Τι έπαθαν οι νύμφες, που ξέχασαν να τιμήσουν τον ευεργέτη τους, τον ποταμό Αχελώο! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Οι Εχινάδες είναι μια μεγάλη ομάδα νησιών στο Ιώνιο Πέλαγος, απέναντι από την Αιτωλο-Ακαρνανία, στον 38^ο παράλληλο [38°18′13″N 21°6′39″E]. Εκτείνονται σε μήκος περίπου 25 χλμ. από τις εκβολές του ποταμού Αχελώου μέχρι τον Κόλπο του Αστακού, ανάμεσα στα ακρωτήρια Τουρκόβιγλα στα βόρεια και Σκρόφα στα νότια, στην είσοδο του Κορινθιακού Κόλπου!

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΑΧΕΛΩΟΥ, ΕΔΩ.

Ο Ιπποδάμας ήταν υιός του Αχελώου και της Περιμήδης. Οι κόρες τους ήταν η Ευρύτη και η Περιμήλη / Περιμήλα. Η τελευταία παρθένος νύμφη ήταν ερωτευμένη με τον όμορφο ποτάμιο θεό Αχελώο… μόνο που ήταν παππούς της! Έτσι ο πατέρας της, μόλις το έμαθε, την έριξε στην θάλασσα! Μόλις, όμως, βρέθηκε στο νερό, και θα πνιγόταν, ο παππούς Αχελώος, συγκινημένος από τον έρωτα και τα νειάτα της, εζήτησε την βοήθεια του θεού Ποσειδώνα, ο οποίος τον άκουσε και την μεταμόρφωσε σε νησί!

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ, ΕΔΩ.

Αλλά, άλλες 4 νύμφες της περιοχής τιμωρήθηκαν από τον ποτάμιο θεό Αχελώο, επειδή ξέχασαν να τον τιμήσουν σε κάποιες γιορτές του, και δεν τον ύμνησαν, αν και διαβίωναν πασιχαρείς και πλουσιοπάροχα στις όχθες και τις εκβολές του ποταμού! Για τιμωρία μεταμορφώθηκαν σε θηλυκούς αχινούς, ή θαλάσσιους ακανθόχοιρους / σκαντζόχοιρους, για να μην τις θέλει κανείς, και έτσι από το μαράζι τους απολιθώθηκαν / πέτρωσαν και έγιναν… αγκαθονήσια! Όλες μαζί τώρα, είναι το νησαίο σύμπλεγμα των Εχινάδων…

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΕΧΙΝΑΔΩΝ, ΕΔΩ.

Αλλά αυτός ο μύθος είναι γεώμυθος. Περιγράφει σαφώς ένα γεωλογικό φαινόμενο, μια μεγάλη πλημμύρα του Αχελώου, που είχε ως αποτέλεσμα να αποκοπούν κομμάτια στεριάς από τις εκβολές του και να γίνουν πλέον νησιά. Περιγράφει επίσης τις κλιματοευστατικές κινήσεις του Ιωνίου πελάγους, που ακολουθεί κι αυτό τις μεταβολές της παγκόσμιας θάλασσας. Περιγράφει τέλος έναν φυσικογεωλογικό σχηματισμό (εν προκειμένω των Εχινάδων νήσων, ο οποίος άρχισε πριν από 16.000 χρόνια και ολοκληρώθηκε πριν από 6.000 χρόνια!).[1] Και το ερώτημα είναι: Σε ποια γλώσσα διεδόθη ο μύθος αυτός; Προφανώς, λοιπόν, και η ελληνική γλώσσα υπήρχε και ομιλείτο εκείνην την μακρυνή εποχή… Αλλιώς κανείς δεν θα μπορούσε να γράψει αυτόν τον μύθο, διότι, πολύ απλά, θα είχε ξεχαστεί…

Ο όμορφος και δυνατός σαν ταύρος Αχελώος, σε αρχαίο νόμισμα!

