Δάμων και Φειδίας: Η πιο σημαντική ιστορία φιλίας! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Δάμων και ο Φειδίας[1] ήταν δυο πυθαγορειοι φιλόσοφοι και φίλοι, του 4^ου αι. π.Χ. που έμειναν στην ιστορία για αυτό που θα ονομαστεί από αυτούς παροιμιωδώς:

• «φιλία μέχρι θανάτου» ή
• «πιστός μέχρι θανάτου» και
• «πεθαίνω για σένα».

Η φιλία τους έγινε πρότυπο, ενέπνευσε πολλά έργα ζωγραφικής, μουσικής, θεάτρου και κινηματογράφου.

Ζούσαν (ή βρέθηκαν) στις Συρακούσες Σικελίας, όταν κυβερνήτης ήταν ο τύραννος Διονύσιος ο Νεότερος[2] (367 – 357 και 346 – 343 π.Χ.).

Ο Φειδίας, δικαίως ή μη, κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε την ανατροπή του τυράννου. Συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Δάμων, ίσως, προσπαθεί να εκμαιεύσει χάρη, αλλά δεν του δόθηκε. Ζήτησε αναστολή εκτέλεσης της ποινής για λίγες ώρες, ώστε να ρυθμίσει σοβαρά ζητήματα. Ζήτησε ως τελευταία επιθυμία, να επισκεφθεί τους συγγενείς του και να τακτοποιήσει κάποιες σοβαρές υποθέσεις με τον κύκλο των Πυθαγορείων.

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΠΥΘΑΓΟΡΑ και τους ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΥΣ, ΕΔΩ.

Του δόθηκε άδεια 3 ημέρες υπό τον όρο πως εάν δεν επιστρέψει εγκαίρως, θα εκτελεστεί αντ’ αυτού, ο φίλος του Δάμων, ο οποίος αυτο-προσφέρθηκε εθελοντικά και προθυμότατα, έχοντας εμπιστοσύνη στην ακεραιότητα του λόγου του φίλου του.

Έτσι, ο Δάμων μένει «ανθρώπινο ενέχυρο» ή «εγγύηση» (όμηρος), και ο φίλος του φεύγει να τακτοποιήσει τις εκκρεμότητες της ζωής του. Εάν δεν επέστρεφε εγκαίρως, ο Δάμων θα εκτελείτο: Θα τον σταύρωναν ή θα τον αποκεφάλιζαν! Κι όμως ο Δάμων, με φυσικότητα και εμπιστοσύνη αποδέχθηκε την ομηρία.

Ο Φειδίας έφυγε με τα πόδια για το χωριό του, που ήταν μακρυά από τις Συρακούσες. Τακτοποίησε τα της μητέρας του, πάντρεψε την αδελφή του, και κίνησε να επιστρέψει στον τόπο εκτέλεσής του, αλλά τον συνέλαβαν ληστές… Τους ξέφυγε… Και μετά στον δρόμο του βρήκε ένα φουσκωμένο ποτάμι από βροχές, και ταλαιπωρήθηκε να το διαβεί… ενώ έβλεπε τον ήλιο να δύει και να πλησιάζει η ώρα της εκτέλεσης του φίλου του…

Ο Διονύσιος διασκέδαζε με τον Δάμωνα, λέγοντάς του ότι ήταν ανόητος να πιστέψει πως θα επέστρεφε ποτέ κάποιος, σε αυτήν την θέση, ακόμη και αν ήταν ο κολλητός του φίλος, ο Φειδίας, που «τώρα βρίσκεται κάπου πανευτυχής, που γλύτωσε την θανατική καταδίκη, ενώ ο φίλος του είναι το ελάφι της υπόθεσης» (παραλληλισμός με την θυσία της Ιφιγένειας).

