Το ανάγλυφο, κοσμημένο με περίτεχνο πλαίσιο, έχει την μορφή «πίνακα» και προοριζόταν να εντοιχισθεί σε τοιχοδομία κτηρίου, πιθανότατα δημόσιου. Ο χαρακτήρας του είναι διακοσμητικός.
Αριστερά απεικονίζεται ανακεκλιμένος, στεφανωμένος νέος άνδρας, στον τύπο του ήρωα-συμποσιαστή, με υψωμένο σε χειρονομία καλωσορίσματος το δεξί χέρι και το κεφάλι στραμμένο στην θεϊκή μορφή, που προσέρχεται από τα δεξιά. Στα πόδια της κλίνης ξαπλωμένη μπρούμυτα η σύντροφός του, στρέφει επίσης το κεφάλι στον επισκέπτη. Μπροστά στο ζευγάρι των συμποσιαστών αποδίδεται τράπεζα με εδέσματα και χαμηλότερα θρανίο με ειλητά (ρολά παπύρου) και θεατρικά προσωπεία, που δηλώνουν την ιδιότητα του συμποσιαστή: πρόκειται για έναν ποιητή.
Η ιδιότητά του αυτή επιβεβαιώνεται και από την μεγαλοπρεπή μορφή του θεού Διονύσου στον τύπο του θεού Διονύσου / Σαρδανάπαλου, που πλησιάζει από τα δεξιά. Ο θεός, με χαμηλωμένο το κεφάλι, υπό την επήρεια του κρασιού, υποβαστάζεται από έναν μικρό σάτυρο[1], του οποίου διατηρείται μόνον το χέρι, και σηκώνει το δεξί πόδι για να του βγάλει το σανδάλι ένας προπορευόμενος σάτυρος, προκειμένου να ξαπλώσει στην άδεια κλίνη πίσω του.
Το δρώμενο εξελίσσεται σε ένα αίθριο ιδιωτικής οικίας, μπροστά από πλούσια αυλαία, που διαχωρίζει την σκηνή της θεϊκής επιφάνειας από το αρχιτεκτονικά διαμορφωμένο βάθος.
Η αποκατάσταση του αναγλύφου είναι βέβαιη χάρη στα πληρέστερα δείγματα του τύπου που φυλάσσονται σε μουσεία του εξωτερικού (Λούβρο, Βρετανικό Μουσείο, Μουσείο Νάπολης):
Στα δεξιά απεικονιζόταν η συνοδεία του Διονύσου, αποτελούμενη από τέσσερις ορχούμενους σατύρους και μια μικρή Μαινάδα.
Ο τύπος αυτός της παράστασης αποτελεί νεωτερική δημιουργία των «νεοαττικών εργαστηρίων», γύρω στο 100 π.Χ., και συντίθεται από την κλασσική σκηνή του ηρωικού δείπνου, με την επίσκεψη του θεού και του θιάσου του, ώστε να προκύψει η θεοξένια του Διονύσου από έναν θνητό, έναν «μουσικό άνδρα». – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Μουσικης Μυησις”.
Η παράσταση είχε ερμηνευθεί αρχικά σύμφωνα με κείμενα της ρωμαϊκής γραμματείας, επικράτησε όμως η ονομασία της Ikarion relief, από την μυθολογική ερμηνεία της ως επίσκεψη του Διονύσου στον αττικό ήρωα Ικάριο, στο ομώνυμο ιερό του, στον Διόνυσο Αττικής, ο οποίος από κοινού με την κόρη του Ηριγόνη δεξιώθηκαν τον θεό και σε αντάλλαγμα της φιλοξενίας τους εκείνος τους δώρισε το αμπέλι.
Ο Διόνυσος, γιος του Δία και της Σεμέλης, ήταν ο θεός της φύσης, της βλάστησης, του αμπελιού και του κρασιού, των Μαινάδων, του εκστατικού χορού και του θεάτρου. Υπό την επήρεια του κρασιού οι ακόλουθοί του τον υμνούν οργυϊαστικά με μια φρενίτιδα πέρα από το λογικό, ενώ οι άνθρωποι τον μνημονεύουν στα συμποτικά τραπέζια.
Η μοιρασμένη απόλαυση του κρασιού στα συμπόσια προσφέρει χαλαρότητα και ευθυμία. Το κρασί άλλωστε, σύμφωνα και με τον Πλάτωνα[2], απελευθερώνει τους συμποσιαστές από όλες τις αναστολές τους και τους ωθεί να υπερβούν προσωρινά τα συνήθη όρια τους. Η διάθεση αυτή διέπει και τον γλεντοκόπο θίασο του θεού στο ανάγλυφό μας, που απεικονίζεται σε σκηνή κώμου, την κορύφωση του συμποσίου, να επιστρέφουν από κάποιο συμπόσιο και να μεταβαίνουν σε άλλο με θορυβώδη τρόπο, τρεκλίζοντας μεθυσμένοι, υποβαστάζοντας ο ένας τον άλλον, χορεύοντας σε έκσταση με μουσικά όργανα στα χέρια και ζωηρή ερωτική διάθεση.
