Οι στροβιλιζόμενοι δερβίσηδες σούφι / σοφοί, αντέγραψαν τον περιστροφικό χορό της Τανάγρας Βοιωτίας – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο στροβιλισμός / η περιστροφή ανοίγει / δημιουργεί δρομους / διαδρόμους…

Η Τανάγρα είναι από τις αρχαιότερες πόλεις της Ελλάδος – και του κόσμου. Γι’ αυτό ο Όμηρος την αποκαλεί Γραία. – βλ. Γ. Λεκάκης «Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας».

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΤΑΝΑΓΡΑΣ, ΕΔΩ.

Οι φιγούρες της Τανάγρας Βοιωτίας – οι Ταναγραίες – είναι ένα από τα πιο κοινά αρχαία ελληνικά «προϊόντα» ΠΟΠ, από ψημένο πηλό (τερακότα), τα οποία φημίζονται για την ζωντανή διάθεση και την κομψότητά τους. Οι Ταναγραίες άρχισαν να φιλοτεχνούνται στις αρχαϊκές και κλασσικές περιόδους (τουλάχιστον από τον 5^ο αι. π.Χ.), στην Βοιωτία, αλλά απέκτησαν ιδιαίτερη δημοτικότητα κατά τον 4^ο και 3^ο αιώνα π.Χ., στην κακώς λεγομένη ελληνιστική περίοδο…

Το εμπόριό τους ήταν πολύ διαδεδομένο σε όλην την τότε ελληνική επικράτεια – δηλ. σε όλον τον κόσμο. Εργαστήρια παραγωγής τους άνθιζαν και στην Αθήνα, και την Αλεξάνδρεια, και τον Τάραντα, και την Μύρινα, από Βοιωτούς καλλιτέχνες.

Το παραπάνω εικονιζόμενο αρχαιοελληνικό αγαλματίδιο χρονολογείται μεταξύ 4^ου – 2^ου π.Χ. Διατηρούνται ίχνη χρωστικής. Άρα αρχικώς θα ήταν ζωγραφισμένο, όπως σχεδόν όλα τα ταναγραιικά. Ευρέθη στην Αθήνα ή την Μύρινα – εξ ου και είναι παγκοσμίως γνωστό ως… Mirian – από την αρχαία ελληνική πόλη στα παράλια της Αιολίδος Μικράς Ασίας, η οποία επίσης ήταν φημισμένη για τις φιγούρες της από τερακότα. Αλλά η χορεύτρια εκλάπη – είναι προϊόν αρχαιοκαπηλίας. Γι’ αυτό δεν ξέρουμε την ακριβή του ταυτότητα… Τώρα ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσειο του Βερολίνου Γερμανίας.[1]

Η χορεύτρια από την Τανάγρα, στο αριστερό της χέρι κρατά ένα κρόταλο (μουσικό όργανο μετέπειτα γνωστό ως καστανιέτα), με το οποίο διατηρούσε τον ρυθμό, ενώ χόρευε. Αλλά μοιάζει ως στιγμιότυπο από περιστροφή – ή περιστροφικό χορό! Έτσι, χορευτές / χορεύτριες με περιστροφική κίνηση έχουμε το πρώτον στην Τανάγρα Βοιωτίας… – βλ. Γ. Λεκακης “Μουσικης Μυησις”.

Οι Βοιωτοί – κυρίως οι Θηβαίοι – είχαν μεγάλη διείσδυση στα βάθη της Ασίας.

Την αρχαία περιστροφική κίνηση του βοιωτικού χορού, αντέγραψε ο σουφισμός.

