Του Μιχάλη Χατζηδάκη
Αναφορά σε έναν τάφο του Ομήρου / “sepulchrum Homeri” στο νησί της Χίου, γίνεται για πρώτη φορά από τον Ιταλό περιηγητή Χρ. Μπουοντελμόντι στο κεφάλαιο το αφιερωμένο στην Χίο, που εμπεριέχεται στην πραγματεία του περί των νήσων του Αρχιπελάγους (Liber Insularum Archipelagi). H πραγματεία, αφιερωμένη στον Ρωμαίο καρδινάλιο Τζ. Ορσίνι, χρονολογείται στις αρχές της δεκαετίας του 1420:
«[…]et olim oppidum cum rure Homeri dictum enumerant in parte superiori. Quo in oppido diruto sepulchrum vatis Homeri ob nimiam antiquitatem invenitur deletum. Sed ab aliquo auctore nunquam narratum reperi quid de eo certum sit; ideo posteris inquirendum dimittamus».
«[…]και απαριθμούν στο επάνω [βορειο] μέρος [Αμανη] την πόλη και την ύπαιθρο που κάποτε ονομαζόταν Όμηρος. Σε αυτήν την ερειπωμένη πόλη βρίσκεται ο τάφος του ποιητή Ομήρου, σβησμένος λόγω της μεγάλης αρχαιότητάς του. Αλλά δεν έχω βρει ποτέ κάτι σίγουρο γι’ αυτήν, που να έχει διηγηθεί κάποιος συγγραφέας. Γι’ αυτό θα το αφήσουμε στην ύστερη γενιά να το ερευνήσει».
Όπως καθίσταται σαφές από τις δύο τελευταίες προτάσεις, ο Φλωρεντιανός μοναχός φαίνεται να αντιμετώπιζε με κριτικό πνεύμα – ελλείψει ύπαρξης πειστικών τεκμηρίων – την άποψη περί ταύτισης των εν λόγω ερειπίων, με ένα ταφικό μνημείο του ποιητή της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσειας».
Ο υποτιθέμενος τάφος του Ομήρου έμελλε παρ’ όλα αυτά να λάβει και την μορφή σχεδιαστικής αναπαράστασης, φέρουσας την επεξηγηματική επιγραφή “sepulchrum Homeri”, στον χάρτη που καλούνταν να εικονογραφήσει το κείμενο της περιγραφής της Χίου στο Liber Insularum Archipelagi.
Στην ίδια τοποθεσία, όχι δηλαδή στο βόρειο τμήμα του νησιού, αλλά στους πρόποδες της υψηλότερης κορυφής του Πελινναίου όρους, αναγνωρίσιμης από την ενεπίγραφη τοπογραφική υποδήλωση της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία (s[anctus] elias), κάνει την εμφάνισή του ο «τάφος του Ομήρου» και σε άλλες παραλλαγές του χάρτη της Χίου, στους πολυάριθμους κώδικες, στους οποίους διασώζεται σε μεταγενέστερα χειρόγραφα αντίγραφα η εικονογραφημένη πραγματεία του Φλωρεντινού περιηγητή.
Στις 16 Απριλίου 1447, ο Κυριάκος Αγκωνίτης θα επιχειρήσει εκ νέου, χωρίς επιτυχία, να εντοπίσει τον υποτιθέμενο τάφο του Ομήρου στην Χίο:
“Et ad sequentem felicem, serenum Kyriaceumque diem ad ipsa Homerica loca monumentorum venimus, longaevis plerisque indigenis accolis, et in quadem valle vivum prope et amoenissimum fontem secus antiquissimum murum in declivo quodam viridario, cuius in conspectu a posteris beati Iohannis Apostoli sacellum sictatum est, denique ad cuiusdam ficei vetustissimi arboris radices, ubi locum tumuli esse fama per villam et longaevos inter agrestes indigenas vulgatum erat, cum aliquantum effodere fecissem, nil penitus aliud praeter terram solidam lapidumve congeriem annotatione dignum comperimus».