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ: Οι Εχινάδες επήραν το όνομα τους από την ρίζα αχ-:

• Από αυτό το μάθημα-πάθημά τους, από τον Αχελώο (> Αχινάδες, Αχιναϊάδες< ρίζα αχ- = πολύ νερό) για να υπενθυμίζουν στον κόσμο:
  • τι παθαίνει κάποιος όταν ξεχνάει να τιμήσει την φύση, τον ευεργέτη του, τους ποτάμιους θεούς, δηλ. τα ποτάμια, δηλ. το νερό, αλλά και
  • το ότι απαγορεύεται ο έρως ή ο γάμος μεταξύ συγγενών,

ή

• Από τον εχίνο (> αχινό < επίσης ρίζα αχ-), λόγω της σκληρής τους οξείας επιφάνειας > Οξιαί[2].

Έκτοτε οι Εχινάδες παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην ελληνική ιστορία:

• Η Ιπποθόη ήταν κόρη του Μήστορα (του Περσέα και της Λυσιδίκης, άρα εγγονή του Πέλοπος), την οποία άρπαξε ο Ποσειδών και την επήγε στα νησιά των Εχινάδων. Εκεί έτεκε τον Τάφιο[3] από τον Ποσειδώνα (πατέρα του Πτερέλαου, τον οποίο ο Ποσειδών ευεργέτησε και τον έκανε αθάνατο, «φυτεύοντας» του μια «χρυσή τρίχα» στο κεφάλι του). Αργότερα η Ιπποθόη υπανδρεύθηκε κάποιον με το ίδιο όνομα.[4] Κατά τον Όμηρο, εκεί βρισκόταν το βασίλειο των θρυλικών Ταφίων (οι οποίοι είχαν έδρα τους στην νήσο Τάφο – το νυν Μεγανήσι Λευκάδος) – στις περίφημες Τηλεβοΐδες ή Τάφιες νήσους (νυν Μεγανήσι, Κάρνος / Κάλαμος, Καστός). Τα νησιά ήταν κατοικημένα.[5] Αναφέρεται και μια πόλη επ’ αυτών, η Απολλωνία!
• Ο πατέρας του Φυλέα ήταν ο γνωστός βασιλιάς των Επειών της Ήλιδας, Αυγείας. Αυτός έστειλε τον γιο του εξορία στα νησιά αυτά, επειδή εξοργίστηκε μαζί του, διότι απαίτησε την αμοιβή του Ηρακλή, για τον άθλο του να καθαρίσει τους σταύλους του, αφού ήταν αυτήκοος μάρτυς της συμφωνίας. Ο Μέγης ή Μεγής (υιος του Φυλέα) οδήγησε 40 πλοία κατά της εκστρατείας της Τροίας στον τρωικό εμφύλιο πόλεμο των Ελλήνων, από το νησί Δουλίχιον «στις Ιερές Εχινάδες, οι οποίες ευρισκονταν απέναντι από την Ήλιδα». Ο Μέγης ήταν ένας από τους μνηστήρες της Ωραίας Ελένης. Επαινείται ο ηρωισμός του. Αναφέρεται ιδίως ο στέρεος θώρακάς του, τον οποίο είχε λάβει ο πατέρας του δώρο από τον Ευφύτη, βασιλιά της Ευφύρας. Ίσως ήταν και από αυτούς που είχαν μπει στον Δούρειο Ίππο. Κατά την επιστροφή του από τα Τρωικά, επνίγη έξω απόχην Εύβοια στο ακρωτήρι Καφαρέας / Καφηρέας. Έτσι, το Δουλίχειον μαζί με πολλά άλλα μεγάλα νησιά (όπως η Κεφαλλονιά, η Ζάκυνθος, η Λευκάδα), υποτάχθηκαν στο Βασίλειο του Οδυσσέως βασιλιά της Ιθάκης – βλ. Ομ. «Ιλιάς», Οδύσσεια». Φαίνεται, λοιπόν πως το Δουλίχι ήταν ένα μεγάλο μέρος, και ίσως όχι ακριβώς «νησί» με την στενή γεωγραφική έννοια του όρου, αλλά όλη η έκταση που τότε περικλείετο στο τεράστιο Δέλτα του Αχελώου, στην νυν δυτική Ακαρνανία. Ονομάσθηκε δε, από τον Δουλίχιο ή Δολίχιο υιό τσυ Τριπτόλεμου.[6]