Ο Δάμων υπερασπίζεται με σθένος τον Φειδία. Και του λέει ότι «όλοι οι πυθαγόρειοι κρατούν τον λόγο τους. Οι Πυθαγόρειοι ήταν σθεναροί υποστηρικτές του ήθους και πίστευαν στην ιερότητα της φιλίας. Η φράση «Κοινὰ τὰ τῶν φίλων» ήταν πασίγνωστη από τον κύκλο των πυθαγορείων. Ήταν θρυλική η αφοσίωση των Πυθαγορείων, σε ό,τι αγαπούσαν. Η μόνη περίπτωση να μην έλθει στην ώρα του ο Φειδίας, θα οφείλεται «σε κάποιο απρόβλεπτο και μεγάλο εμπόδιο, που θα ήταν κυριολεκτικά πάνω από τις δυνάμεις του»…

Ήλθε η τρίτη ημέρα… που θα οδηγούσαν τον Δάμωνα στον σταυρό (ή στην αγχόνη)… Ο Διονύσιος χλεύασε τον Δάμωνα, για την τυφλή εμπιστοσύνη του στον φίλο του. Και ο Δάμων του λέει: «Ακόμη, δεν έδυσε ο ήλιος της τρίτης μέρας»… Και τότε τον ακούν να παρακαλάει: «Μακάρι να υψωθεί κάποιο ανυπέρβλητο εμπόδιο, που να κρατήσει μακριά τον Φειδία για αρκετή ακόμα ώρα, ώστε να εκτελεστώ εγώ αντ’ αυτού»!

Είχαν περάσει 9 ώρες μετά την προθεσμία και ο Δάμων πήγαινε για εκτέλεση… Και πάνω σε εκείνην την ηρωική-τραγική στιγμή, εμφανίσθηκε κάθιδρως ο Φειδίας και φώναξε: «Σταμάτα δήμιε! Εδώ είμαι εγώ, αυτός για τον όποιο αυτός που πας να εκτελέσεις, εγγυήθηκε!»… Αλλά τότε, ο Δάμων, από αγάπη για τον φίλο του, επέμενε να εκτελεστεί εκείνος, «αφού ο Φειδίας έφθασε μετά την προθεσμία»! Ο Φειδίας αντέτεινε ότι, έστω και αργοπορημένος, πρόλαβε. Άρα θα έπρεπε να θανατωθεί αυτός στην θέση του Δάμωνος.

Οι δύο φίλοι πάλευαν να πείσουν τον Διονύσιο, όχι για να γλιτώσουν την δική τους ζωή, αλλά για να γλιτώσουν ο ένας την ζωή του άλλου!

Μπροστά σε αυτόν τον ανεπανάληπτο αλτρουϊσμό, ο τύραννος των Συρακουσσών συγκινήθηκε τόσο, που διέταξε να αφεθούν και οι δύο ελεύθεροι! Και μάλιστα να τον δεχτούν ως τον τρίτο φίλο τους και να γίνει δεκτός στην «Κοινωνία των Φιλικών»!

Οι δύο φίλοι του εξήγησαν ότι αυτό ήταν αδύνατον (μάλλον επειδή δεν ήταν πυθαγόρειος και δεν είχε την μυηση τους)…

ΕΠΙΡΡΟΗ

Το 1300 το λατινικό «Gesta Romanorum» (με πολλές όμορφες ιστορίες από την αρχαιότητα και τον μεσαίωνα), περιέλαβε την ιστορία αυτή, με ποικιλία ευρημάτων.

Το 1564 γράφεται το θεατρικό έργο του Ρ. Έντουαρντς «Δάμων και Φιντίας» (δημοσιεύτηκε το 1571).

Δύο «Πατέρες της Εκκλησίας», ο Λακτάντιος και ο Αμβρόσιος των Μεδιολάνων, αναφέρθηκαν στην ιστορία.

Στο Παρίσι το 1700 σε παραλλαγή τη ιστορίας, ο Δάμων και ο Πυθίας ερωτεύονται δυο κορίτσια από τις Συρακούσες και ο βασιλιάς συλλαμβάνει τον έναν, όταν γίνεται ένα φονικό για λόγους ερωτικής αντιζηλίας.

