Το ανάκτορο των Αρχανών βρίσκεται στο κέντρο της σύγχρονης πόλης, στην θέση Τουρκογειτονιά. Είχε καταστραφεί από σεισμό περί το 1700 π.Χ. αλλά ξανακτίσθηκε και άνθησε ως το 1450 π.Χ, όταν επήλθε η τελική καταστροφή του. Οι ανασκαφές έδειξαν όμως, ότι η κατοίκηση στον χώρο ήταν συνεχής.
Πρώτος αναφέρθηκε στις Αρχάνες ο σερ Ά. Έβανς, λόγω σημαντικών ευρημάτων (σήμερα βρίσκονται στο Asmolean museum της Οξφόρδης Βρετανίας), που προφανώς προέρχονταν από το μινωικό νεκροταφείο των Αρχανών, στον λόφο Φουρνί, το οποίο ανασκάφηκε αργότερα από τους Γ. και Έφ. Σακελλαράκη και το οποίο απέδωσε πέντε θολωτούς τάφους, πολλά ταφικά κτήρια και κιβωτιόσχημους τάφους της μυκηναϊκής περιόδου.
Στην ίδια την κωμόπολη ο Έβανς είχε παρατηρήσει επιφάνειες μεγάλων τοίχων, ενώ ανέσκαψε ένα κυκλικό υδραγωγείο σε περιοχή, που εντάσσεται στο ανάκτορο. Στην συνέχεια ωστόσο, ο Γ. Σακελλαράκης διενεργώντας επιφανειακή έρευνα και ερευνώντας τα υπόγεια των σύγχρονων οικιών στο κέντρο της κωμόπολης ανακάλυψε, ότι ήταν θεμελιωμένες πάνω σε ισχυρούς μινωικούς τοίχους. Κάτι το οποίο πολλοί προηγούμενοι ερευνητές (όπως οι Μαρινάτος και Πλάτων) δεν είχαν εντοπίσει, αν και αναζητούσαν το περίφημο «θερινό ανάκτορο» του Έβανς, σύμφωνα με τις βικτωριανές αντιλήψεις του. Οι ίδιοι είχαν στραφεί, όσον αφορά τις έρευνές τους σε σημεία, όπως αποδείχθηκε, εκτός της περιοχής του ανακτόρου.
Η χαρτογράφηση όμως, όλων των προαναφερθέντων καταλοίπων από τον Γ. Σακελλαράκη οδήγησε στην επιλογή χώρου, όπου αποδείχθηκε, ότι βρισκόταν το κέντρο του ανακτόρου των Αρχανών, το οποίο απέδωσε πλήθος αρχιτεκτονικών και πολυτελών κινητών ευρημάτων. Σε γειτονική άλλωστε περιοχή βρέθηκε το αρχείο και ο θεατρικός χώρος του ανακτόρου.
- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τις ΑΡΧΑΝΕΣ, ΕΔΩ.
ΤΩΡΑ ήρθε στο φως κατά την ανασκαφή, που πραγματοποιήθηκε στο ανάκτορο των Αρχανών για την περίοδο του 2025 μία ανορθόδοξη αρχιτεκτονική πρακτική των μινωιτών, ασυνήθιστη για την ιδιαίτερη προσοχή που έδειχναν στις κατασκευές τους, αλλά εν τέλει και η απόδειξη της τεχνικής ευφυΐας τους:
Υπό την διεύθυνση της δρ. Έφ. Σαπουνά-Σακελλαράκη η αρχαιολογική έρευνα, που άρχισε – για την ακρίβεια επανεκκίνησε – το 2023 είχε ως στόχο την συμπλήρωση της εικόνας του τριώροφου κτηρίου του μεγάρου των Αρχανών, που άνθησε, στην μορφή που αποκαλύπτεται τώρα ως το 1450 π.Χ.
Στην διερεύνηση ενός λοξού, διπλού τοίχου (πάνω και κάτω φωτ.) που είχε κλείσει μεγάλο τμήμα της αυλής του ανακτόρου κατά παράδοξο τρόπο ενώ παράλληλα δεν είχε επιμελημένη κατασκευή, αφού ήταν φτιαγμένος από ακατέργαστους λίθους, μία συνθήκη δηλαδή, που δημιουργούσε πολλά ερωτηματικά επικεντρώθηκε η φετινή ανασκαφή. Για να αποδειχθεί όμως, από την συστηματική αρχαιολογική έρευνα και με την βοήθεια ειδικών επιστημόνων, ότι η ύπαρξή του ήταν πολύ σημαντική για το κτήριο, καθώς σκοπός του ήταν η προστασία από φυσικές καταστροφές και ειδικότερα από την κατολίσθηση του βράχου, που υπέρκειται. Αυτός ήταν και ο λόγος, που το νότιο τμήμα του τοίχου δεν ήταν επιμελές, καθώς αυτή η πλευρά του δεν ήταν ορατή.
