Του Πέτρου Ιωαννίδη, καθηγητή, φιλόλογου, petrion18@gmail.com
- ΠΕΡΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: «Ἡ δέ οὐκ ἄν τι ψεῦδος ἐμπεσόν ἡ ἱστορία, οὐδέ ἀκαριαῖον ἀνάσχοιτο, οὐ μᾶλλον ἤ τήν ἀρτηρίαν ἰατρῶν παῖδές φασι τήν τραχεῖαν παραδέξασθαι ἄν τι ἐς αὐτήν καταποθέν». – Λουκιανός, 120-192, «Πως δει ιστορίαν συγγράφειν», § 7, 20.
(= Η ιστορία όμως δεν θα μπορούσε ούτε προς στιγμήν να ανεχθεί κάποιο ψεύδος, αν ενέπιπτε / τύχαινε σ’ αυτήν, όχι περισσότερο απ’ ό,τι λένε τα παιδιά πως θα μπορούσε η τραχεία αρτηρία των ιατρών να παραλάβει/αποδεχθεί, αν κάτι εισήρχετο σ’ αυτήν/καταπινόταν).
- «Φημί τοίνυν τόν ἄριστα ἱστορίαν συγγράφοντα δύο μέν ταῦτα κορυφαιότατα οἴκοθεν ἔχοντα ἥκειν, σύνεσιν τε πολιτικήν καί δύναμιν ἑρμηνευτικήν, τήν μέν ἀδιδακτόν τι τῆς φύσεως δῶρον ἡ δύναμις δέ πολλῇ τῇ ἀσκήσει καί συνεχεῖ τῷ, πόνῳ καί ζήλῳ τῶν ἀρχαίων προσγεγενημένη ἔστω». – Λουκιανός, 120-192, «Πως δει ιστορίαν συγγράφειν, § 34).
(= Ισχυρίζομαι λοιπόν ότι αυτός που συγγράφει ιστορία κατά άριστο τρόπο, πρέπει να έχει εκ φύσεως δύο κυρίως αρετές, πολιτική σκέψη και συγγραφική ικανότητα, η πρώτη είναι δώρο της φύσης και δεν διδάσκεται, ενώ η συγγραφική ικανότητα αποκτάται με πολλή άσκηση, συνεχή κόπο και μίμηση των αρχαίων).
ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
- «Τοῖς πλείστοις οὖν ἔδοξε παιδεία μέν καί πόνου πολλοῦ καί χρόνου μακροῦ καί δαπάνης οὐ μικρᾶς καί τύχης δεῖσθαι λαμπᾶς». – Λουκιανός, 120-192, «Περί του ενυπνίου, ή βίος Λουκιανού», § 1.
(= Οι περισσότεροι λοιπόν έκριναν ότι η Παιδεία έχει ανάγκη πολλού κόπου και μακρού χρόνου και μεγάλης δαπάνης και εξαιρετικώς ευνοϊκών περιστάσεων).
ΠΕΡΙ ΠΑΡΡΗΣΙΑΣ – Ο ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ ΩΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΟΣ
- «ἀξιῶ δέ, ὦ Ζεῦ, μετὰ παρρησίας μοι δοῦναι εἰπεῖν οὐδὲ γὰρ ἂν ἄλλως δυναίμην, ἀλλὰ πάντες με ἴσασιν ὡς ἐλεύθερός εἰμι τὴν γλῶτταν καὶ οὐδὲν ἂν κατασιωπήσαιμι τῶν οὐ καλῶς γιγνομένων διελέγχω γὰρ ἅπαντα καὶ λέγω τὰ δοκοῦντά μοι ἐς τὸ φανερὸν οὔτε δεδιώς τινα οὔτε ὑπ᾽ αἰδοῦς ἐπικαλύπτων τὴν γνώμην ὥστε καὶ ἐπαχθὴς δοκῶ τοῖς πολλοῖς καὶ συκοφαντικὸς τὴν φύσιν, δημόσιός τις κατήγορος ὑπ᾽ αὐτῶν ἐπονομαζόμενος». – Λουκιανός, 120-192, «Θεών εκκλησία, § 2, 5 -12.