Το 1798 ο Φρ. Σίλερ έγραψε εξ αυτού του ιστορήματος το λυρικό έργο «Die Bürgschaft / η Εγγύηση». Και το 1799 την μπαλλάντα «Φιλία».

Το 1940 ο Ιάπωνας λόγιος, Οσάμου Νταζάι, με πηγή έμπνευσης το έργο του Σίλερ, έγραψε το “Hashire Merosu!” (αλλά οι πρωταγωνιστές του ονομάζονται με τα ονόματα του Υγίνου, Melos και Selinuntius).

Στον «Άμλετ» του Σαίξπηρ, ο Άμλετ προσφωνεί τον φίλο του, Οράτιο «Ω, αγαπητέ Δάμωνα» / «Ο Damon dear».

Το 1821 ο Ιρλανδός ποιητής J. Banim γράφει έργο βασισμένο στην ιστορία του Δάμωνα και του Πυθία, κι έτσι ιδρύεται «Τάγμα των Ιπποτών του Πυθία» (παρακάτω πιστοποιητικό του 1890)!

Το 1826, με το εικαστικό έργο «Δάμων, Φειδίας και Διονύσιος», ο νεαρός Ελ. Φ. Φερόν κέρδισε στην Γαλλία το πρώτο «Βραβείο της Ρώμης»!

Το 1957 γυρίστηκε το έργο «The Delicate Delinquent» με ήρωες τους Mike Damon και Sidney Pythias (τον οποίο υποδυόταν ο Τζ. Λιούις), όπου δοκιμάζεται η φιλία δύο νέων.

Το 1962 γυρίστηκε και κινηματογραφική ταινία «Ο τύραννος των Συρακουσών».

Το 1966 σε ένα επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς «Μπάτμαν» η Catwoman λέει «καιρός να χωρίσουμε τον Δάμωνα και τον Φειδία» και κλείνει τον Ρόμπιν σε ένα κύλινδρο για να τον εξαφανίσει…

Και άλλοι πολλοί[3]…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Ελληνική μυθολογία». Γ. Λεκάκης «Ελληνικη Ανθολογία». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.4.2010.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Αριστόξενος[4], Διόδωρος Σικελιώτης («Ιστορική Βιβλιοθήκη» Χ,4,3), Ιάμβλιχος («Πυθαγόρειος Βίος», 234-236), Κικέρων («Καθήκοντα», III,10,45), Βαλ. Μάξιμος («Dictorum et factorum memorabilium», IV,7,ext.1), Πολύαινος[5], Πορφυριος[7], Υγίνος[6].
• Leendert van der Waerden B. «Οι Πυθαγόρειοι. Ζυρίχη», Μόναχο, 1979.
• Μακρής Κ. «Phintias de Syracuse» στο R. Goulet (επιμ.) Dictionnaire des philosophes antiques, εκδ. CNRS, Παρίσι, 2012.

• Ντιλς Χ. Αλ. «Αποσπάσματα των Προσωκρατικών / Die Fragmente der Vorsokratiker», α΄ έκδοση, Βερολίνο, 1903.
• Thom J. C. «Αρμονική Ισότητα – Ο Τόπος της Φιλίας στα Νεοπυθαγόρεια Γράμματα» στο J. T. Fitzgerald (επιμ.) Ελληνορωμαϊκές Προοπτικές για την Φιλία. Ατλάντα, 1997.
• Ferguson K. «Pythagoras His Lives and the Legacy of a Rational Universe», 2008.
• Fritz K. von «Πυθαγόρεια Πολιτική στην Νότια Ιταλία», Νέα Υόρκη, 1940.
• Gegenschatz E. «The «Pythagorean Pledge – On the History of a Motif from Aristoxenus to Schiller» στο P. Neukam (επιμ.) Encounters with the New and the Old, εκδ. Bayerischer Schulbuch, Μόναχο 1981.
• Raschen J. F. L. «Earlier and Later Versions of the Friendship-Theme – Damon and Pythias», 1919.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Σε κάποια ξένα κείμενα αναφέρεται εσφαλμένα ως… Πυθίας! έργο του Edwardes που παίχτηκε προς τιμήν της Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας. – Ο Υγίνος δίνει στους δύο αδελφικούς φίλους τα ονόματα Μοίρος και Σελινούντιος.

