημείο περιείχε πολυάριθμα αντικείμενα, κατασκευασμένα από «εξωτικά υλικά» όπως ελεφαντόδοντο, χρυσό ή κεχριμπάρι, καθώς και κεραμικά, πέτρα, οστά και υφάσματα. Μεταξύ των αντικειμένων που ευρέθησαν είναι:

• ένα μαχαιρίδιο με λεπίδα από ορεία κρύσταλλο (παρακάτω φωτ.) και άλλα 20 αντικείμενα από ίδιο υλικό – σχέση με Κρήτη;

• αντικείμενα λιθινης βιομηχανίας (αιχμές βελών, μαχαίρια και λεπίδες – οι οποίες ήταν αχρησιμοποίητες! – κατασκευασμένες από διάφορα υλικά (36 από πυριτόλιθο, 148 από μυλωνίτη και αρκετά από ρυόλιθο). Κανένα από αυτά τα αντικείμενα δεν παρουσιάζει σημάδια χρήσης!
• 41 κομμάτια οστών, όλα επιμήκη και μυτερά.
• λαβή από ελεφαντόδοντο, διακοσμημένη με 90 διάτρητες δισκοειδείς χάντρες από φίλντισι[4]. Συνολικώς 159 αντικείμενα κατασκευασμένα με πρώτη ύλη το ελεφαντόδοντο έχουν ανακτηθεί από αυτό το μεγαλιθικό μνημείο! Έτσι είναι ένα από τα πιο σημαντικά σύνολα ελεφαντοστέινων αντικειμένων, που έχουν ανακτηθεί μέχρι σήμερα, από μια τοποθεσία της Εποχής του Χαλκού!
• στον μεγάλο θάλαμο, ευρέθη ένα σημαντικο συνολο υφασμάτων, που αποτελούνταν από περίπου 1.000.000 διάτρητες λευκές δισκοειδείς χάντρες, που θα αποτελούσαν μέρος των ενδυμάτων!
• πέντε χτένια,
• οκτώ βελανιδια
• 19 ζωομορφικά ειδωλια (μεταξύ αυτών ένα πουλί, ένα πουλί, 4 ζευγάρια και 14 άγνωστα ζώα!).
• κεχριμπάρι (250 χάντρες και μενταγιόν), που αποτελούν την μεγαλύτερη συλλογή αντικειμένων από ήλεκτρον, από την προϊστορία της Ιβηρικής Χερσονήσου!
• Κεραμικά (πιάτα, κύπελλα και μεγάλα δοχεία, σε μεγάλο βαθμό κατακερματισμένα).
• ανθρώπινα σώματα σε 22 ταφές στον κύριο θάλαμο, καλυμμένα με κόκκινη πατίνα από κιννάβαρι, και διακοσμημένα με ηλιακά μοτίβα. Η έρευνα του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης διαπίστωσε ότι κατά την διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου, ο ήλιος έλαμπε για λίγα λεπτά μέσω του διαδρόμου της εισόδου, φωτίζοντας τον νεκρικό θάλαμο και κτυπώντας πάνω σε μια στήλη που αντιπροσώπευε την Μεγάλη Μητέρα Θεά. Τα ανθρώπινα λείψανα είχαν υπολείμματα φορέματος, φτιαγμένου από κεχριμπάρι και χάντρες από κογχύλια! Όλα τα ανθρώπινα λείψανα βρέθηκαν να περιέχουν «πολύ υψηλά επίπεδα» υδραργύρου. Αυτό πιστεύεται ότι οφείλεται είτε στην συνεχή έκθεσή τους σε κιννάβαρι είτε στο ότι το δέρμα τους ήταν βαμμένο με υδράργυρο. Λες και δηλητηριάσθηκαν επίτηδες! Επί πλέον, βρέθηκαν ενδείξεις οστεοαρθρίτιδας, τα οποία, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το μέσο προσδόκιμο ζωής των 40 ετών στην Εποχή του Χαλκού, μπορεί να υποδηλώνουν ότι αυτοί οι άνθρωποι είτε περπατούσαν πολύ, είτε ήταν χορευτές!
• ο σκελετός ενός υψηλόβαθμου ατόμου (μάλλον άνδρα) ανακαλύφθηκε το 2008. Λόγω των πολλών γύρω του αντικειμένων από ελεφαντόδοντο, ο σκελετός ονομάστηκε «Άνθρωπος από Ελεφαντοστούν». Ωστόσο, το 2021 ανακοινώθηκε ότι, με βάση την ανάλυση του πεπτιδίου αμιλογενίνης, που είναι ειδικό για το φύλο στο σμάλτο των δοντιών, ο σκελετός είναι γυναίκας. Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν το 2023 από το Nature και προτάθηκε ένα νέο όνομα για τον σκελετό, η «Κυρία από Ελεφαντοστό» / “The Ivory Lady”.