«Και την επόμενη χαρούμενη, γαλήνια ημέρα Κυριακή φτάσαμε στα πολύ ομηρικά μέρη των μνημείων, με πολλούς από τους ιθαγενείς κατοίκους, και σε μια κοιλάδα κοντά σε μια ζωντανή και πολύ ευχάριστη πηγή, δίπλα σε ένα πολύ αρχαίο τείχος, σε μια καταπράσινη πλαγιά. Μπροστά από το τείχος είχε κτιστεί ένα παρεκκλήσι από τους απογόνους του ευλογημένου αποστόλου Ιωάννη. Τέλος στις ρίζες μιας πολύ αρχαίας συκιάς, η φήμη που ήταν διαδεδομένη σε όλο το χωριό και μεταξύ των ιθαγενών της υπαίθρου για πολύ καιρό, είναι ότι υπήρχε ένας τάφος. Όταν έσκαψα λίγο, δεν βρήκα απολύτως τίποτα αξιοσημείωτο, εκτός από συμπαγές χώμα ή ένα σωρό από πέτρες»…
Σύμφωνα με την περιγραφή του, στον Αγκωνίτη είχε υποδειχθεί από τους εντόπιους ως μέρος στο οποίο βρισκόταν το «ταφικό μνημείο του Ομήρου», μια τοποθεσία σε μια κοιλάδα, κοντά σε έναν οικισμό, που έφερε το όνομα του ποιητή (Ομηρική / Homerica). Θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο, ότι ο Κυριάκος – τουλάχιστον μέχρι την αποτυχημένη ανασκαφική απόπειρα εντοπισμού του μνημείου in situ, κοντά στις ρίζες μιας γέρικης συκιάς – έμοιαζε να πιστεύει ακράδαντα στην ύπαρξη ενός «ομηρικού τάφου» στην Χίο. Αυτό υποδηλώνει και η (εσκεμμένη;) παράφραση από την πλευρά του ενός χωρίου από το έργο του Σολίνου «Collectanea rerum memorabilium / Συλλογή αναμνήσεων». Στο βιβλίο ΧΙ, παρ. 17 ο Σολίνος κάνει αναφορά στον τάφο του Ομήρου, εντοπίζοντάς τον όμως, στην Ίο Κυκλάδων και όχι στην Χίο.
Ο θεωρούμενος ως Ταφος του Ομηρου, στην θέση Πλακωτο Ιου Κυκλαδων.
Η φράση του Σολίνου “Ios Homeri tumulo ceteris antecedit” εμφανίζεται ωστόσο σε αρκετές επιγραφικές συλλογές, που αντλούν το υλικό τους από τα “Commentaria / Σχόλια” του Κυριάκου, παραποιημένη στο περιεχόμενό της, μεταγραμμένη ως «Chios Homeri tumulo ceteras antecellit / Η Χίος ξεπερνά τις άλλες [περιοχές] με τον τάφο του Ομήρου».
Ακόμη και κατά τον 16ο αιώνα ο [Χιώτης] Λέων Αλλάτιος, θα μνημονεύσει την ύπαρξη μιας τοποθεσίας κοντά στην Βολισσό, στο βόρειο τμήμα της νήσου, φέρουσα την ονομασία Homeri, όπου οι αυτόχθονες επεδείκνυαν σε κάθε ενδιαφερόμενο ένα ερειπωμένο κτίσμα, που κατά τα λεγόμενά τους είχε υπάρξει η κατοικία του Ομήρου.
ΠΗΓΗ: Χανώτικα Νέα, Σχόλια Γ. Λεκακης, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 12.12.2015.
που ειναι ο ταφος του Ομηρου Buondelmonti Orsini Solinus Allaci Περι του ταφου του Ομηρου Χιος αρχαιος ταφος Ομηρος Χιου Χατζηδακης sepulchrum Homeri νησι Χιου, πρωτη φορα Ιταλος περιηγητης Μπουοντελμοντι πραγματεια περι των νησων του Αρχιπελαγους Αρχιπελαγο Liber Insularum Archipelagi Ρωμαιος καρδιναλιος Ορσινι, 15ος αιωνας 1420 μχ επανω βορεια μερος πολη υπαιθρος ονομα ερειπωμενη πολις ποιητης αρχαιοτητα συγγραφεας Φλωρεντιανος μοναχος Φλωρεντια ερειπιο αρχαιο ταφικο μνημειο Ιλιαδα Οδυσσεια σχεδιο αναπαρασταση επεξηγηματικη επιγραφη χαρτης κειμενο περιγραφη Liber Insularum Archipelagi προποδες υψηλοτερη κορυφη Πελινναιο ορος, βουνο ενεπιγραφη τοπογραφικη εκκλησια ιν Προφητη Ηλια Προφητης Ηλιας sanctus elias παραλλαγη κωδικας, χειρογραφο αντιγραφο εικονογραφημενη 16 Απριλιου 1447, Απριλιος Κυριακος Αγκωνιτης αγκωνα ανκονα απουλια ομηρικα μερη μνημεια ιθαγενεις κατοικοι κοιλαδα πηγη αρχαιο τειχος, καταπρασινη πλαγια παρεκκλησι απογονοι αποστολος Ιωαννη ριζες αρχαια υπεραωινοβια συκια χωριο φημη ανασκαφη Αγκωνιτης ταφικο μνημειο Ομηρου κοιλαδα, οικισμος Ομηρικη / Homerica ανασκαφες γερικη ομηρικος παραφραση εργο Σολινος Collectanea rerum memorabilium κυκλαδικη Ιος Κυκλαδων κυκλαδες Ιοs Homeri tumulo ceteris antecedit επιγραφικη συλλογη Commentaria / Σχολια μεταγραφη Chios Homeri tumulo ceteras antecellit 16ος Χιωτης Αλλατιος, Βολισσος ονομασια Homeri, αυτοχθονες ερειπωμενο κτισμα, κατοικια