Ο Ηρόδοτος σημείωσε ότι στην εποχή του, τα μισά νησιά των Εχινάδων είχαν ενωθεί. Και ο Θουκυδίδης έγραψε ότι στο άμεσο μέλλον (από την εποχή του), όλα τα νησιά θα ενωθούν με την στεριά – και όντως σήμερα μερικά από τα νησιά αυτά έχουν ενωθεί με την γειτονική Ακαρνανία, εξ αιτίας των αποθέσεων του ποταμού Αχελώου! Αλλά ο Παυσανίας (αργότερα) έγραψε ότι η πρόβλεψη αυτήν δεν εκπληρώθηκε, ο Αχελώος δεν μετέφερε πολλά ιζήματα…

Πρώτος ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος καταγράφει τα ονόματα 9 νησιών του συμπλέγματος.[7] Το νησίδιο Αρτεμίτα (αφιερωμενο στην θεά Άρτεμη) ενώθηκε με την στεριά. Η Αρτεμίτα σαν μια χερσόνησος, στο στόμιο του ποταμού Αχελώου. Ίσως το νησίδιο Οξεία ή Θόαι.

Στα νησιά αυτά έγιναν σπουδαίες ναυμαχίες:

• Το 322 π.Χ., επί Λαμιακού Πολέμου, μεταξύ της Αιτωλικής Συμμαχίας και της Μακεδονίας,

Αλλά και δυο από τις μεγαλύτερες ναυμαχίες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας:

• η Μάχη των Εχινάδων (1427), μεταξύ του Καρόλου Α΄ Τόκκου[8] και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που επέφερα μία αποφασιστική νίκη των Ρωμαίων, και την προσάρτηση της Πελοποννήσου στο Δεσποτάτο του Μορέως, και
• η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571).

Ο Ληκ λέει ότι είναι «άγονα και ακατοίκητα, και δεν καταλαμβάνονται από τους Ιθακήσιους». Διαίρεσε δε, το νησαίο σύμπλεγμα σε ακόμη τρια μικρότερα:

• οι Πεταλάδες από το όνομα του από το νησιδίου Πεταλάς, κοντά στη στερεά, τα λεγόμενα Μόδεια νησιά.
• οι Δρακονέρες (το βόρειο τμήμα), από το μικρονησι Δρακονέρα – το κύριο τμήμα του συμπλέγματος – και
• οι Οξιαί (το νότιο τμήμα) στις εκβολές του Αχελώου, κοντά στην Οξεία τις λεγόμενες Οινιάδες (> Ουνιάδες) νήσους.[9]

ΣΗΜΕΡΑ, οι Εχινάδες ανήκουν διοικητικά σε δύο μεγάλες περιφερειακές ενότητες, στην Κεφαλληνία και στην Ιθάκη.

Το Δέλτα του Αχελώου, οι λιμνοθάλασσες Αιτωλικού και Μεσολογγίου, οι εκβολές του Ευήνου, οι Εχινάδες Νήσοι μαζί με την θαλάσσια περιοχή Καλάμου, Καστού, Μεγανησίου, Ατόκου και Αρκουδίου και η νήσος Πεταλάς αποτελούν μέρος του δικτύου προστατευόμενων περιοχών «Natura 2000» της ΕΕ. Αν και το οικοσύστημα έχει επηρεαστεί σοβαρά από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, εξακολουθεί να έχει σημαντική οικολογική αξία, γι’ αυτό και οι υγρότοποι περιλαμβάνονται στη Σύμβαση Ραμσάρ.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.3.2002.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Ομηρος. Απολλόδωρος (9.1/7.3 και 1/7.10). Αρτεμίδωρος ο Εφέσιος. Ευριπίδης («Ιφιγένεια εν Αυλίδι»). Ηρόδοτος. Θουκυδίδης. Ριανός. Στράβων. Στέφ. Βυζάντιος.
• Οβίδιος «Μεταμορφώσεις» (VIII, 547-610).
• Barrington Atlas of the Greek and Roman World

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] ΠΗΓΗ: Ηλ. Μαριολάκος κ.ά. 2018 και 2019.

[2] Οι Βενετοί και οι Ισπανοί τα ανέφεραν llamadas las Oxeiae / islas Formas και σκοπελοι / scogli Curzolari.