(= Αξιώνω, λοιπόν, Δία, να μου επιτρέψεις να μιλήσω με παρρησία· δεν θα μπορούσα άλλωστε να μιλήσω διαφορετικά, αλλά όλοι με γνωρίζουν πόσο ελεύθερος είμαι στη γλώσσα και ότι δεν θα αποσιωπήσω τίποτε από τα κακώς κείμενα· γιατί κριτικάρω τα πάντα και εκφράζω φανερά την άποψή μου, χωρίς να φοβάμαι κανέναν ή να υποκρύπτω τη γνώμη μου από ντροπή· γι’ αυτό και πολλοί με θεωρούν ιδιαίτερα δυσάρεστο και εκ φύσεως συκοφάντη και με αποκαλούν δημόσιο κατήγορο).
Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (120-192), γεννήθηκε στα Σαμόσατα, μια πόλη δίπλα στον ποταμό Ευφράτη, στο σημερινό Κουρδιστάν, στην ελληνική τότε επαρχία με το όνομα Κομμαγηνή. Τα Σαμόσατα – σημερινά Σαμσάτ – λέγεται έτσι από τον Σάμο Β’, ο λεγόμενος και ο Θεοσεβής και Δίκαιος από τη Δυναστεία των Οροντιδών, ο οποίος ήταν ο 2ος βασιλιάς της Κομμαγηνής (130-109), και σήμερα είναι κατεχόμενα από την Τουρκία. Γύρω στα σαράντα του εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα, βιοποριζόμενος από τη σοφιστική, «Δεύτερη Σοφιστική» (50/60-250), και ασχολήθηκε με τον σατιρικό διάλογο και την επικούρεια φιλοσοφία. Σήμερα αποδίδονται στον Λουκιανό (82) σωζόμενα έργα, γραμμένα όλα στα ελληνικά, κυρίως σε αττική διάλεκτο. Ο Λουκιανός γνωρίζει, ότι η σάτιρα είναι ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος και μια πολιτικοκοινωνική πράξη.
Είναι το γέλιο που στεγνώνει το δάκρυ, το αντίβαρο στην τραγική πλευρά της ζωής, το φαρμακερό βέλος στη φαρέτρα του αδύναμου κατά των ισχυρών. Ο ρόλος της σάτιρας, αρχίζει εκεί όπου τελειώνει η υπομονή των ανθρώπων για «τα κακώς κείμενα», που υπάρχουν γύρω ρους, χωρίς να διαθέτουν άλλα μέσα για να αντιδράσουν. Καυτηριάζει άφοβα την παρακμή της φιλοσοφίας, τους υπερόπτες ρήτορες και την πλειονότητα του ευκολόπιστου πλήθους.
Είναι ο δημιουργός της επιστημονικής φαντασίας με έργα για διαστημικά ταξίδια κι αστροναύτες, όπως τα «Αληθής Ιστορία» και «Ικαρομένιππος ή Υπερνέφελος».
Προηγείται κατά 1.700 χρόνια περίπου του Ι. Βερν (1828-1905), Γάλλου μυθιστοριογράφου και του Χ. Τζ. Γουέλς (1866-1946), Άγγλου συγγραφέα, που καταχρηστικώς φέρουν τον τίτλο του «Πατέρα της επιστημονικής φαντασίας». Ο Λουκιανός ήταν ανήσυχο, ελεύθερο και ιδιοφυές πνεύμα. Διετέλεσε σοφιστής, ρήτορας και σατυρικός, που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και να διακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του.
Ένεκα τούτου προκάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτική και για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή. Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιόταν ούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, αλλά με κριτική και σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών, στη θρησκευτική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων, στο δογματισμό πολλών φιλοσόφων και γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες. Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελληνική αρχή του Μέτρου «Μέτρον Άριστον» (Κλεόβουλος ο Λίνδιος, 630-560).
Η επίδραση των έργων του Λουκιανού υπήρξε μεγάλη: Τον μιμήθηκαν οι επιστολογράφοι, ο Αλκίφρων (2ος-3ος μ.Χ.) με μια συλλογή (118) πλήρων επιστολών και 6 αποσπασματικών, η οποία διαιρείται σε 4 βιβλία βάσει του περιεχομένου: αλιευτικές, αγροτικές παραστατικές και εταιρικές επιστολές και ο Αρισταίνετος (5ος μ.Χ.) με 50 ερωτικές επιστολές. Καθώς και ο μυθιστοριογράφος Ηλιόδωρος ο Εμεσηνός (3ος – 4ος μ.Χ.) στο έργο του «Αιθιοπικά ή τα περί Θεαγένην και Χαρίκλειαν» σε (10) βιβλία, ο οποίος συγκαταλέγεται μεταξύ των «Πατέρων του Ευρωπαϊκού Μυθιστορήματος». Τον 15ο αιώνα όταν τα έργα των Αρχαίων Σοφών Ελλήνων Συγγραφέων μεταφέρθηκαν στη Δύση, από τους Έλληνες Λόγιους μετά την άλωση, ο Λουκιανός σαγήνεψε τους Δυτικοευρωπαίους:
- Ο Τόμας Μορ (1478-1535), Άγγλος πολιτικός και φιλόσοφος έγραψε την «Utopia».