Ωστόσο, η ευφυΐα και η εμπειρία των μινωιτών αρχιτεκτόνων, αλλά και η καλαισθησία τους, δεν θα επέτρεπαν την ύπαρξη μιας τέτοιας κακοφωνίας, έτσι προχώρησαν και στην κατασκευή του δεύτερου τοίχου που προσκολλήθηκε στον προηγούμενο ώστε να είναι ορατός από την πλευρά της αυλής του ανακτόρου. Ιδιαίτερα επιμελημένος και ιδιαίτερης αισθητικής αυτός ο τοίχος είναι κατασκευασμένος με ωραία λαξευμένους πωρόλιθους, όμοιους με αυτούς του λοιπού ανακτόρου.
Πάνω από τον τοίχο αυτόν αποκαλύφθηκαν και τα συνήθη στρώματα μυκηναϊκής περιόδου με πλήθος κυλίκων και ευρήματα ιστορικών χρόνων (παρακάτω φωτ.).
Χαρακτηριστικά της διαχρονικής χρήσης του χώρου είναι ευρήματα της ελληνιστικής περιόδου, όπως π.χ. τριφυλλόστομη οινοχόη με δύο ανάγλυφες κεφαλές (3ος π.Χ. αιώνας) και μία πήλινη κεφαλή που ήταν προσκολλημένη προφανώς σε κάποιο αντικείμενο.
Σημαντικές αποκαλύψεις όμως υπήρξαν και στο νοτιοανατολικό τμήμα της ανασκαφής, σε έναν χώρο της οποίας (Χώρος 28) αποκαλύφθηκε άνοιγμα από την κεντρική αυλή προς το ανατολικότερο τμήμα του ανακτόρου ενώ λίθινες πλάκες χωρίζουν τον χώρο αυτό σε δύο τμήματα. Πάνω στις τελευταίες έγινε η προσθήκη ενός μεγάλου τραπεζοειδούς λίθου με τόρμους, που υποδεικνύουν την ύπαρξη κάποιου στηθαίου, το οποίο κατέστρεψε τοίχος μυκηναϊκών χρόνων. Ένας φυσικός λίθος, που φέρει κάποια ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά (παρακάτω φωτ.) είναι το ενδιαφέρον εύρημα από αυτόν τον χώρο. Το αντικείμενο είχε πέσει από άνω όροφο και πιθανότατα σχετίζεται με την ύπαρξη ενός “fetish shrine” (Ιερό των Φετίχ), ανάλογο με αυτό της Κνωσού.
Γενικότερα στην νέα περίοδο των ανασκαφών του 2023 και 2024 υπήρξαν σημαντικά νέα στοιχεία για την λειτουργία του ανακτόρου. Στο βορειότερο μέχρι στιγμής τμήμα του αποκαλύφθηκαν χώροι διώροφοι και τριώροφοι, μία ελίτ πτέρυγα του ανακτόρου: Πολυτελή δωμάτια, τα οποία επικοινωνούσαν μεταξύ τους με διαδρόμους, με πληθώρα παραστάδων γυψόλιθου, σπαράγματα τοιχογραφιών, τοίχους επενδυμένους με κονίαμα, δάπεδα από σχιστόλιθο κλπ. In situ βρέθηκαν και οι συνήθεις σε όλους σχεδόν τους χώρους του ανακτόρου διαχωριστικές / διακοσμητικές ταινίες κονιάματος, που περιέβαλαν τις πλάκες του δαπέδου.
- Η ανασκαφή για την περίοδο του 2025 πραγματοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία και σ΄ αυτήν έλαβε και φέτος μέρος το ίδιο αξιόλογο επιστημονικό προσωπικό, αποτελούμενο από τους αρχαιολόγους δρ. Π. Σαπουνά-Έλλις, Δ. Κοκκινάκο (MA) και Π. Ξυλούρη, την σχεδιάστρια Αγ. Λαδιανού, την συντηρήτρια αρχαιοτήτων Β. Καλυβιανάκη και τον φωτογράφο Κ. Μαρή, ενώ ιδιαίτερη ήταν η συμβολή του δρ. Χ. Φασουλά στην αποσαφήνιση του ρόλου του «λοξού τοίχου» της αυλής του ανακτόρου.
