Του Γιάννη Κιουλέκα
Από τις αρχές Οκτωβρίου του 1912 η Ελλάδα βρισκόταν σε πόλεμο με την παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, έχοντας ως συμμάχους την Βουλγαρία και την Σερβία (Α’ Βαλκανικός Πόλεμος). Θέατρο των επιχειρήσεων, η περιοχή της Μακεδονίας.
Ο ελληνικός στρατός βάδιζε από νίκη σε νίκη στην Δυτική Μακεδονία. Όμως, από την αρχή των εχθροπραξιών σοβούσε σοβαρή διαφωνία μεταξύ του αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου. Ο διάδοχος επιθυμούσε πρώτα την κατάληψη του Μοναστηρίου [σ.σ. νυν Μπίτολα Σκοπίων] προς Βορρά, ενώ ο Βενιζέλος, βλέποντας την πιθανότητα να καταληφθεί η Θεσσαλονίκη από τον βουλγαρικό στρατό, πίεζε τον Κωνσταντίνο να κατευθυνθεί προς τη φυσική πρωτεύουσα της Μακεδονίας, μια περιοχή με στρατηγική σημασία, η απελευθέρωση της οποίας αποτελούσε διακαή πόθο του ελληνισμού. «Καθιστώ υμάς υπευθύνους διά πάσαν αναβολήν έστω και στιγμής» του τηλεγραφεί επιτακτικά.
Τελικά, ο Κωνσταντίνος πείθεται με τη μεσολάβηση του πατέρα του βασιλιά Γεωργίου Α’ και στις 25 Οκτωβρίου η εμπροσθοφυλακή του ελληνικού στρατού φθάνει προ των πυλών της Θεσσαλονίκης. Είχε προηγηθεί η καθοριστική νίκη στην Μάχη των Γιαννιτσών (19 – 20 Οκτωβρίου), που είχε κάνει ευκολότερη την προέλαση του ελληνικού στρατού. Ο Χασάν Ταξίν πασάς που υπερασπιζόταν την Θεσσαλονίκη δεν είχε άλλη δυνατότητα, παρά να ζητήσει μια έντιμη συμφωνία για την παράδοση της πόλης.
Στις 25 Οκτωβρίου οι απεσταλμένοι του ζήτησαν από τον Κωνσταντίνο να επιτραπεί στον Ταξίν να αποσυρθεί με το στρατό και τον οπλισμό του στο Καραμπουρνού και να παραμείνει εκεί μέχρι το τέλος του πολέμου. Ο Κωνσταντίνος, φυσικά, απέρριψε τον όρο του και του πρότεινε την παράδοση του στρατού του και την μεταφορά του στην Μικρά Ασία με δαπάνες της ελληνικής κυβέρνησης.
Ο Οθωμανός αξιωματούχος δέχθηκε, τελικά, τους όρους του Κωνσταντίνου και στις 11 το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου, ανήμερα της εορτής του Αγίου Δημητρίου, οι πληρεξούσιοι αξιωματικοί Ι. Μεταξάς (ο κατοπινός δικτάτωρ και ο άνθρωπος του «ΟΧΙ») και Β. Δούσμανης μεταβαίνουν στο Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης και υπογράφουν τα σχετικά πρωτόκολλα παράδοσης της πόλης στον ελληνικό στρατό.
Το πρωί της 27ης Οκτωβρίου εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη δύο τάγματα ευζώνων και ύψωσαν την ελληνική σημαία στο Διοικητήριο, ενώ οι υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις άρχισαν να λαμβάνουν θέσεις στα υψώματα γύρω από την πόλη.
Στις 11 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1912 ο Κωνσταντίνος εισήλθε με το επιτελείο του στην Θεσσαλονίκη και το μεσημέρι έγινε πανηγυρική δοξολογία στον ΙΝ Αγίου Μηνά. Την ίδια μέρα, κατέφθασαν έξω από την Θεσσαλονίκη και οι Βούλγαροι, όμως για τους γείτονες ήταν ήδη αργά. Ο επί κεφαλής της μεραρχίας τους στρατηγός Τεοντορόφ ζήτησε να εισέλθει στην πόλη για να στρατοπεδεύσει. Εισέπραξε την αρνητική απάντηση του Κωνσταντίνου και ύστερα από διαπραγματεύσεις, επιτράπηκε να μπουν στην πόλη για ολιγοήμερη ανάπαυση δύο τάγματα με επί κεφαλής τους Βούλγαρους πρίγκηπες Βόρι και Κύριλλο. Επικράτησε, όμως, σύγχυση και τελικά εισήλθε στην Θεσσαλονίκη ένα ολόκληρο βουλγαρικό σύνταγμα, γεγονός που εκνεύρισε τον Βενιζέλο. Οι Βούλγαροι δήλωναν εμφαντικά παρόντες στις εξελίξεις στη Μακεδονία. Ο σπόρος του Β’ Βαλκανικού Πολέμου είχε ριχτεί.
