Mία ερευνητική προσέγγιση
Του Απόστολου Τσακρίδη
Ο ογκώδης πυροκλαστικός βράχος (Εικ. 1) που δεσπόζει της περιοχής και του χωριού των Πετρωτών στο νοτιοανατολικό τμήμα της Π.Ε. Ροδόπης Θράκης, είναι γνωστός για την ανθρώπινη παρουσία από την προϊστορία έως και την βυζαντινή εποχή, όπως δείχνουν τα υπολείμματα φρουριακών κατασκευών της βυζαντινής εποχής (6ος αιώνας), τα οποία σώζονται τόσο στην βόρεια προσβάσιμη πλευρά του.
Εικ. 1. Νότια πλευρά του βραχώδους υψώματος της ακρόπολης Πετρωτών. Στην κορυφή είναι ορατό το ξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου.
Ωστόσο, ο βράχος αυτός αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο επιβλητικά μεγαλιθικά μνημεία που έχουν αποκαλυφθεί στην ελληνική Θράκη (Κιοτσέκογλου 2024).
Λαξευμένες κατασκευές που είναι ευδιάκριτες πάνω στα σημεία του βραχώδους υψώματος, εντάσσονται στο πλαίσιο του προϊστορικού φαινομένου του μεγαλιθισμού.
Τα μεγαλιθικά μνημεία, συγκαταλέγονται στις αρχαιότερες και πιο μόνιμες αρχαιολογικές κατασκευές, καθώς πολλές από αυτές, χρησιμοποιήθηκαν, ή έχουν χρησιμοποιηθεί και επαναχρησιμοποιηθεί, για χιλιάδες χρόνια. Η αρχική πρόθεση της κατασκευής τους, πιθανότατα χάθηκε, με το πέρασμα του χρόνου, αλλά μπορεί να είχαν πολλαπλές λειτουργίες και να χρησιμοποιήθηκαν από διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες κατά τη διάρκεια των αιώνων και των χιλιετιών.
Οι μεγαλιθικές κατασκευές είναι εκδηλώσεις ανθρώπινης δημιουργικότητας και ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον και γι αυτό συνδέονται με την ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού, από τα πρωταρχικά του στάδια, γι’ αυτό και έχουν ιδιαίτερη σημασία για την ιστορία της κάθε περιοχής, στην οποία εντοπίζονται.
Ο αρχαιολόγος του Τμήματος Ιστορίας-Εθνολογίας Στ. Δ. Κιοτσέκογλου εντόπισε τον Δεκέμβριο του 2015 τις λαξευτές κατασκευές που είναι διάσπαρτες στον βράχο της ακρόπολης. Μετά την καταγραφή τους, τα ευρήματα παρουσιάστηκαν, με τη συμμετοχή του ίδιου, στο Δεύτερο Διεθνές Μεγαλιθικό Συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε στο Μπλαγκόεβγκραντ της Βουλγαρίας τον Οκτώβριο του 2016. Η έρευνα αυτή αποτέλεσε την βάση για τη διδακτορική του διατριβή στο πεδίο της Θεωρίας και Ιστορίας του Πολιτισμού, την οποία εκπόνησε στο Πανεπιστήμιο “Neofit Rilsky” που ολοκλήρωσε το 2018, με τίτλο Μεγαλιθικά Μνημεία στην Αιγαιακή Θράκη: Μια Ανθρωπολογική Προσέγγιση και εκδόθηκε στην ελληνική γλώσσα το 2020.
Έκτοτε, η έρευνα επεκτάθηκε τόσο στην κορυφή του βράχου όσο και στα χαμηλότερα σημεία, με έμφαση στη νότια πλευρά, ενώ συνεχίστηκε και στο πιο απομακρυσμένο τμήμα, βορειοδυτικά της ακρόπολης Πετρωτών. Η προσπάθεια αποσυμβολισμού των ποικίλων λαξεύσεων και κατασκευών με αφαίρεση υλικού στο φυσικό βράχο, αποσκοπούσε κυρίως στην ερμηνεία της τελετουργικής τους σημασίας και χρήσης, καθώς και στον σκοπό της κατασκευής τους. Η διερεύνηση αυτή έφερε στο φως νέα δεδομένα και παρατηρήσεις, τα οποία παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στο συγγραφικό έργο του ίδιου, με τίτλο Τελετουργικά Τοπία της Αρχαίας Θράκης. Οδοιπορικό στην Ενδοχώρα της Αιγαιακής Θράκης, που κυκλοφόρησε το 2024.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Στ. Δ. Κιοτσέκογλου, στην ακρόπολη των Πετρωτών υπήρξε κατά την αρχαιότητα υπαίθριο ιερό, αφιερωμένο στον εορτασμό των Μυστηρίων της Μεγάλης Μητέρας Θεάς (Ρέας – Κυβέλης – Ήρας).