[2] Κατά τον Κικέρωνα δεν ήταν ο Διονύσιος Β΄, αλλά ο πατέρας του. Διονύσιος Α΄ των Συρακουσών.

[3] Ιάκωβος ντε Βορατζίν «Legenda aurea» (με την αφήγηση του Αμβροσίου). Ιάκωβος ντε Κεσόλις (εκδοχή Β. Μάξιμου). Βίνσεντ Μπωβαί «Speculum maius». Τον 18ο αιώνα μονόπρακτα από τους D. Laroche («Damon and Pythias», τραγωδία), H. W. Lawätz («Damon and Pythias ή το Μοντέλο της Φιλίας»), G. K. Pfeffel («Damon and Pythias», κωμωδία), G. E. Lessing («Damon, ή Αληθινή Φιλία»), κ.ά.

[4] Στον Αριστόξενο τα ιστόρησε ο ίδιος ο Διονύσιος, όταν είχε πια ξεπέσει στην Κόρινθο, όπου πέρασε τον τελευταίο χρόνο της περιπετειώδους ζωής του μέσα στην αθλιότητα…

[5] Στην εκδοχή του, ο Φειδίας πήρε άδεια 6 μηνών.

[6] «Στην Σικελία, ο σκληρός τύραννος Διονύσιος καταδίκαζε τους πολίτες σε βασανιστικό θάνατο. Ο Μοίρος θέλησε να σκοτώσει τον τύραννο αλλά τον βρήκαν οι φρουροί ένοπλο και τον οδήγησαν στον βασιλιά. Ανακρινόμενος είπε ότι ήθελε να σκοτώσει τον Βασιλιά και εκείνος διέταξε να σταυρωθεί, όμως ο Μοίρος ικέτευσε για παράταση 3 ημερών, ώστε να ρυθμίσει τον γάμο της αδελφής του, λέγοντας ότι θα έδινε στον τύραννο τον φίλο και σύντροφό του Σελινούντιο ως εγγύηση ότι την τρίτη ημέρα θα επανέλθει. Ο Βασιλιάς του έδωσε τρεις μέρες καιρό για να παντρέψει την αδελφή του και είπε στον Σελινούντιο ότι αν δεν επανέλθει ο Μοίρος την καθορισμένη μέρα, θα υπέκειτο εκείνος στην ίδια τιμωρία. Καθώς ο Μοίρος επέστρεφε, αφού παρέδωσε την αδελφή του στον γαμπρό, μια μπόρα ανέβασε τη στάθμη του ποταμού και δεν μπορούσε κανείς να τον διαβεί, ούτε με άμαξα, ούτε κολυμπώντας. Ο Μοίρος έκατσε στην όχθη και έκλαιγε για τον φίλο του που θα πέθαινε στην θέση του. Όταν ο Φάλαρις διέταξε να σταυρωθεί ο Σελινούντιος επειδή είχαν περάσει 6 ώρες από την τρίτη ημέρα και ο Μοίρος δεν είχε ακόμα φανεί, ο Σελινούντιος είπε ότι «ακόμα η μέρα δεν τελείωσε». Όταν πέρασαν εννέα ώρες, ο Βασιλιάς διέταξε να πάνε τον Σελινούντιο στον σταυρό. Καθώς τον οδηγούσαν εκεί, ο Μοίρος με τα πολλά είχε καταφέρει να περάσει με δυσκολία το ποτάμι, έτρεξε πίσω από τον δήμιο και κραύγασε «Σταμάτα δήμιε! Εδώ είμαι εγώ για τον όποιο εκείνος εγγυήθηκε!». Αυτό αναφέρθηκε στον Βασιλιά που ζήτησε να τους φέρουν μπροστά του. Χάρισε τη ζωή στον Μοίρο και ικέτευσε να τον δεχτούν ως τρίτο φίλο τους» – Γ. Ι. Υγίνος, Fabulae, 257.