Η είσοδος του βασιλιά Γεωργίου Α΄ στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη, στις 29 Οκτωβρίου 1912. Κυκλοφόρησε και σε καρτ ποστάλ. Αρχείο Β. Δούκα – Κεντρική Υπηρεσία ΓΑΚ.
Στις 29 Οκτωβρίου ήταν η σειρά του βασιλιά Γεωργίου Α’ να εισέλθει στην πόλη και να επισημοποιήσει την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους Έλληνες κατοίκους της, με απάθεια ανάμεικτη με φόβο του από το μουσουλμανικό στοιχείο, ενώ οι εβραίοι που ήταν η πολυπληθέστερη πληθυσμιακή ομάδα της πόλης δεν έκρυψαν την απογοήτευσή τους, καθώς προωθούσαν σχέδιο διεθνοποίησης της Θεσσαλονίκης.
ΠΩΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΘΗΚΕ Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΤΙΣ 26 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912!
Ο Βενιζέλος ήδη είχε υπερτονίσει την σημασία της Θεσσαλονίκης στις συνομιλίες του με τον βασιλιά Γεώργιο, την σπουδαιότητά της, την στιγμή που ο Βασιλιάς δήλωνε οτι την πόλη την θέλει η Αυστρία.
- ΔΙΑΒΑΣΤΕ για την ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΛΟΥΔΙΑ, 20.10.1912, ΕΔΩ.
Στις 12 / 25 Οκτωβριου 1912 ο Κορομηλάς τηλεγραφεί “να εντείνωμεν ημετέρας ενεργειας ωστε καταληφθή όσον τάχιστα Θεσσαλονίκην…” και μετά απο 20 ωρες στις 13 / 26 Οκτωβριου 1912 ο Βενιζέλος τηλεγραφεί (αρ 80099) “παρακαλώ μόνον να έχετε υπ’ οψιν οτι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μιαν ώραν ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην…”.
Αργότερα στις 13 / 26 Αυγούστου 1917 στην συνεδρίαση στη Βουλή και σε απάντηση προς το Δ. Ράλλη μαθαίνουμε από τον Βενιζέλο την στιχομυθία μεταξύ Βενιζέλου – Διαδόχου εκείνων των ωρών, όπου ο Κωνσταντίνος είπε “ο στρατός δεν θα οδεύση κατά της Θεσσαλονίκης, εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου εκτος αν μου το απαγορεύετε”.
“Σας το απαγορεύω”, απήντησε ο Βενιζέλος.
Ο βασιλιάς Γεώργιος έφτασε στην Κοζάνη το μεσημέρι της 14 / 27 Οκτωβριου 1912. Ο διάδοχος Κωνσταντίνος κατέλαβε την Βέρροια στις 16 / 29 Οκτωβριου 1912 και κινήθηκε βορειότερα, αντι να μείνει νοτιότερα, που ήταν και η πιό σύντομη οδός προς Θεσσαλονίκη, πήγε δηλαδή προς την πόλη των Γιαννιτσών…όπου έδωσε μάχη μετέπειτα. Στην Βέρροια πήρε το τηλέγραφημα απο την πρεσβεία στο Βερολίνο του Ν. Θεοτόκη, που έστειλε προς τον Κορομηλά να το μεταβιβάσει στον ιδιο τον διάδοχο: “Σας ικετεύω να εισέλθετε το ταχύτερον στην Θεσσαλονίκη, διοτι υπάρχουν πλήσται πιθανότητες να σας αφήσουν εκεί”.
Στις 19 και 20 Οκτωβριου 1912 έγιναν σφοδρές μάχες στα περίχωρα κατά των Τούρκων που κατείχαν υψώματα. Εκεί έστειλε τηλεγράφημα ο διάδοχος στο οποίο ανέλυσε τα περί της μάχης και ήττας των Τούρκων, που διασκορπήθηκαν. Μάλιστα διέβησαν τον ποταμό Αξιό οι Τούρκοι, χωρίς να καταστρέψουν την γέφυρα. Την γέφυρα την ανατίναξαν την επόμενη μέρα που γύρισαν, οταν είδαν οτι δεν καταδιώκονταν απ το Κωνσταντίνο.