- Το διονυσιακό ανάγλυφο φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο – Συλλογή Έργων Γλυπτικής, αρ. ευρ. Γ 5147. Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 31. Προέλευση: Από δωρεά (πρώην Συλλογή Λουίζας Στρέιτ). Διαστάσεις: ύψος 0,86 μ., σωζόμενο μήκος 0,81 μ. Χρονολόγηση: Αρχές του 1ου αι. μ.Χ.
ΠΗΓΗ: δρ Χρ. Τσούλη, ΥΠΠΟΑ, έκθεμα του μήνα Φεβρ. 2022. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.3.2022.
Βιβλιογραφια:
- Hunsdaltz B. «Das sogennante dionysische Schmuckrelief», Μοναχο, 1987, αρ. Κ28.
- Μέννενγκα Ι. «Το διονυσιακό ανάγλυφο», αρ. 5147, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ένα νέο έκθεμα «Το Μουσεῖον», 7, 2009-2013, 67-78, 2017.
- Polito E. «Luoghi del mito a Roma. Ambientanzione urbana in alcuni rilieve paesistici», Riv. Ist. Arch. III, 17, 1994, 83.
Ενδεικτική περαιτέρω βιβλιογραφία για τα διονυσιακά ανάγλυφα
- Heinemann A. «Ein dekorativer God? Bilder für Dionysos zwischen griechischer Votivpraxis und römischem Decorum», στο R. Schlesier (επιμ.) «A different God? Dionysos and Ancient Polytheism», Βερολίνο, 2011, 391-412.
- Pochmarski Ε. «Dionysische Gruppen. Eine typologische Untersuchung zur Gesichte des Stützmotivs», Βιεννη, 1990.
- Sinn Fr. «Beobachtungen zur Entwiclung der Römischen Ausstatungkunst», Ostraka IX.2, 2009, 385-418.
- Watzinger C. «Theoxenia des Dionysos», RM 61-62, 1946-1948, 76-87.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Σαρκοφάγος με σύμπλεγμα μεθυσμένου Διονύσου, υποβασταζόμενου από Σάτυρο, ανάμεσα σε ζεύγη Ερωτιδέων – ΔΕΙΤΕ το ΕΔΩ.
[2] Συμπόσιο 223b.
Θεος, υπο την επηρεια μεθης κρασιου Θεοι κρασι αθηνα κλεισοφος 510 6ος αγγειο αρχαιο αναγλυφο, κοσμημενο περιτεχνο πλαισιο, μορφη πινακας εντοιχιση τοιχοδομια κτηριο δημοσιο διακοσμητικο διακοσμηση απεικονιη ανακεκλιμενος, στεφανωμενος στεφανι στεφανος νεος ανδρας, τυπος ηρωας συμποσιαστης χειρονομια καλωσορισμα δεξι χερι κεφαλι θεικη δεξια ποδι κλινη ξαπλωμενη μπρουμυτα συντροφος του, επισκεπτης ζευγαρι συμποσιαστες τραπεζα αρχαιο τραπεζι αρχαια εδεσματα θρανιο ειλητος ρολος παπυρος θεατρικο προσωπειο συμποσιαστης αρχαιος ποιητης μεγαλοπρεπης θεος Διονυσος Σαρδαναπαλος κεφαλη σατυρος σανδαλι αιθριο ιδιωτικη οικια πλουσια αυλαια, σκηνη θεικη επιφανεια αρχιτεκτονικη βαθος πεδιου αποκατασταση μουσεια Λουβρο, Βρετανικο Μουσειο, Ναπολι συνοδεια Διονυσου, τεσσερις 4 ορχουμενοι σατυροι μαιναδα παρασταση δημιουργια νεοαττικο εργαστηριο 2ος αιωνας 100 πΧ κλασσικη σκηνη ηρωικο δειπνο επισκεψη θεου θιασος θεοξενεια θνητος μουσικος ανδρας ερμηνεια κειμενα ρωμαικη γραμματεια ονομα ονομασια Ikarionrelief, ελληνικη μυθολογια αττικος ηρως Ικαριος, ιερο Διονυσος Αττικης, Ηριγονη δεξιωση ανταλλαγμα δωρο αμπελι αττικη Διας ζευς Σεμελη φυση βλαστηση Μαιναδες εκστατικος χορος θεατρο ακολουθοι υμνος οργυιαστικος οργιο οργυιο φρενιτιδα λογικη ανθρωποι συμποτικα τραπεζια απολαυση συμποσιο χαλαροτητα ευθυμια Πλατωνας πλατων απελευθερωσησυμποσια αναστολη υπερβαση ορια οριο διαθεση γλεντοκοπος θιασος γλεντι κωμος θορυβωδης τροπος, τρεκλισμα μεθη μεθυσμενος εκσταση μουσικο οργανο ζωηρη ερωτικη ερως ερωτας διονυσιακο εαμ Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο – Συλλογη εργο Γλυπτικη δωρεα Στρειτ 1ος μΧ Τσουλη, διονυσιακα αναγλυφα Αρχαιολογια σαρκοφαγος συμπλεγμα μεθυσμενος υποβασταζομενος ζευγος Ερωτιδεις Ερωτιδευς θυρσος θυρσοφορος ζωγραφος του δινου δινος 420 410 5ος πραξιτελης 325 300 4ος
