Του Χρήστου Λ. Στεργίου, δρ. Γεωλογίας
Φωτογραφίες: Άννα Καλαϊτζή, Χρήστος Λ. Στεργίου Δρ. Γεωλογίας
Οι ασβεστολιθικοί σχηματισμοί της Τύμφης αναδύθηκαν από την θάλασσα πριν από περίπου 15.000.000 χρόνια.
Ανεβαίνοντας κανείς προς την κορυφή Γκαμήλα (2.497 μ.) της Τύμφης, σε υψόμετρο περίπου 2.100 μ., θα συναντήσει κατά μήκος και γύρω από το μονοπάτι, κάποιες παράξενες σφαιρικές δομές. Ίδιες δομές και σε ακόμη μεγαλύτερα μεγέθη, ενσωματωμένες στους ασβεστολιθικούς όγκους. Μέσα στους γκρίζους, μαζώδεις ασβεστόλιθους προεξέχουν πέτρινες μάζες με σχήμα σφαιρικό έως ελλειπτικό, και ομόκεντρες ζώνες πολλαπλών στρωμάτων στο εσωτερικό τους. Σχήματα και μορφές που θυμίζουν:
- τους δακτυλίους ενός κορμού δέντρου,
- απολιθωμένα γιγαντιαία σαλιγκάρια,
- τα μάτια κάποιου εξωτικού πλάσματος, ή ακόμα… και
- αυγά του δράκου που λέγεται πως κατοικούσε κάποτε στην Τύμφη και πολεμούσε με τον δράκο του Σμόλικα. – σ.σ.: Έτσι δημιουργήθηκαν οι Δρακόλιμνες Τύμφης και Σμόλικα – ΔΙΑΒΑΣΤΕ σχετικές παραδόσεις στο βιβλίο του Γ. Λεκακη “ΗΠΕΙΡΟΣ, η γωνια που πέτρωσε στο 5”.
…και η… “πατουσα του δράκου”…
Αυτά τα εντυπωσιακά πετρώματα είναι τα λεγόμενα «μεγάλα σφαιρικά συγκρίματα» της Τύμφης, ένας γεωλογικός σχηματισμός σπάνιος και μοναδικός, χαρακτηριστικός του Παγκόσμιου Γεωπάρκου UNESCO Βίκου-Αώου. Μόλις πρόσφατα ξεκίνησε η συστηματική τους μελέτη από ομάδα γεωλόγων. Η αφορμή δόθηκε το 2022, όταν ο Ούγγρος καθηγητής Γεωγραφίας T. Telbisz (Eötvös Loránd University, ELTE) πραγματοποίησε ορειβασία στην περιοχή της Γκαμήλας και αναρωτήθηκε για το πώς αυτά δημιουργήθηκαν. Παρόμοιοι σχηματισμοί εντοπίζονται και σε άλλα σημεία του πλανήτη[1], ωστόσο η παρουσία τους στην Τύμφη έχει κάτι το ξεχωριστό: δεν συμβάλλουν μόνο στην κατανόηση της γεωλογικής ιστορίας της βόρειας Πίνδου, αλλά φωτίζουν και μια λιγότερο γνωστή πτυχή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του Πάπιγκου στο Ζαγόρι. Έτσι, τα γεωλογικά αυτά στοιχεία αναδεικνύονται σε κρίσιμους συνδέσμους ανάμεσα στην γεωποικιλότητα, την γεωκληρονομιά και το πολιτισμικό τοπίο του Ζαγορίου.
Ανθρωπόμορφη μορφή με αυστηρό κι επικριτικό βλέμμα – αποτρεπτικό λιθανάγλυφο, κατασκευασμένο από τμήματα σφαιρικών συγκριμάτων, τοποθετημένο στην πρόσοψη παραδοσιακής οικίας στο χωριό Μεγάλο Πάπιγκο, χτισμένης το 1876. Στο Μεγάλο Πάπιγκο, δε, υπάρχει το ίδιο υλικό, σμιλεμένο κι ενσωματωμένο σε προσόψεις παραδοσιακών οικιών του 18ου – 19ου αι. Την παρουσία αυτή πρώτος εντόπισε ο κ. Χ. Παπαϊωάννου, δρ. Βιολογίας και συντονιστής του Γεωπάρκου Βίκου-Αώου, κατά την διάρκεια καταγραφής και μελέτης των λιθόγλυπτων σε οικίες και παραδοσιακά κτίσματα του Μεγάλου και Μικρού Παπίγκου.
Τα συγκρίματα εμφανίζονται ως μεγάλες πέτρινες σφαίρες, διαμέτρου που κυμαίνεται από λίγα εκατοστά έως και πάνω από 1 μ. Είναι σφαιρικά ή ελαφρώς επιμήκη, με ευδιάκριτες εναλλαγές στρωμάτων στο εσωτερικό τους, ορατές κατά μήκος θραυσμένων επιφανειών. Αρχικά εντοπίζονταν στα βράχια γύρω από το μονοπάτι προς την κορυφή της Γκαμήλας, όμως η δράση του νερού, μέσω της διάβρωσης και της διάλυσης του ασβεστόλιθου, οδήγησε στην σταδιακή αποκόλλησή τους και στην κύλισή τους προς το μονοπάτι. Σε ορισμένα σημεία, οι σφαίρες αυτές εξακολουθούν να διακρίνονται οργανωμένες σε σειρές, ενσωματωμένες σε στρώματα του ασβεστόλιθου, σχηματίζοντας ενότητες που εκτείνονται σε μήκος άνω των 20 μ.