Ο σουφισμός είναι οι πρώτες ασκητικές κοινότητες του ισλάμ, οι οποίες εγκατέλειψαν τα εγκόσμια, πρεσβεύοντας ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την θέληση του Θεού, η οποία είναι ανεξιχνίαστη. Επηρεάστηκε άμεσα από τις αρχαιότερες ελληνικές παραδόσεις και φιλοσοφίες όπως ο νεοπλατωνισμός, ο γνωστικισμός, κ.ά. Την περίοδο 767 – 912 μ.Χ. στην αυλή της Βαγδάτης έγινε μια πρωτοφανής έκρηξη απόπειρας μετάφρασης μεγάλου και σημαντικού μέρους της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στην αραβική γλώσσα.[2] Από τον 11^ο αιώνα ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας είχε βρει πρόσφορο έδαφος στον μουσουλμανικό κόσμο και πολιτισμό. Γι’ αυτό ο 11ος και ο 12ος αιώνας ανέδειξαν μουσουλμάνους διανοητές. Ο Πέρσης ποιητής, μυστικιστής και θεολόγος Τζελαλεντίν-αρ-Ρούμι (1207 – 1273) – γνωστός ως «Μεβλανά» – ο μεγαλύτερος ποιητής των σούφι, εμβριθής γνώστης του ισλάμ, έκανε συστηματική προσπάθεια να ενσωματώσει αξίες της αρχαιοελληνικής σοφίας στην μουσουλμανική πίστη, κυρίως υιοθετώντας σκέψεις του Πλάτωνος, αλλά και του Πλωτίνου από τις «Εννεάδες». Από αυτόν ξεκινά το Τάγμα των Μεβλεβί[3] στο Εικόνιο (και όχι Ικόνιο) της Τουρκίας, τον 13ο αι. μ.Χ. Οι στροβιλιζόμενοι δερβίσηδες, οι sufis[4], συνέχισαν να λένε την ίδια ιστορία με την ίδια κίνηση: Εκλεκτά παιδιά που στριφογυρίζουν γύρω από ένα λουλούδι. Παιδιά που μόλις γεννήθηκαν άρχισαν χορεύουν έναν χορό ψυχής, μέσα από ένα λουλουδι – το λουλούδι μέσα μας.

Μεσαιωνικοί μελετητές όπως ο Abu Rayḥan Biruni – αλ Μπιρουνι – λένε ότι ο όρος «σούφι» εξελίχθηκε από την ελληνική λέξη σοφός. Ακαδημαϊκοί όπως ο Qushayri (ibid.) πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν στοιχεία ότι ο όρος sufi προέρχεται από αραβική ρίζα.[5]

Οι χώροι συγκεντρώσεώς τους, οι τεκέδες έχουν μείνει παροιμιώδεις και στον ελληνικό λαό. Σημαντικός τεκές τους στα Βαλκάνια, είναι ο Μπλαγκάι, κτισμένος περίπου το 1520, δίπλα στο σπήλαιο της Πηγής Μπούνα, κάτω από έναν ψηλό κατακόρυφο καρστικό βράχο, στο Μπλαγκάι του Μόσταρ Βοσνίας. Το φυσικό και αρχιτεκτονικό σύνολο, έχει προταθεί για εγγραφή στην UNESCO, και αποτελεί Εθνικό Μνημείο της Βοσνίας. Στην Ελλάδα, υπάρχουν στον Έβρο Θράκης, στα Τέμπη, στον Δομοκό, κ.α. Παροιμιώδεις επίσης για την λεβεντιά τους και οι δερβίσηδες… – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΩΣ…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Λεξικο παραδόσεων». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.6.2017.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Βρυώνης Σπ. «Η Παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στην Μικρά Ασία και η Διαδικασία Εξισλαμισμού (11^ος – 15^ος αιώνας)», εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2022.
• Ζιάκας Γρ. «Ο Μυστικός ποιητής Μαουλάνα Τζ. Ρούμι και η διδασκαλία του», εκδ. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1973.
• Μακρής Γερ. «σουφισμός» στο Θρησκειολογικό Λεξικό, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000.
• Μυστακίδου Ελ. «Νεοπλατωνικά στοιχεία στο “Μεβλεβί” του Τζ. Ρουμί και η κοινωνία των μεβλεβηδών», Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Σπουδών (διδακτορική διατριβή), 2002.
• Πάτελος Κ. Γ. «Η Πολιτική Εξέλιξη του Ισλάμ», εκδ. “Κριτική”, Αθήνα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Σημαντικές συλλογές με Ταναγραίες έχουν επίσης το Λούβρο, το Βρετανικό Μουσείο, το Ερμιτάζ Αγίας Πετρούπολης, το Μουσείο Ελληνικής και Ρωμαϊκής Τέχνης της Αλεξάνδρειας, κ.ά.

[2] Βλ. Κ. Ρωμανός.

[3] Mevlevi Order / Mawlawiyya / τουρκ. Mevlevilik.

[4] Οι Μπεκτασήδες – το Τάγμα του Haji Bectash Veli – του 12ου – 13ου αιώνα είναι οι ορθόδοξοι σούφι.

[5] ΠΗΓΗ: Gholamali Haddad Ade, λήμμα από την Εγκυκλοπαίδεια του Κόσμου του Ισλάμ. Εκδ. Edgware, EWI Press, Λονδίνο, 2012.