Ο Κωνσταντίνος είχε μελετήσει την προέλαση Κοζάνης – Μοναστηρίου και όχι Κοζάνης – Θεσσαλονίκης. Ως αποτέλεσμα το μηχανικό δεν διέθετε επαρκείς γεφυροσκευές. Η αμαξιτή οδός έχει μήκος 50 χλμ. (Γιαννιτσα – Θεσσαλονικη) και ο στρατός θα χρειαζόνταν 2 ημερονύκτια, για να εισέλθει στη Θεσσαλονικη (δηλαδη 5 ημέρες μετά την Μάχη των Γιαννιτσων), αλλά για τους άνω λόγους καθυστέρησε και προσέγγισε στις 25 Οκτωβριου 1912 και τότε μόνο ο Κωνσταντίνος έφτασε στο Τοψίν [νυν χωριο Γεφυρα Χαλκηδόνος Θεσσαλονικης], 20 χλμ. δυτικά της Θεσσαλονίκης. Δεν εκινείτο γρήγορα ο διάδοχος για να προλάβει τους Βούλγαρους.
Η κυβέρνηση είχε άμεση πληροφορία για τις ταχύτητες και κινήσεις του βουλγαρικού στρατού, ο Κωνσταντίνος όχι, αλλά ενημερωνόταν. Τα τηλεγραφήματα της 24 και 25 Οκτωβριου 1912 είναι ενδεικτικά της αγωνίας του Βενιζέλου οτι θα χαθεί η Θεσσαλονίκη. Μαθαίνοντας την προέλαση του βουλγαρικού στρατού και χωρίς να έχει λάβει άλλη ενημέρωση από τον διάδοχο αναγκάζεται και τηλεφωνεί μετά τα μεσάνυκτα στον βασιλιά που έμενε στον Γηδά [σ.σ. νυν Αλεξανδρεια Ημαθιας].
“Σας καθιστώ προσωπικώς υπεύθυνον δια την βραδύτητα με την οποίαν διεξάγετε τας επιχειρήσεις αι οποίαι κινδυνεύουν να φέρουν τους Βούλγαρους πρώτους εις Θεσσαλονίκην”…
Το πρωἰ της 25 Οκτωβριου 1912 ο Κωνσταντινος διέταξε τα στρατεύματα να κάνουν κυκλωτική κίνηση απο ανατολών και στις 16.30 το απόγευμα οι Ευρωπαίοι πρόξενοι του προσέφεραν την παράδοση της πόλης, παρόντος του Στρατηγου Σαδηκ και εν ονόματι του αρχηγού Ταξίν πασά. Ο Κωνσταντινος έθεσε βαρύτερους όρους απο τους προτεινόμενους και έδωσε διορία 16 ωρών. Ο Βενιζέλος νόμιζε οτι το απόγευμα αυτό θα καταλάμβανε ο Ελληνικος στρατός την Θεσσαλονίκη. Αντ’ αυτού μαθαίνει για διαπραγματεύσεις και προθεσμίες…
Στέλνει τότε ο Βενιζέλος το (παραπάνω) τηλεγράφημα (αρ. 80200): “Παραγγέλεσθαι να αποδεχτείτε την προσφερόμενην υμιν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και να εισέλθετε εις αυτης ανευ χρονοτριβής. Καθιστώ υμας υπεύθυνον δια πάσαν αναβολήν, έστω και στιγμής”.
Λίγες ώρες μετά ο βασιλιάς τηλεγράφησε στον Βενιζέλο την παράδοση της Θεσσαλονίκης, και ο Βενιζέλος διέταξε να μην επιδοθεί το τηλεγραφημα (αρ. 80200). Ηταν αργά όμως. Ο Κωνσταντινος το είχε πάρει. (Αυτά λέει ο Μεταξάς στις επιστολές προς τον Δούσμανη, από το Λονδίνο).
Τηλεγράφημα της 26ης Οκτωβρίου 1912 του διαδόχου και αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου, από το Τεκελί (σημερινή Σίνδος), προς τον βασιλιά Γεώργιο Α΄, με το οποίο ανακοινώνει την αποδοχή από τον στρατηγό Χασάν Ταχσίν πασά της παράδοσης της πόλης της Θεσσαλονίκης στον Ελληνικό Στρατό (Αρχείο Βασιλικών Ανακτόρων – Κεντρική Υπηρεσία ΓΑΚ).
Το πρωι της 26 Οκτωβριου 1912 ο Ταξίν είπε στον διάδοχο οτι οι όροι είναι απαράδεκτοι. Ο Κωνσταντινος διέταξε την συνέχιση της ανάπτυξης των μεραρχιών. Ώρα 15.00 εμφανίσθηκε Ελλην αξιωματικος ανθυπίλαρχος, που τον ενημέρωσε οτι Σερβο-βουλγαρικό απόσπασμα ηταν κοντα στο Αποστολαρ [νυν Ανω Αποστολοι Κιλκις], 32 χλμ. ΒΑ της Θεσσαλονίκης και πίσω του ακολουθεί το κυρίως βουλγαρικό σώμα!