- Ο Ραμπελαί (1483-1553), Γάλλος συγγραφέας τον «Γαργαντούα και Πανταγκρυέλ».
- Ο Γερμανός φιλόσοφος, Φ. Μελάγχθων (1497-1560) μετέφρασε στα γερμανικά τα έργα του Λουκιανού.
- Ο Θερβάντες, (1547-1616), Ισπανός λογοτέχνης επηρεάστηκε από το χιουμοριστικό πνεύμα του Λουκιανού.
- Ο Σαίξπηρ (1564-1616), Άγγλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας έγραψε τον «Τίμωνα τον Αθηναίο».
- Ο Μολιέρος, (1622-1673), Γάλλος θεατρικός συγγραφέας τον «Μισάνθρωπο».
- Ο Τζ. Σουΐφτ (1667-1745), Ιρλανδός σατυρικός «Τα ταξείδια του Γκιούλιβερ».
- Ο Γκαίτε (1749-1832), Γερμανός ποιητής και μυθιστοριογράφος την υπόθεση του έργου του «Μαθητευόμενος Μάγος» την πήρε από το έργο του Λουκιανού «Φιλοψευδής ή απιστών».
- Ο Ι. Βερν (1828-1905), Γάλλος μυθιστοριογράφος, «Από τη Γη στην Σελήνη», «20.000 Λεύγες υπό την θάλασσα», «Το ταξείδι στο κέντρο της γης».
- Ο Χ. Τζ. Γουελς (1866-1946), Άγγλος συγγραφέας, γνωστός κυρίως για τα έργα του επιστημονικής φαντασίας «Η Μηχανή του Χρόνου», και ο «Πόλεμος των κόσμων».
Όταν η Φιλοσοφία ερωτά τον Λουκιανό ποιο είναι το όνομά του, εκείνος συστήνεται: «Ἐμοί Παρρησιάδης Ἀληθίωνος τοῦ Ἐλεγξικλέους» (Λουκιανός, (120-192), «Αναβιούντες ή Αλιεύς» §18).
Ο Λουκιανός αυτοπροσδιορίζεται με τις έννοιες που πίστευε πως χαρακτηρίζουν τον σατιρικό του διάλογο:
- 1) Ελεύθερη έκφραση της γνώμης του, ΠΑΡΡΗΣΙΑ.
- 2) Παρουσίαση και υποστήριξη της Αλήθειας, ΑΛΗΘΙΝΟΛΟΓΙΑ,
- 3) Οξύτατη κριτική του στην ανθρώπινη υποκρισία, στη συγκάλυψη της Αλήθειας και στην απόκρυψη της πραγματικότητας, ΕΞΑΚΡΙΒΩΣΗ / ΕΛΕΓΧΟΣ.
Να γιατί τα Αρχαία Ελληνικά Κείμενα αποτελούν τα Θεμέλια του Παγκόσμιου Πολιτισμού, επειδή είναι πάντοτε επίκαιρα και διαχρονικά, ήτοι Αθάνατα!
Στην ενότητα «Διάλογοι Διός» ανήκει η τριλογία: «Θεών εκκλησία», «Ζευς ελεγχόμενος» και «Ζευς τραγωδός».
Στο διαλογικό του έργο «Ζευς ελεγχόμενος» ο Λουκιανός παρουσιάζει τη Φιλοσοφία, την κορωνίδα των επιστημών να ελέγχει τη Θρησκεία και τον αρχηγό της, εντοπίζει τις αντιφάσεις, καυτηριάζει και γελοιοποιεί ολόκληρο το θρησκευτικό κατεστημένο και ιδιαίτερα το δόγμα της Μοίρας, το οποίο αποπειράται να αποδείξει ότι βρίθει σφαλμάτων και ασυνεπειών.