[7] συνελήφθη μὲν Φιντίας καὶ ἀνήχθη πρὸς τὸν τύραννον. κατηγορεῖν δ’ αὐτοῦ Διονύσιον ὡς ἐπιβουλεύοντος αὐτῷ· καὶ δὴ τοῦτο ἐξεληλέγχθαι κεκρίσθαι τ’ ἀποθνῄσκειν αὐτόν. τὸν δέ, ἐπεὶ οὕτως αὐτῷ δέδοκται, εἰπεῖν δοθῆναί γε τὸ λοιπὸν τῆς ἡμέρας, ὅπως οἰκονομήσηται τά τε καθ’ ἑαυτὸν καὶ τὰ κατὰ Δάμωνα· εἶναι γὰρ αὐτῷ ἑταῖρον καὶ κοινωνόν· πρεσβύτερον δ’ αὐτὸν ὄντα πολλὰ τῶν περὶ τὴν οἰκονομίαν εἰς αὑτὸν ἀνειληφέναι. ἠξίου δ’ ἀφεθῆναι ἐγγυητὴν παρασχὼν τὸν Δάμωνα. συγχωρήσαντος δὲ τοῦ Διονυσίου μεταπεμφθεὶς ὁ Δάμων καὶ τὰ συμβάντα ἀκούσας ἐνεγγυήσατο καὶ ἔμεινεν ἕως ἂν ἐπανέλθῃ ὁ Φιντίας. ὁ μὲν οὖν Διονύσιος ἐξεπλήττετο ἐπὶ τοῖς γιγνομένοις. ἐκείνους δὲ τοὺς ἐξ ἀρχῆς εἰσαγαγόντας τὴν διάπειραν τὸν Δάμωνα χλευάζειν ὡς ἐγκαταλειφθησόμενον. ὄντος δὲ τοῦ ἡλίου περὶ δυσμὰς ἥκειν τὸν Φιντίαν ἀποθανούμενον, ἐφ’ ᾧ πάντας ἐκπλαγῆναι. Διονύσιον δὲ περιβαλόντα καὶ φιλήσαντα τοὺς ἄνδρας ἀξιῶσαι τρίτον αὑτὸν εἰς τὴν φιλίαν παραδέξασθαι· τοὺς δὲ μηδενὶ τρόπῳ καίτοι πολλὰ λιπαροῦντος αὐτοῦ συγκαταθεῖναι εἰς τοιοῦτο. καὶ ταῦτα μὲν Ἀριστόξενος ὡς παρ’ αὐτοῦ ἀκούσας Διονυσίου ἀπήγγειλεν. Ἱππόβοτος δὲ καὶ Νεάνθης περὶ Μυλλίου καὶ Τιμύχας ἱστοροῦσι – “Πυθαγόρου βίος”, 60.5 – 61.10.