Οι εξαιρετικές πρώτες ύλες που ανακτήθηκαν (ελεφαντόδοντο, κεχριμπάρι και χρυσός), η μοναδικότητα των αντικειμένων (η λιθοτεχνία και η αναπαράσταση ζώων και φυτών) και η παρουσία κόκκινου χρώματος καθιστούν την Θόλο του Μοντελίριο βασικό χώρο για την κατανόηση των πεποιθήσεων των χαλκολιθικών πληθυσμών.

ΤΩΡΑ στα ευρήματα που έγιναν μεταξύ 2010 και 2011 στην θολωτή ταφή του Montelirio, βρέθηκαν και άλλες περίπου 270.000 χάντρες, από όστρακα (χτένια και κυδώνια), πέτρες και οστά ζώων! Μόνο σε έναν τάφο της Εποχής του Χαλκού, από μια ομάδα ερευνητών με επί κεφαλής τον Λ. Γκ. Σανχουάν (του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης). Η ταφή έχει χρονολογηθεί, με ραδιενεργό άνθρακα, μεταξύ 2900 και 2650 π.Χ. Στον τάφο βρέθηκαν τα λείψανα περίπου 20 ανθρώπων, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν γυναίκες, τα σώματα των οποίων είχαν «πασπαλιστεί» με κιννάβαρι, για να χρωματιστούν κόκκινα! Οι ερευνητές εκτιμούν ότι χρειάστηκαν περίπου 250.000 ώρες εργασίας για να τρυπηθούν τόσες πολλές χάντρες! Άρα η κοινότητα όπου ζούσαν αυτές οι γυναίκες ήταν ευημερούσα.

Μια γυναίκα, ήταν θαμμένη στην λεγόμενη στάση «οράντι»[5] – δηλ. ανάσκελα με τα χέρια της από πάνω. Φορούσε έναν ολόσωμο χιτώνα φτιαγμένο από δεκάδες χιλιάδες χάντρες! Μια απαράμιλλη φορεσιά-στολή! Αυτό και μόνο δείχνει τον ρόλο των ενδυμάτων ως μνημειώδη χαρακτηριστικά με έντονο συμβολισμό, που χρησιμοποιούνται από μια επιλεγμένη ομάδα (γυναικών) υψηλής κοινωνικής σημασίας! – ΔΕΙΤΕ την ομιλία του Γ. Μετζικώφ για την ενδυμασία, ΕΔΩ. ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης «Παραδοσιακες φορεσιες».

Το σώμα της νεκρής τοποθετήθηκε επίσης ευθυγραμμισμένο στην πορεία μιας στενής δέσμης ηλιακού φωτός, που εισερχόταν στον ταφικό θάλαμο, κατά το θερινό ηλιοστάσιο!

Ο Θόλος του Μοντελίριο είναι κλειστός για το ευρύ κοινό, αλλά τα αντικείμενά του προβάλλονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σεβίλλης.

ΠΗΓΗ: L. G. SANJUÁN, κ.ά. «A multi-analytical study of the Montelirio beaded attires: Marine resources, sumptuary crafts, and female power in copper age Iberia», Science Advances, Vol 11, Issue 5, DOI: 10.1126/sciadv.adp191, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 29.1.2025. ZME Science.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• «Το μυστήριο των 20 ιερειών που δηλητηριάστηκαν με υδράργυρο πριν από 4.800 χρόνια στην Σεβίλλη / The mystery of the 20 priestesses poisoned with mercury 4,800 years ago in Seville», Spain’s News, 2019.
• Cintas-Peña M., κ.ά. «Amelogenin peptide analyses reveal female leadership in Copper Age Iberia (c. 2900–2650 BC)», Nature, 13 (1): 9594, doi:10.1038/s41598-023-36368-x, 6.7.2023.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Δήμος στον 37^ο παράλληλο [37°24′N 6°03′W]. Μέρος των αρχαίων Ταρτησσίων και μετά των Τουρδετανών. Οι Ρωμαίοι ιδρύουν εδώ την πόλη Ιταλική, το 206 π.Χ. με τον στρατηγό Σκιπίωνα τον Αφρικανό. Ήταν ένα στρατιωτικό φρούριο με αρκετές γεωργικές επαύλεις πέριξ αυτού. Αργότερα κατελήφθη από τους Βησιγότθους… Πανηγυρίζει στις 7 Οκτωβρίου (την Παναγία του Ροδαρίου) και το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Ιουνίου.