Εδώ τίθενται κάποια ερωτήματα στον Δία από τον Κυνίσκο, έναν κυνικό φιλόσοφο, που έχουν να κάνουν με την Μοίρα και την Πρόνοια των θεών για τους ανθρώπους. Αφού υπάρχουν οι τρεις Μοίρες που καθορίζουν τη ζωή όλων των ανθρώπων, τι ρόλο παίζει η Πρόνοια των υπόλοιπων θεών για τους ανθρώπους και οι προσευχές των θνητών προς τους θεούς για την ευδαιμονία τους. Ο Δίας βρίσκεται σε αδιέξοδο με αυτές τις ερωτήσεις που του τίθενται, απειλεί με τον κεραυνό του, αλλά στο τέλος φεύγει, γιατί κρίνει πως δεν αξίζει να ασχολείται με αυτά. Είναι ένας σύντομος διάλογος 19 κεφαλαίων που δεν προκαλεί γέλιο, αλλά αναγκάζει τον αναγνώστη να προσέξει την επίμονη σάτυρα του συγγραφέα. Ο Ζευς δεν είναι μόνο «ελεγχόμενος», αλλά «εκμηδενιζόμενος». Βρίσκεται σε πολύ δεινή θέση και δεν επιθυμεί να απαντήσει σε τέτοιες ερωτήσεις. Παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τον διάλογο «Ικαρομένιππος» και αντιτίθεται δια του κυνικού σαρκασμού, στη στωική καρτερική αντιμετώπιση της ζωής, που οδηγούσε τον άνθρωπο να θεωρεί τον εαυτό του ενεργούμενο της Μοίρας και να υπομένει αδιαμαρτύρητα τις αντιξοότητες της ζωής.
Ο σκοπός του Λουκιανού είναι να αποδείξει πως η μοιρολατρία όχι μόνο καθιστά τον άνθρωπο ανεύθυνο για τις πράξεις του αλλά καθιστά άνευ νοήματος και την ύπαρξη των θεών, που δεν διαθέτουν πια δικαιοδοσία να επεμβαίνουν στην ζωή των ανθρώπων. Ο Δίας σε όλες σχεδόν τις ερωτήσεις αδυνατεί να αποκριθεί ή δίνει απλοϊκές απαντήσεις. Ο θεός στριμώχνεται συνεχώς από έναν υποδεέστερό του θνητό και αναγκάζεται να γελοιοποιηθεί, καταφεύγοντας σε κενές απειλές και επίδειξη της θεϊκής του δύναμης.
Στην έντονη και βαθιά θρησκευτικότητα του 2ου μ.Χ. αι. η ακράδαντη πίστη στην Πρόνοια των θεών ήταν από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία. Η πίστη αυτή δημιουργούσε ένα κοινό σημείο επαφής για όλα τα κοινωνικά στρώματα, πλην των επικουρείων. Η βαθειά ψυχική ανάγκη όλων να βρουν κάποιο στήριγμα και παρηγοριά οδηγούσε μοιραία προς την Πρόνοια. Ο Λουκιανός στην τριλογία του εξαπολύει μια επίμονη και συστηματική επίθεση στην Πρόνοια των θεών. Έτσι καταγράφεται η πρώτη νίκη της Φιλοσοφίας κατά της Θρησκείας. Αυτή είναι και η πρώτη σοβαρή σύγκριση και σύγκρουση Επιστήμης και Θρησκείας.
Κι όπως λέει ο Λουκιανός δια στόματος του Διός, στον διάλογο «Θεών εκκλησία» §3: «Χρή δέ παρρησιαστήν ὄντα μηδέν ὀκνεῖν λέγειν». (= Εκείνος που ομιλεί ελεύθερα, ειλικρινά και θαρρετά, πρέπει να μη διστάζει/δειλιάζει να τα λέει όλα).
- ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΦΙΕΡΩΝΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, ΠΟΥ ΚΑΘΙΕΡΩΣΕ Η ΟΥΝΕΣΚΟ ΝΑ ΕΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΤΗΝ 20ή ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΙ ΤΗΝ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ. ΑΡΑ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΔΕΝ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΕΙΔΟΣ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑΣ, ΑΛΛΑ ΑΥΤΟΝΟΗΤΗ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ!
ΠΗΓΗ: από την στήλη του γράφοντος «ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ – “ἄπιτε”»!», με τίτλο «Ἐξ Ἀληθοεπείας ἄρχεσθαι & Κρυψιβουλίας παύεσθαι», εφημ. «Εβδόμη», 23.11.2025. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 24.11.2025.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, ΟΥΝΕΣΚΟ ΕΟΡΤΗ 20η 20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΙΔΟΣ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑΣ, ΑΥΤΟΝΟΗΤΗ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ πρωτη νικη Φιλοσοφιας κατα Θρησκειας συγκριση συγκρουση Επιστημης Θρησκειας λουκιανος