Blagaj Tekke, Buna Mostar, Bosnia alaluddin Muhammad Balkhi Rumi Antikensammlung Berlin στροβιλιζομενοι δερβισηδες, σουφι σοφοι αντιγραφη περιστροφικος χορος Ταναγρας Βοιωτιας Λεκακης ταγματα στροβιλικος δερβισης, περιστροφες αρχαιοι ελληνικοι χοροι Ταναγρα Βοιωτια στροβιλισμος περιστροφη διαδρομος αρχαιοτερες πολεις Ελλαδος κοσμου αρχαιοτερη πολη Ελλαδας κοσμο ομηρος Γραια φιγουρα αρχαια ελληνικα προιοντα ΠΟΠ, ψημενος πηλος τερακοτα ζωντανη διαθεση κομψοτητα Ταναγραιες αρχαικη κλασσικη εποχη περιοδος 5^ος 4^ος 3^ος αιωνας πΧ ελληνιστικη εμποριο ελληνικη επικρατεια – εργαστηριο παραγωγη Αθηνα, Αλεξανδρεια αιγυπτου, Ταραντας, Μυρινα, Βοιωτος καλλιτεχνης αρχαιοι Βοιωτοι καλλιτεχνες αρχαιοελληνικο αγαλματιδιο 2^ος χρωστικη χρωμα ζωγραφισμενο, ταναγραιικο χορευτρια μιριαν Mirian πολη παραλια αιολις Αιολιδα Μικρα Ασια φημισμενη φιγουρες τερακοττα κλοπη αρχαιοκαπηλια αρχαιολογικο Μουσειο Βερολινο Γερμανια αριστερο χερι κροταλο κροταλα μουσικο οργανο καστανιετα ρυθμος στιγμιοτυπο χορευτης / χορευτριες περιστροφικη κινηση πρωτος αρχαιοτερος θηβα Θηβαιοι ασια βοιωτικος σουφισμος ασκητικη κοινοτητα ασητες ασκητης ισλαμ, εγκαταλειψη εγκοσμια, ανθρωπινο πεπρωμενο εξαρτηση θεου θεληση θελημα Θεος ανεξιχνιαστη επηρροη αρχαιοτερες παραδοσεις φιλοσοφια νεοπλατωνισμος, γνωστικισμος, 8ος 767 – 10ος 912 μΧ αυλη Βαγδατη ιραν περσια μεταφραση ελληνικη γραμματεια αραβικη γλωσσα 11^ος αρχαιοελληνικη μουσουλμανισμος πολιτισμος 12ος μουσουλμανος διανοητης Περσης ποιητης, μυστικιστης μυστικισμος θεολογος Ρουμι Μεβλανα μεγαλυτερος ποιητης σουφις, ισλαμισμος αξιες σοφια μουσουλμανικη θρησκεια πιστη, Πλατωνας, πλατων Πλωτινος Εννεαδες Ταγμα των Μεβλεβι Εικονιο ικονιο Τουρκια στροβιλιζομενος sufis ιστορια εκλεκτα παιδια λουλουδι γεννηση ψυχη μεσαιωνας ορος λεξη ακαδημαικος κουσαιρι Qushayri αραβικα τεκεε τεκκες παροιμιωδης φραση ελληνικος λαος Βαλκανια, Μπλαγκαι, 16ος 1520, σπηλαιο Πηγη Μπουνα, καρστικος βραχος, Μοσταρ Βοσνια φυσικο αρχιτεκτονικο συνολο, Εθνικο Μνημειο Βοσνιας παροιμια λεβεντια λεβεντης παραδοση παρακμη Μεσαιωνικος Ελληνισμος Διαδικασια Εξισλαμισμος μυστικος διδασκαλια θρησκειολογικο Λεξικο Νεοπλατωνικα στοιχεια μεβλεβι κοινωνια μεβλεβηδες πολιτικη Εξελιξη Blagaj Tekke, Buna Mostar, Bosnia alaluddin Muhammad Balkhi Rumi Antikensammlung Berlin συλλογη ταναγραια κορη Λουβρο, Βρετανικο Μουσειο, Ερμιταζ Αγια Πετρουπολη Ελληνικης και Ρωμαικης Τεχνης Αλεξανδρειας, τουρκικα μπεκτασηδες χατζημπεκτας Haji Bectash Veli βελης ορθοδοξοι Εγκυκλοπαιδεια