[3] Ο Πτερέλαος απέκτησε έναν γιο, τον οποίο επίσης ονόμασε τιμητικώς Τάφιο, για να κρατήσει τα κληρονομικά δικαιώματα στα νησια. Αυτός ήταν αδελφός του Τηλεβόα. Κι έτσι, ενώ το νησί που αποίκισε ονομάστηκε Τάφος από τον ίδιο, οι κάτοικοι ονομάσθηκαν Τηλεβόες από τον αδελφό του – ΠΗΓΗ: Σχόλ. Απολ. Ρ. 64.1.747.

[4] ΠΗΓΗ: Απολλόδ. 2/4.5. Σχολ. Απολλώνιου Ρόδιου (64.1.747). Σχόλ. Ομ. Ιλ. Τα,116b.

[5] Θουκυδίδης και Σκύλαξ λένε ότι ήταν ακατοίκητα.

[6] ΠΗΓΗ: Ευστ. Σχόλ. Ιλ. τ. 1.474, Στέφ. Βυζ.

[7] Σήμερα τα 20 από αυτά τα νησιά έχουν όνομα: Άκρη, Άπασα, Βρομων, Γηρόβαρης (> Γκράβαρης), Δρακονέρα / Δραγονέρα, Καλόγηρος, Καρλονήσι, Λαμπρινός, Μάκρη, Μακροπούλα (ή Κουνέλι), Μόδι ή Μοδιό, Οξειά (υψ. 421 μ.), Πεταλάς (το μεγαλύτερο από τα νησιά, με έκταση 6 τ.χλμ.), Πίστρος, Ποντικός / Ποντικονήσι, Πράσο / Πρασονήσι, Προβάτι, Σοφία, Σωρός, Τσακαλονήσι, Φίλιππος, κλπ. Τα 9 είναι καλλιεργήσιμα!

[8] δούκας Κεφαλληνίας, Ζακύνθου, Λευκάδας και δεσπότης της Ηπείρου.

[9] Τα 6 από τα νησιά αυτά, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το μεγαλύτερο, η Οξεία, ανήκουν στον εμίρη του Κατάρ, Χαμάντ μπιν Χαλίφα αλ Θανί. Τα αγόρασε έναντι 7,3 εκατομμ. Στερλίνες.