Η συμβολική παρέμβαση του ανθρώπου στο βραχώδες τοπίο, και ο μετασχηματισμός του σε λατρευτικό χώρο ενισχύει την άποψη ότι η Μεγάλη Μητέρα θεά εμφανίζεται στην βραχώδη κατοικία της ως έκφραση της θηλυκής αρχής, ως πηγή ζωής, γονιμότητας και αναγέννησης. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει μέσα από την ανάλυση αρχαιολογικών δεδομένων (ύπαρξη θρόνων, πληθώρα βωμών, τελετουργικών κοιλοτήτων προσφορών, λαξευμένων ηλιακών δίσκων και χώρων τελετουργικής κάθαρσης, την τοπογραφία της θέσης και την ευθυγράμμισή της με άλλα μνημεία της περιοχής Κλίσετζικ Πετρωτών, καθώς και συναφείς τελετουργικές δομές που αναγνωρίστηκαν κατά τη διάρκεια των ερευνών.
Ωστόσο, τα διαθέσιμα δεδομένα δεν εξαντλούνται, καθώς κάθε νέα επίσκεψη στον βράχο της ακρόπολης Πετρωτών αποκαλύπτει πρόσθετες ενδείξεις, από τα μέχρι πρότινος απαρατήρητα σημεία, οι οποίες εμπλουτίζουν ακόμη περισσότερο τις αρχικές θέσεις σχετικά με τη σημασιολογική διάσταση της ιερής τοποθεσίας.
Η έρευνα της νότιας πλευράς της ρίζας του βράχου καταλήγει στο αβαθές σπήλαιο, το οποίο χαρακτηρίζεται από ψηλά τοξωτά ανοίγματα προς τα νοτιοδυτικά (έξοδος) και προς τα νότια (είσοδος). [σ.σ.: Αυτό σχετίζεται με τα δίστομα σπήλαια και την αναφορά στην ιερότητά τους, από τον Όμηρο ακόμη]. Σύμφωνα με τις σχετικές ενδείξεις, εντός του σπηλαίου τελούνταν μυητικά δρώμενα (Εικ. 3).
Εικ. 3. Το νοτιοδυτικό τοξωτό άνοιγμα (έξοδος) του σπηλαίου Πετρωτών. Όψη από τον εσωτερικό χώρο όπου σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Στ. Δ. Κιοτσέκογλου γινόταν η τέλεση του μυητικού δρωμένου.
Ειδικότερα, θεωρείται ότι στον χώρο αυτό δημιουργούνταν οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την κατάβαση του υποψήφιου μύστη και την προσμονή της υπερβατικής επαφής με τις δυνάμεις του Κάτω Κόσμου. Η υπόθεση αυτή τεκμηριώνεται περαιτέρω από την ανεύρεση μολύβδινης σφραγίδας που παραδόθηκε στο Μουσείο Κομοτηνής, η οποία τεκμηριώνει την ύπαρξη μυητικών τελετουργικών πρακτικών (σφράγιζε τα δίπτυχα των μυημένων), παρόμοιων με εκείνες που λάμβαναν χώρα στο Ιερό των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης (Κιοτσέκογλου 2020). – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Σαμοθρακη, ιερα νησος”.
Αρχιτεκτονική περιγραφή του λατρευτικού σπηλαίου
Ακολουθώντας την πορεία από τη νοτιοδυτική έξοδο του μυητικού σπηλαίου και παρατηρώντας τις απόκρημνες πλαγιές του βραχώδους όγκου, αποκαλύπτεται ένας αινιγματικός σπηλαιώδης σχηματισμός εντοπισμένος σε ιδιαίτερα δυσπρόσιτο σημείο. Ο χώρος αυτός, ο οποίος παραμένει έως και σήμερα, ανεξερεύνητος, προκαλεί έντονο ενδιαφέρον, καθώς εντοπίζονται μικρότερα σπήλαια με έντονη διαμόρφωση, αποτέλεσμα ανθρώπινης δραστηριότητας (Εικ. 4).
Εικ. 4. Πανοραμική άποψη του λατρευτικού σπηλαίου. Δεξιά της εικόνας διακρίνεται το νοτιοδυτικό τοξωτό άνοιγμα (έξοδος) του μυητικού σπηλαίου και αριστερά σε δυσπρόσιτο ψηλότερο σημείο φαίνεται η διαμορφωμένη είσοδος του λατρευτικού σπηλαίου.