[2] Ένα μοντέλο (Bayesian model) βασισμένο σε 22 ραδιοχρονολογήσεις σε ανθρώπινα οστά υποδηλώνει ότι η χρήση του Tholos de Montelirio ξεκίνησε το 2875 – 2700 π.Χ. και έληξε το 2805 – 2635 π.Χ.

[3] Στην περιοχή Αλχαράφε, με ντολμέν της Χαλκολιθικής ή Ενεολιθικής περιόδου (περ. 3000 π.Χ.) μέρος της μεγαλιθικής αρχιτεκτονικής, στις ακτές του Ατλαντικού κατά την Μέση Νεολιθική (γύρω στην 5η χιλιετία π.Χ.). Ένας θρύλος λέει ότι εδώ στις 29 Σεπτεμβρίου 1600, μια κότα που… «τσιμπούσε» τον τοίχο του Κτήματος Torrijos ανακάλυψε μια μορφή του Ιησού Δεμένου στην Στήλη και μια άλλη, που έμοιαζε με την κεφαλή του Αγίου Πέτρου. Έκτοτε, ο Χριστός της Βαλενθίνας απέκτησε ιδία λατρεία. Το 1923, αποφασίστηκε να οργανωθεί ένα προσκύνημα και ξεκίνησε η παράδοση της μεταφοράς της Παναγίας του Αστέρα, προστάτιδας της πόλης, στο ερημητήριο που βρίσκεται στο Κτήμα Torrijos, πριν την επιστρέψει στην εκκλησία της. Σε αυτό το πανηγύρι, όπως είναι χαρακτηριστικό των ανδαλουσιανών προσκυνημάτων, συμμετέχουν δεκάδες διακοσμημένες άμαξες. Το 1998, ανακηρύχθηκε Φεστιβάλ Τουριστικού Ενδιαφέροντος της Ανδαλουσίας. Εορτάζεται την β΄ Κυριακή του Οκτωβρίου κάθε έτους.

[4] nacre = ένα οργανικό-ανόργανο ισχυρό, ανθεκτικό και ιριδίζον σύνθετο υλικό, που παράγεται από ορισμένα μαλάκια ως εσωτερικό στρώμα κελύφους. Το υλικό από το οποίο αποτελούνται τα μαργαριτάρια > εξ ου και μάργαρο.

[5] Η στάση οράντι πιστεύεται ότι σχετίζεται με την προσευχή ή την επίκληση και ίσως υποδηλώνει ότι η γυναίκα ήταν θρησκευτική ηγέτις.