Δαμων Φειδιας πιο σημαντικη ιστορια φιλιας Λεκακης Φιντιας, φιλια δαμωνας πυθαγορειοι φιλοσοφοι αρχαιοι φιλοι, 4^ος αιωνας πΧ παροιμιωδης φραση φιλια μεχρι θανατου πιστος πιστη πεθαινω για σενα προτυπο, εμπνευση εργα ζωγραφικη μουσικη κινηματογραφος θεατρο Συρακουσες Σικελιας, διοικητης Διονυσιος ο Νεοτερος 367 – 357 346 – 343 κατηγορια ανατροπη τυραννος συλληψη δικη καταδικη θανατος εις θανατον θανατο χαρη, χαρις αναστολη εκτελεση ποινη τελευταια επιθυμια, συγγενεις τακτοποιηση κυκλος Πυθαγορειων αδεια 3 τρεις ημερες μηνες ορος επιστροφη εκτελεση φιλος αυτοπροσφορα εθελοντισμος προθυμια εμπιστοσυνη ακεραιοτητα λογος ανθρωπινο ενεχυρο εγγυηση ομηρος εκκρεμοτητα ζωη σταυρωση σταυρος αποκεφαλισμος φυσικοτητα εμπιστοσυνη αποδοχη ομηρια χωριο Συρακουσαι μητερα γαμος αδελφη εκτελεση ληστες ληστης ληστεια δρομος φουσκωμενο ποταμι πλημμυρα βροχη ταλαιπωρια ηλιος δυση διασκεδαση ανοητος ανοησια πιστη κολλητος θανατικη ποινη ελαφι θυσια Ιφιγενεια σθενος πυθαγορας Πυθαγορεια φιλοσοφια ηθος ιεροτητα ιερη ιερα παροιμια Κοινα τα των φιλων θρυλικη αφοσιωση αγαπη απροβλεπτο μεγαλο εμποδιο, πανω απο τις δυναμεις τριτη ημερα αγχονη χλευη τυφλη ανυπερβλητο αντ’ αυτου προθεσμια ηρωικη τραγικη στιγμη δημιος ανεπαναληπτος αλτρουισμος τυραννος Συρακουσων ελευθερια Κοινωνια των Φιλικων φιλικοι αδυνατον πυθαγορειος 14ος αιωνας μχ 1300 λατινικο εργο αρχαιοτητα μεσαιωνας 16ος 1564 θεατρικο εντουαρντς Πατερες πατερας της Εκκλησιας Λακταντιος Αμβροσιος των Μεδιολανων, μιλανο Μεδιολανο Παρισι γαλλια 18ος 1700 παραλλαγη Πυθιας ερωτας κοριτσι βασιλιας φονικο ερωτικη αντιζηλια 1798 Σιλερ ιστορημα λυρικο 1799 μπαλλαντα μπαλαντα 20ος 1940 Ιαπωνας λογιος, Οσαμου Νταζαι, εμπνευση Σιλλερ, ονομα μελος μηλος Melos Selinuntius αμλετ Σαιξπηρ, Ορατιος 19ος 1821 Ιρλανδος ποιητης μπανιμ Banim Ταγμα των Ιπποτων του Πυθια 1826, Φερον πρωτο Βραβειο της Ρωμης 20ος 1957 Λιουις δοκιμι δοκιμασια 1962 κινηματογραφικη ταινια 1966 επεισοδιο τηλεοπτικη σειρα Μπατμαν κατγουμαν Catwoman Ρομπιν κυλινδρος εξαφανιση Ελληνικη μυθολογια αριστοξενος Διοδωρος Σικελιωτης Ιαμβλιχος Κικερων  Καθηκοντα Μαξιμος Πολυαινος Πορφυριος Υγινος αποσπασμα Προσωκρατικοι Βερολινο, 1903 Νεοπυθαγορεια Γραμματα Νοτια κατω Ιταλια μεγαλη ελλαδα βασιλισσα Ελισαβετ Α’ της Αγγλιας αγγλια αδελφικοι Μοιρος Σελινουντιος Κικερωνας Α Βορατζιν Κεσολις Μπωβαι μονοπρακτο λαρος Laroche τραγωδια λαβατζ Lawatz Μοντελο πφεφελ Pfeffel κωμωδια λεσινγκ Lessing Κορινθος, αθλιοτητα κατηγορια επιβουλη οικονομια εταιρος κοινωνος πρεσβυτερος εγγυητης συγχωρεση διαπειρα εγκαταλειψη εκπληξη ιπποβοτος Νεανθης περι Μυλλιου Τιμυχας Μυλλιος Τιμυχα βασανιστικος φρουρος τιμωρια μπορα ποταμος οχθη κλαμα Φαλαρις