Η προσέγγιση στο λατρευτικό σπήλαιο δεν είναι εύκολη για όποιον θέλει να το επιχειρήσει. Η πρόσβαση απαιτεί ανάβαση σε κατακόρυφο βράχο, με τη βοήθεια των λαξευμένων προεξοχών που λειτουργούν ως βοηθητικά σκαλοπάτια – μια δοκιμασία που πιθανόν είχε συμβολική αξία την οποία έπρεπε να υποστεί ο μυημένος.
Εικ.5. – Εικ.5α. Το αιδοιόσχημα λατρευτικό σπηλαίο της Μεγάλης Μητέρας θεάς, δεξιά ο βωμός προσφορών. Στην ίδια πλευρά της εισόδου εντοπίζεται τετράγωνου σχήματος κόγχη.
Στη δεξιά πλευρά της εισόδου του λατρευτικού σπηλαίου, διακρίνεται ένας λαξευτός βωμός (Εικ. 5), ο οποίος πιθανώς χρησίμευε ως χώρος προσφορών προς τη χθόνια Μητέρα. Στην κάθετη πλευρά του βράχου αριστερά της εισόδου αποκαλύπτεται μία διαμορφωμένη ράμπα με κατεύθυνση προς τον εσωτερικό χώρο, μέσω της οποίας έρρεαν τα ύδατα από την κορυφή του υψώματος. Στη δεξιά πλευρά του σπηλαίου λαξεύτηκε μια τετράγωνου σχήματος κόγχη που φιλοξενούσε ένθετη πινακίδα από εύθρυπτo υλικό που την κρατούσε κάθετο στέλεχος, όπως δείχνει η οπή στα δεξιά της (Εικ. 5α). Στο κέντρο του σπηλαίου εκτείνεται ένας περίτεχνα διαμορφωμένος λαξευτός διάδρομος, ο οποίος οδηγεί έως το τέλος του αβαθούς σπηλαίου, στο οποίο έχει διαμορφωθεί η χαρακτηριστική κυκλική κόγχη, αντίστοιχη με εκείνη που παρατηρείται στο μυητικό σπήλαιο με τις δύο εισόδους του σπηλαίου της ακρόπολης Πετρωτών. Τα ανωτέρω υποδηλώνουν πιθανή τελετουργική διαδρομή με καθορισμένο συμβολισμό.
Εικ. 6. Το αιδοιόσχημο σπήλαιο του Tangardug Kaya, στον ορεινό όγκο της Ανατολικής Ροδόπης, της περιοχής του Kırdjali στην Βουλγαρία. Δεξιά της εισόδου διακρίνεται λαξευτός βωμός προσφορών, όπως και η διαμορφωμένη στο βράχο ιερή κόγχη, στον πυθμένα του σπηλαίου όπως παρατηρείται και στο λατρευτικό σπήλαιο Πετρωτών. Εικ. 6α. ο νότιος προσανατολισμός του ιερού σπηλαίου και η συμβολική ευθυγράμμισή του με τον Ήλιο.
Ανάλογη αρχιτεκτονική και συμβολική δομή έχει καταγραφεί στο αιδοιόσχημο σπήλαιο του Tangardug Kaya, στον ορεινό όγκο της Ανατολικής Ροδόπης, της περιοχής του Kırdjali (Εικ. 6 – Εικ. 6α). Η κυκλική κόγχη στον βάθος του σπηλαίου ερμηνεύεται ως το σημείο του ιερού γάμου της Μητέρας – Θεάς και του Θεού Ήλιου, ενσωματώνοντας τον συμβολισμό της ένωσης των κοσμικών δυνάμεων (Maglova & Stoev 2015). Οι μορφολογικές αντιστοιχίες μεταξύ του λατρευτικού σπηλαίου των Πετρωτών και του Tangardug Kaya — και συγκεκριμένα ο νότιος προσανατολισμός του καθώς και η παρουσία ανάλογων λαξευτών βωμών στην είσοδο των σπηλαίων — συνηγορούν στην ερμηνεία του σπηλαίου των Πετρωτών ως αιδοιόσχημου ιερού μικρότερης κλίμακας, αλλά κοινής τελετουργικής χρήσης.