Ο Ταξίν δέχτηκε λίγο αργότερα και ο Κωνσταντινος εξουσιοδότησε τον Δούσμανη και τον Μεταξά να συντάξουν τα πρωτόκολλα παράδοσης. Αλλά πάλι δεν μπήκε στην πόλη μέσα. Διανυκτέρευσε στο Τεκελί [νυν Σινδος], ενω οι Βούλγαροι έφταναν αστραπιαία στην πόλη και αφού αγνόησαν την έγγραφη ειδοποίηση του στρατηγου Καλάρη, οτι η πόλη παραδόθηκε.
Αποπειράθηκαν να εισέλθουν απο ΒΔ. στην πόλη, αλλά οι εύζωνες και η 7η Μεραρχια τους απαγόρευσαν. Και τοτε την νυκτα ο στρατηγος Θεοδωρωφ εστειλε αξιωματικο να υπογράψει ο Ταξίν το δικό τους πρωτόκολλο, ο οποίος και αρνήθηκε. Την ιδια νυκτα 26ης – 27ης Οκτωβριου 1912 οι Βούλγαροι προσπάθησαν να πλευρίσουν και να συνεννοηθούν με τον Ταξιν, των οποίων τις προσπαθειες αντιλήφθηκε ο Ι. Δραγούμης και εστειλε επιστολή στο Κωνσταντινο “έλθετε αμέσως ενταυθα (Θεσσαλονικη) Το πράγμα επείγει λίαν”.
ο Κωνσταντινος επήγε ξημερώματα της 27ης Οκτωβριου 1912 με συρμο στον σταθμό Θεσσαλονικης. Εκεί έκανε το λάθος να επιτρέψει την είσοδο δυο βουλγαρικών ταγμάτων, χωρίς να ζητήσει την έγκριση της κυβέρνησής του. “Την δε νύκτα άπειρος βουλγαρικός στρατός εισήλθε στην πόλη”, έγραφε ο Ι. Δραγούμης…
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 26.10.2025.
απελευθερωση της Θεσσαλονικης απελευθερωσις Θεσσαλονικη 26η 26 οκτωβριου 1912 εορτη γιορτη αγιου δημητριου εβραιοι Κιουλεκας Οκτωβριος Ελλαδα πολεμος Οθωμανικη Αυτοκρατορια, συμμαχοι Βουλγαρια Σερβια Α Βαλκανικος Πολεμος Μακεδονια ελληνικος στρατος νικη Δυτικη εχθροπραξιες διαφωνια αρχιστρατηγος βασιλιας αρχιστρατηγος Κωνσταντινος πρωθυπουργος Βενιζελος διαδοχος Μοναστηρι σκοπια βουλγαρικος πρωτευουσα Μακεδονιας, στρατηγικη σημασια, θεση ελευθερια ποθος ελληνισμος αναβολη τηλεγραφημα βασιλευς Γεωργιος Α 25η 25 εμπροσθοφυλακη Μαχη των Γιαννιτσων γιαννιτσα πελλας πελλα 19 – 20 προελαση Χασαν Ταξιν πασας συμφωνια Ταξινπασας οπλισμος Καραμπουρνου Καραμπουρνακι απορριψη ορος παραδοση Μικρα Ασια δαπανες ελληνικη κυβερνηση οθωμανος αξιωματουχος οροι Αγιος Δημητριος πληρεξουσιος αξιωματικος Μεταξας δικτατωρ Δουσμανης Διοικητηριο πρωτοκολλο παραδοσης 27 27η ταγμα ευζωνων ευζωνες ελληνικη σημαια ελληνικες δυναμεις 28 28η επιτελειο πανηγυρικη δοξολογια ΙΝ ιερος ναος Αγιου Μηνα Αγιος Μηνας Βουλγαροι, μεραρχια στρατηγος Τεοντοροφ Τεοντορωφ στρατοπεδο αρνηση διαπραγματευση αναπαυση ταγματα πριγκηπας Βορι Κυριλλος συγχυση βουλγαρικο συνταγμα, Β Βαλκανικοι Πολεμοι 29 29η ελληνες κατοικοι μουσουλμανοι πληθυσμος απογοητευση σχεδιο σχεδια διεθνοποιηση λουδιας αξιος γεφυρα γεφυρι παρασκηνιο