νυμφαι, τιμη ευεργετης, ποταμος Αχελωος, νησια Εχιναδες ομαδα νησιων ιονιο Ιωνιο Πελαγος, Ακαρνανια, 38^ος παραλληλος εκβολες Αχελωου Κολπος Αστακου ακρωτηριο Τουρκοβιγλα ακρωτηρι Σκροφα Κορινθιακος Ιπποδαμας Περιμηδη κορες Ευρυτη Περιμηλη / Περιμηλα παρθενος νυμφη ερωτας ομορφος ποταμιος θεος παππους θαλασσα νερο πνιγμος παπους ερως νειατα βοηθεια Ποσειδωνας, μεταμορφωση νησι 4 τεσσερις νυμφες τιμωρια λησμονια γιορτη εορτη υμνος οχθη εκβολη αχινος, ακανθοχοιρος σκαντζοχοιρος σκατζοχοιρος  απολιθωση πετρα αγκαθονησι νησαιο συμπλεγμα Εχιναδων μυθος γεωμυθος αρχαια ελληνικη μυθολογια γεωμυθολογια γεωλογικο φαινομενο, πλημμυρα στερια νησοι γεωλογια κλιματοευστατικες κινησεις μεταβολες παγκοσμια θαλασσα φυσικογεωλογικος σχηματισμος παλαιολιθικη εποχη νεολιθικη πριν 16.000 χρονια 6.000 4000 πΧ ελληνικη γλωσσα ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ετυμολογια Εχιναδων ονομα ριζα αχ- μαθημα παθημα Αχιναδες υπενθυμιση φυση, ευεργεσια ποταμιοι θεοι ποταμι εχινος σκληρη οξεια επιφανεια Οξιαι Αχιναιαδες ναιαδες Ιπποθοη Μηστορας  Μηστωρ περσευς Περσεας Λυσιδικη εγγονη πελοψ πελωψ Πελοπας αρπαγη Ποσειδων Ταφιος Πτερελαος αθανατος, αθανασια φυτευμα χρυση τριχα κεφαλι ομηρος, βασιλειο Ταφιοι Ταφος Μεγανησι Λευκαδος Τηλεβοιδες Ταφιες νησοι καρνος Καλαμος, Καστος πολη Απολλωνια Φυλεας βασιλιας Επειοι ηλιδα, ηλεια Αυγειας αυγεας εξορια οργη απαιτηση αμοιβη Ηρακλης αθλος σταβλος σταυλος συμφωνια Μέγης Φυλευς πλοια πλοιο εκστρατεια Τροια τρωικος εμφυλιος πολεμος Ελληνων, Δουλιχιον Δουλιχιο Δουλιχι Ιερες ιεραι Εχιναδαι ηλις μνηστηρας μνηστηρες Ωραια Ελενη ηρωισμος ηρωας στερεος θωρακας δωρο Ευφυτης, βασιλευς Ευφυρα εφυρα Δουρειος ιππος επιστροφη Τρωικα Ευβοια ακρωτηριον Καφαρεας / Καφηρεας Δουλιχειον Δουλιχειο Κεφαλλονια κεφαλονια Ζακυνθος, λευκας Λευκαδα Ιθακη υποταγη Οδυσσεας οδυσσευς Ομηρου Ιλιας, Οδυσσεια ομηρικη γεωγραφια Δελτα δυτικη Δουλιχιος Δολιχιος Τριπτολεμος Ηροδοτος Θουκυδιδης αποθεσεις προσχωσεις Παυσανιας ιζημα Πλινιος ο Πρεσβυτερος ονοματα νησιων νησιδιο νησιδιον Αρτεμιτα θεα αρτεμη αρτεμις χερσονησος, στομιο μικρονησι Οξεια Θοαι θοες μικρονησια ναυμαχια 4ος αιωνας πχ 322 Λαμιακος Πολεμος Αιτωλικη Συμμαχια Μακεδονια μεγαλυτερες ναυμαχιες συγχρονη ελληνικη ιστορια Μαχη των Εχιναδων 15ος 1427 Καρολος Α΄ Τοκκος Ρωμαικη Αυτοκρατορια Ρωμαιοι προσαρτηση Πελοποννησος Δεσποτατο Μορεως, μορια μοριας ναυπακτος Ναυπακτου 16ος 1571 Ληκ αγονα ακατοικητα, Ιθακησιοι Πεταλαδες Μοδεια Δρακονερες Οξιες Οξεια Οινιαδες Ουνιαδες Κεφαλληνια λιμνοθαλασσα Αιτωλικου Μεσολογγιου, Αιτωλικο Μεσολογγι Ευηνος Ατοκος Αρκουδι δικτυο προστατευομενες περιοχες Natura 2000 οικοσυστημα οικολογικη αξια, υγροτοπος Συμβαση Ραμσαρ οικολογια Απολλοδωρος Αρτεμιδωρος ο Εφεσιος. Ευριπιδης Ριανος. Στραβων Βυζαντιος Οβιδιος Μεταμορφωσεις Μαριολακος Βενετοι Ισπανοι ιλαμαδες llamadas las Oxeiae / islas Formas φορμας σκοπελος κουρτσολαρι κουρτζολαρι κουρζολαρι scogli Curzolari κληρονομικα δικαιωματα Τηλεβοας αποικια Τηλεβοες Σχολια Απολλωνιος Ροδιος Σκυλαξ Ευστασθιος ακρη, απασα, Βρομων, Βρομωνας Γηροβαρης Γραβαρης Γκραβαρης Δρακονερα / Δραγονερα, δρακος Καλογηρος, Καρλονησι, Λαμπρινος, Μακρη, Μακροπουλα Κουνελι, μοδι Μοδιο Οξια Πεταλας μεγαλυτερο Πιστρος, Ποντικος / Ποντικονησι, Πρασο / Πρασονησι, Προβατι, Σοφια, Σωρος, Τσακαλονησι, Φιλιππος, καλλιεργησιμα καλλιεργεια καλλιεργειες δουκας δουξ Κεφαληνια δεσποτης της Ηπειρου ηπειρος εμιρης Καταρ, Χαμαντ μπιν Χαλιφα αλ Θανι αγορα ελληνικων νησιων ιδιοκτητες στερλινες Αιτωλοακαρνανια Αιτωλια αχαια