Αποσυμβολισμός του Ιερού
Η διεξαγωγή συστηματικών αρχαιοαστρονομικών μετρήσεων, ικανών να τεκμηριώσουν ενδεχόμενη ευθυγράμμιση των ηλιακών ακτίνων με τον κεντρικό βωμό του σπηλαίου της ακρόπολης Πετρωτών κατά συγκεκριμένες φάσεις του ηλιακού κύκλου, θα μπορούσε να προσφέρει κρίσιμες ενδείξεις για την ερμηνεία της τελετουργικής χρήσης του χώρου (Εικ. 7).
Εικ. 7. Εσωτερική άποψη του λατρευτικού σπηλαίου και ο προσανατολισμός προς την Σαμοθράκη. Από την κορυφή του Μητρώου της Ακρόπολης Πετρωτών ο διερχόμενος μεσημβρινός ευθυγραμμίζεται με το ιερό των Μεγάλων Θεών στο νησί της Σαμοθράκης (από μετρήσεις του Βούλγαρου καθηγητού Alexey Stoev). – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Σαμοθρακη Ιερα Νησος”.
Μια τέτοια διαπίστωση θα ενίσχυε την υπόθεση ύπαρξης αστρονομικής ιερής εγκατάστασης και θα καθιστούσε δυνατή την περαιτέρω συσχέτιση της αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης του σπηλαίου με τις κοσμολογικές αντιλήψεις των προϊστορικών κατοίκων της περιοχής.
Συμπέρασμα
Η συστηματική έρευνα του μεγαλιθικού ιερού στον βράχο της ακρόπολης Πετρωτών, σε συνδυασμό με τη μελέτη των τελετουργικών δομών, των αρχαιολογικών ευρημάτων και της τοπογραφίας, τεκμηριώνει αδιαμφισβήτητα τη χρήση του χώρου ως Μητρώου αφιερωμένου στη Μεγάλη Μητέρα Θεά (Κιοτσέκογλου 2020). Η διαπίστωση αυτή αποτυπώνει τη βαθιά σύνδεση με τη θηλυκή κοσμική αρχή. Οι παραλληλισμοί του ιερού σπηλαίου της ακρόπολης Πετρωτών με το αιδοιόσχημο σπήλαιο του Tangardug Kaya ενισχύουν την υπόθεση περί κοινών κοσμολογικών εκφράσεων και τελετουργικών πρακτικών, οι οποίες αναπτύχθηκαν στην ενδοχώρα της Θράκης (Ανατολική Ροδόπη, Βουλγαρία), όπου συγκεντρώνεται η πλειονότητα των σπηλαίων αυτής της τυπολογίας.
Η πολιτιστική κληρονομιά της Θράκης απέναντι στις επικείμενες εξορυκτικές απειλές
Οι επικείμενες μεταλλευτικές δραστηριότητες στην περιοχή Περάματος – Σαπών προκαλούν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις που ενδέχεται να έχουν στο φυσικό περιβάλλον και το πολιτισμικό τοπίο της Θράκης.
Ωστόσο οι καταστροφικές συνέπειες που ενδέχεται να επιφέρουν οι εξορύξεις χρυσού, προβλέπεται να έχουν άμεσο αντίκτυπο και στις γύρω περιοχές, τόσο προς τα ανατολικά όσο και προς τα δυτικά, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την περιοχή των Πετρωτών, η οποία διαθέτει ιδιαίτερη περιβαλλοντική και πολιτισμική σημασία. Ακόμη πιο ανησυχητικές είναι οι πιθανές οικολογικές επιπτώσεις στην παραλιακή ζώνη των Π.Ε. Ροδόπης και Έβρου.
Η ανάγκη για τον άμεσο χαρακτηρισμό της περιοχής των Πετρωτών ως Αρχαιολογικού Πάρκου καθίσταται ολοένα και πιο επιτακτική, βάσει των αρχαιολογικών στοιχείων που ανέδειξαν οι πρόσφατες έρευνες. Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις και ιδιαίτερα η συστηματική επιτόπια έρευνα του αρχαιολόγου Στ. Κιοτσεκόγλου, ανέδειξε τον μοναδικό χαρακτήρα των μεγαλιθικών μνημείων της Π.Ε. Ροδόπης.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 21.6.2025.
Βιβλιογραφια:
- Maglova P. & Stoev P. Sacred Landscapes and Symbolism in the Eastern Rhodopes: The Case of Tangardug Kaya Cave. Archaeological Institute of the Bulgarian Academy of Sciences, 2015.
- Κιοτσέκογλου Στ. Μεγαλιθικά Μνημεία στην Αιγαιακή Θράκη: Μια Ανθρωπολογική Προσέγγιση, Διδακτορική Διατριβή στο Sοuth-West University “Neofit Rilski” University Research Center for Ancient European and Eastern Mediterranean Cultures, Blagoevgrad Βουλγαρίας. 2020.