αρχαια ταφη γυναικας Θολος ολοσωμος χιτωνας χιλιαδες χαντρες δηλητηριασμενες ιερειες Ταρτησσος Λεκακης Oranti Tholos de Montelirio Seville Spain, Valencina de la Concepción Castilleja de Guzmán ταφος γυναικα χιτων χαντρα δηλητηριασμενη ιερεια Ταρτησσου δεικτης τεχνολογια, κοινωνικη οργανωση προτυπη συναλλαγη πεποιθηση θολος του Μοντελιριο αρχαιολογικος χωρος Δημος Καστιγιεχα ντε Γκουσμαν επαρχια Σεβιλλης, Σεβιλλη Ισπανια μεγαλιθικη κατασκευη 5.000 4.800 χρονων χρονια πριν 3000 – 2800 πΧ 19ος αιωνας μχ 1868, ανασκαφη Σεβιλη σημαντικοτερα μεγαλιθικα μνημεια μεγαλιθικο μεγαλιθικος Ιβηρικη Χερσονησος 4^ης χιλιετια υπαιθριος διαδρομος υπογειος θαλαμος, ξυλινος πυλωνας τυμβος σχιστολιθικη πλακα σχιστολιθος υλικο μεταφορα κοκκινη χρωστικη οξειδιο σιδηρου σιδηρος κινναβαρις χαρακτηριστικα μνημειο ντολμεν Λα Παστορα, πολη Βαλενσινα ντε λα Κονσεπσιον Κονσεψιον 37^ος παραλληλος αρχαια αντικειμενα, εξωτικα υλικα ελεφαντοδοντο, χρυσος κεχριμπαρι, κεραμικα πετρα, οστα υφασμα αντικειμενο μαχαιριδιο λεπιδα ορεια κρυσταλλος λιθινη βιομηχανια αιχμη βελος μαχαιρι αχρησιμοποιητα αχρησιμοποιητο αχρησιμοποιητη πυριτολιθος, μυλωνιτης ρυολιθος χρηση οστο επιμηκη μυτερα λαβη ελεφαντοδοντο, ελεφαντοστουν διακοσμηση διατρητη δισκοειδης φιλντισι πρωτη υλη ελεφαντοστεινο εποχη Χαλκου υφασματα λευκη ενδυμα χτενια, βελανιδι ζωομορφικο ειδωλιο πουλι ζευγαρι αγνωστα ζωα κεχριμπαρι μενταγιον μεγαλυτερη συλλογη ηλεκτρον, ηλεκτρο προιστορια Ιβηρικη Χερσονησος κεραμικο πιατο, κυπελλο δοχειο ανθρωπινα σωματα κοκκινη πατινα ηλιακο μοτιβο χειμερινο ηλιοστασιο ηλιος νεκρικος στηλη Μεγαλη Μητερα Θεα ανθρωπινο λειψανα υπολειμμα φορεμα κογχυλι κοχυλι υδραργυρος εκθεση δερμα βαμμενο βαφη σκοπιμη οστεοαρθριτιδα μεσο προσδοκιμο ζωης περπατημα χορος χορευτης σκελετος υψηλοβαθμο ατομο ανδρας 2008 ανθρωπος από Ελεφαντοστουν αναλυση πεπτιδιο αμιλογενινη φυλο σμαλτο δοντι κυρια ελεφαντοστο λαιδη The Ivory Lady εξαιρετικες πρωτες υλες χρυσος μοναδικοτητα λιθοτεχνια αναπαρασταση ζωων φυτων κοκκινο χρωμα κατανοηση πεποιθησεις χαλκολιθικος πληθυσμος χαλκολιθικη χαλκολιθικοι ευρημα θολωτος οστρακο χτενι κυδωνι πετρες οστουν ζωο ραδιενεργος ανθρακας, 4.900 2900 4.650 2650 ανθρωπος σωμα πασπαλισμα κοκκινα τρυπημα κοινοτητα ευημερια σταση οραντι ανασκελα χερια απαραμιλλη φορεσια στολη ενδυμασια μνημειωδης χαρακτηριστικο εντονος συμβολισμος επιλεγμενη ομαδα υψηλη κοινωνικη σημασια ταξη παραδοσιακη φορεσια νεκρη ευθυγραμμιση δεσμη ηλιακο φως, ταφικος θερινο ηλιοστασιο αρχαιολογικο Μουσειο Σεβιλλης μυστηριο Concepcion Guzman Ταρτησσιοι Τουρδετανοι Τουρδετανια Ρωμαιοι ιδρυση πολη Ιταλικη / ιταλικα Italica, 3ος αιωνας 206 στρατηγος Σκιπιωνας Σκιπιων Αφρικανος Σκιππιων στρατιωτικο φρουριο γεωργικη επαυλις επαυλη βιλα βιλλα Βησιγοτθοι πανηγυρι 7 Οκτωβριου πανηγυρια Παναγια του Ροδαριου τελευταιο Σαββατοκυριακο Ιουνιου Ιουνιος μοντελο Bayesian model ραδιοχρονολογηση 2875 – 2700 2805 – 2635 4.875 – 4.700 4.805 – 4.635 Αλχαραφε, Χαλκολιθικη Ενεολιθικη περιοδος αρχιτεκτονικη ακτη Ατλαντικος ωκεανος Μεση Νεολιθικη 5η θρυλος 29 Σεπτεμβριου 1600 Σεπτεμβριος 17ος κοττα κοτα τσιμπημα τοιχος Κτημα τοριγιος τορριγιος τοριχος τορριχος Torrijos Ιησους χριστος Δεμενος στηλη κεφαλη Αγιος Πετρος Βαλενθινα λατρεια 20ος 1923, προσκυνημα παραδοση μεταφορα Παναγια του Αστερα, προστατις πολις, ερημητηριο εκκλησια ανδαλουσιανο ανδαλουσια αμαξα Φεστιβαλ Τουριστικου Ενδιαφεροντος Ανδαλουσιας β Κυριακη Οκτωβριου Οκτωβριος οργανικο ανοργανο ισχυρο ανθεκτικο ιριδιζον ιριδα ιρις συνθετο υλικο μαλακιο κελυφος μαργαριταρι μαργαρο προσευχη επικληση θρησκευτικη ηγετις θρησκεια ηγετης Τουρισμος