Ο σχηματισμός των πέτρινων αυτών φλοιών σχετίζεται με την διαδικασία της «διαγένεσης».
Στον μικρόκοσμο αυτών των πετρωμάτων, υπάρχουν μικροαπολιθώματα από Nummulites[2], Alveolina, Orthophragmines[3], κ.ά.
ΠΗΓΗ-ΔΙΑΒΑΣΤΕ όλο το άρθρο «Τα Μεγάλα Σφαιρικά Συγκρίματα της Τύμφης: Αυγά δράκων ή πολύτιμα τεκμήρια γεωλογικής ιστορίας;» στο περ. «Ελληνικό Πανόραμα», 29.8.2025. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 30.8.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί και στα βράχια του βορείου βάθρου του πέτρινου τοξωτού Γεφυριού του Νούτσου (ή Κόκκορη), κοντά στο χωριό Κήποι Ζαγορίου Ιωαννινων.
[2] Πρωτόζωα με δισκοειδές σχήμα, σαν μικροσκοπικά νομίσματα – η ονομασία τους προέρχεται από το λατινικό nummulus = μικρό νόμισμα.
[3] Οργανισμοί, που ανήκουν στην ομάδα των «μεγάλων βενθικών τρηματοφόρων», που ζούσαν σε ρηχές, τροπικές θάλασσες πριν από περίπου 45.000.000 χρόνια και, μετά τον θάνατό τους, μεταφέρθηκαν με τα θαλάσσια ρεύματα κι αποτέθηκαν σε βαθύτερα περιβάλλοντα, όπου κι αποτέλεσαν την βάση για τη δημιουργία των συγκριμάτων
δρακολιμνες δρακολιμνη μονοπατι μονοπατια μεγαλα αυγα δρακων δρακος Τυμφης Στεργιου, ασβεστολιθικοι σχηματισμοι ορος βουνο Τυμφη αναδυση θαλασσα πριν 15.000.000 χρονια 15 εκατομμυρια κορυφη Γκαμηλα υψομετρο παραξενη σφαιρικη δομη δομες, ασβεστολιθικος ογκος γκριζος, μαζωδης ασβεστολιθος πετρινη μαζα σχημα σφαιρικο ελλειπτικο ομοκεντρη ζων ομοκεντροι κυκλοι στρωμα μορφη κατοικοι πολεμος Σμολικας Σμολικα πετρωμα μεγαλα σφαιρικα συγκριματα γεωλογικος σπανιος μοναδικος, χαρακτηριστικος Παγκοσμιο Γεωπαρκο UNESCO Βικου Αωου ποταμος Βικος Αωος γεωλογια 2022, Ουγγρος καθηγητης Γεωγραφιας ορειβασια δημιουργια σχηματισμος γεωλογικη ιστορια βορεια Πινδος παραδοσιακη αρχιτεκτονικη Παπιγκου Ζαγορι γεωλογια στοιχειο γεωποικιλοτητα, γεωκληρονομια πολιτισμος Ζαγοριου συγκριμα πετρινη σφαιρα σφαιρικα επιμηκη, εναλλαγη στρωματων θραυσμα βραχια νερο διαβρωση διαλυση ασβεστολιθος αποκολληση σφαιρες σειρα φλοιος διαδικασια διαγενεση μικροκοσμος μικροαπολιθωματα απολιθωμα απολιθωματα μικροαπολιθωμα νουμουλιτες Nummulites αλβεολινα Alveolina ορθοφραγμινες Orthophragmines σνθρωππμορφη μορφη αυστηρο επικριτικο βλεμμα – αποτρεπτικο αποτοπαικο λιθαναγλυφο, κατασκευη προσοψη παραδοσιακη οικια χωριο Μεγαλο Παπιγκο, 19ος αιωνας μχ 1876 Ελλαδα βραχος πετρινο τοξωτο γεφυρι του Νουτσου Κοκκορη, Νουτσος Κοκκορης Κηποι Ζαγοριων Ζαγοροχωωρια Ζαγοροχωρι Μεγαλο Παπιγκο, υλικο, σμιλεμενο ενσωματωμενο 18ος Παπαιωαννου, λιθογλυπτο παραδοσιακο κτισμα πρωτοζωο δισκοειδες νομισμα ονομα λατινικο nummulus = μικρο οργανισμοι, ομαδα μεγαλα βενθικα τρηματοφορα ρηχη τροπικη θαλασσες 45 45.000.000 χρονων μεταφορα θαλασσια ρευματα περιβαλλον δημιουργια