- Κιοτσέκογλου Στ. Τελετουργικά Τοπία της Αρχαίας Θράκης. Οδοιπορικό στην Ενδοχώρα της Αιγαιακής Θράκης, Θεσσαλονίκη, 2024.
- Ηλεκτρονικοί σύνδεσμοι από παλαιότερα δημοσιεύματα της εφημερίδας Χρόνος, τα οποία έχουν αναδείξει δημόσια την ανάγκη προστασίας του συγκεκριμένου χώρου, ΕΔΩ και ΕΔΩ.
αρχαιο λατρευτικο σπηλαιο Πετρωτων Ροδοπης νομος θρακης θρακη χθονια θηλυκη αρχη αρχαια λατρεια Πετρωτα Ροδοπη θηλεια Τσακριδης πυροκλαστικος βραχος χωριο προιστορια βυζαντιο βυζαντινη εποχη φρουριο κατασκευη βυζαντινη εποχη 6ος αιωνας μΧ μεγαλιθικα μνημεια ελληνικη Κιοτσεκογλου Λαξευμα υψωμα προιστορικο φαινομενο μεγαλιθισμος μεγαλιθικο μνημειο αρχαιοτερη μονιμη αρχαιολογια λειτουργια πολιτισμικη ομαδα μεγαλιθικες κατασκευες ανθρωπινη δημιουργικοτητα αλληλεπιδραση περιβαλλον ανθρωπινος πολιτισμος ιστορια αρχαιολογος 2015 λαξευτη ακροπολη καταγραφη ευρημα Διεθνες Μεγαλιθικο Συνεδριο, Μπλαγκοεβγκραντ Βουλγαρια 2016 ερευνα διδακτορικη διατριβη Αιγαιακη Ανθρωπολογια κορυφη ακροπολις αποσυμβολισμος λαξευσσ ερμηνεια τελετουργια Τελετουργικα Τοπια Αιγαιο αρχαιοτητα υπαιθριο ιερο εορτη Μυστηρια Μεγαλη Μητερα Θεα Κυβελη ρεα ηρα παρεμβαση μετασχηματισμος λατρευτικος χωρος κατοικια εκφραση θηλυκο πηγη ζωης, ζωη γονιμοτητα αναγεννηση θρονος βωμος τελετουργικη κοιλοτητα προσφορα ηλιακος δισκος τελετουργικη καθαρση ευθυγραμμιση Κλισετζικ δομη ιερη αβαθες τοξωτο ανοιγμα τοξο μυητικα δρωμενα καταβαση μυστης προσμονη υπερβατικη επαφη δυναμεις Κατω Κοσμος μολυβδινη σφραγιδα αρχαιολογικο Μουσειο Κομοτηνης, τεκμηριο μυητικη τελετουργικη πρακτικη διπτυχο Ιερον των Μεγαλων Θεων Σαμοθρακης Μεγαλοι Θεοι Σαμοθρακη αρχιτεκτονικη μυητικο αινιγμα σπηλαιωδης δυσπροσιτο σημειο σπηλαια ανθρωπος αναβαση κατακορυφος προεξοχη σκαλοπατι προσφορες ραμπα υδατα τετραγωνο σχημα κογχη ενθετη πινακιδα ευθρυπτo υλικο οπη λαξευτος διαδρομος, κυκλικη αιδοιοσχημο μητροσχημο μητρα τανγκαρντουγκ καγια Tangardug Kaya, ορος ορη οροσειρα Ανατολικη κιρντζαλι Kırdjali κυκλος βαθος ιερος γαμος ιερογαμια Θεος ηλιος ενωση κοσμικες μορφολογια προσανατολισμος αιδοιο αιδοιον αρχαιοαστρονομια ηλιακη ακτινα αστρονομια κοσμολογια κατοικοι Μητρωο συνδεση κοσμικη Βουλγαρια πολιτιστικη κληρονομια εξορυξη απειλη μεταλλευτικες δραστηριοτητες Περαμα Σαπες επιπτωσεις καταστροφη χρυσου, χρυσος περιβαλλοντικη πολιτισμικη σημασια οικολογικες επιπτωσεις παραλιακη ζωνη παραλια εβρου εβρος θρακικο πελαγος αρχαιολογικο Παρκο ξωκκλησι Αγιου Γεωργιου Αγιος Γεωργιος δρωμενο μεσημβρινος διστομα σπηλαια ιεροτητα ομηρος διστομο