Η ένταξη της Ζωμίνθου εξ άλλου, την οποία ανακάλυψε στον Ψηλορείτη ο Γ. Σακελλαράκης και ανέσκαψε με την Έφ. Σαπουνά-Σακελλαράκη, στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO συνιστά μία αναγνώριση όχι μόνο της μοναδικότητας αυτού του μνημείου, αλλά γενικότερα της αξίας και της μινωικής ταυτότητας της Κρήτης. Στον αρχαιολογικό χώρο και στην ευρύτερη περιοχή έγιναν εργασίες και διαμορφώσεις, όπως η δημιουργία χώρου στάθμευσης οχημάτων, φυλάκιο, τουαλέτες, ενημερωτικές πινακίδες κ.ά. Η ένταξη έγινε ως γνωστόν, μαζί με άλλα πέντε μινωικά ανάκτορα Κνωσό, Φαιστό, Ζάκρο, Μάλια και Κυδωνία. Πρέπει να σημειωθεί, ότι τόσο στις Αρχάνες όσο και στα Ανώγεια έχουν δημιουργεί μικρά μουσεία / κέντρα πληροφόρησης, αποκλειστικά με ευρήματα από τις ανασκαφές αντίστοιχα των Αρχανών, της Ζωμίνθου και Ιδαίου Άντρου.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.12.2025.
3.700 χρονων μινωικο Ανακτορο των Αρχανων αρχαια προστασια απο φυσικες καταστροφες χρονια πριν αρχανες ηρακλειου κρητης ηρακλειο κρητη μινωιτες ανακτορα Αρχανες φυσικη καταστροφη Αρχαναι πολη Τουρκογειτονια καταστροφη σεισμος 1700 πΧ 1450 πΧ καταστροφη ανασκαφη κατοικηση σερ εβανς, ευρημα ασμολεαν μουσειο Asmolean museum μινωικη κρητη νεκροταφειο λοφος Φουρνι ανασκαφη Σακελλαρακης θολωτοι ταφοι ταφικο κτηριο κιβωτιοσχημος ταφος μυκηναικη περιοδος κωμοπολη επιφανεια μεγαλος τοιχος κυκλικο υδραγωγειο επιφανειακη ερευνα υπογειο οικια κωμοπολη θεμελιο ισχυρος μινωικοι τοιχοι Μαρινατος Πλατων θερινο ανακτορο βικτωριανες αντιληψεις χαρτογραφηση αρχιτεκτονικη πολυτελες κινητα ευρηματα αρχειο θεατρο ανασκαφες 2025 ανορθοδοξη αρχιτεκτονικη πρακτικη ασυνηθιστη κατασκευη τεχνικη ευφυια Σαπουνα αρχαιολογικη ερευνα, 2023 τριωροφο κτηριο μεγαρο 3.450 λοξος διπλος τοιχος αυλη ακατεργαστος λιθος, συστημα κτηριο, κατολισθηση βραχου, βραχος επιμελεια εμπειρια μινωιτης αρχιτεκτονας καλαισθησια ιδιαιτερη αισθητικη κατασκευη λαξευμενος πωρολιθος, στρωμα μυκηναικη περιοδος κυλικας ιστορικα διαχρονικη χρηση ευρηματα ελληνιστικη τριφυλλοστομη οινοχοη αναγλυφη κεφαλη 3ος αιωνας πηλινη κεφαλι αντικειμενο λιθινη πλακα μεγαλος τραπεζοειδης λιθος τορμος, στηθαιο καταστροφη μυκηναικα ανθρωπομορφα χαρακτηριστικα ανω οροφος fetish shrine Ιερο φετιχ ιερον Κνωσος λειτουργια διωροφος διωροφο τριωροφος, ελιτ πτερυγα αριστοκρατικη αριστοκρατια πολυτελες δωματιο διαδρομος, παρασταδα γυψολιθος σπαραγμα τοιχογραφια επενδυση κονιαμα, δαπεδο σχιστολιθος In situ διαχωριστικη διακοσμητικη ταινια αρχαιολογικη Εταιρεια αρχαιολογος λοξος τοιχος Ζωμινθος ορος ιδη Ψηλορειτης Καταλογος Μνημειων Παγκοσμιας Κληρονομιας μοναδικοτητα ταυτοτητα αρχαιολογικος χωρος Φαιστος Ζακρος, Μαλια Κυδωνια Ανωγεια ρεθυμνου ρεθυμνο μουσεια Ιδαιο αντρο Ιδαιον αντρον
