Κείμενο και φωτογραφίες της Ελευθερίας Ανδρειωμένου
Η λέξη, άδυτον, αναφέρεται από τον Όμηρο στο Ε,512 της Ιλιάδος:
αὐτὸς δ’ Αἰνείαν μάλα πίονος ἐξ ἀδύτοιο
ἧκε, καὶ ἐν στήθεσσι μένος βάλε ποιμένι λαῶν.
ΑΠΟΔΟΣΗ (Α. Παλλης):
κι απ’ το βαθύπλουτο ιερό κι ο Φοίβος τον Αινεία
τους στέλνει, κι έβαλε ζωή μες στ’ αρχηγού τα στήθια.
Ο όρος Δεξαμενή Καθαρμών (Lustral basin) επινοήθηκε από τον ανασκαφέα της Κνωσού, sir A. Evans και, παρά τις επιφυλάξεις από την επιστημονική κοινότητα και την πρόταση του ανασκαφέα της Θήρας, Σπ. Μαρινάτου, να ονομάζεται «Ιερόν Άδυτον», γίνεται συχνότερη χρήση του όρου του Evans.
Τα Ιερά Άδυτα ή Δεξαμενές Καθαρμών, συνδέονται µε:
- εξαγνισμό, με συμβολικούς καθαρμούς μέσω του ύδατος για την μύηση νεαρών ατόμων,
- την προσφορά θυσιών προς την χθόνια θεότητα με ρυτά και άλλα τελετουργικά σπονδικά αγγεία, με τα οποία έφεραν προσφορές προς την θεότητα, όπως λάδι και κρασί.
- τελετουργίες για την αναγέννηση της Φύσης.
Είναι υπόγειοι ορθογώνιοι ή τετράγωνοι χώροι, που συναντούμε:
- εντός Ανακτορικών Κέντρων, όπως τής Κνωσού(6), των Μαλίων(5), της Φαιστού(6), της Ζάκρου(3), των Χανίων(1).
- εκτός ανακτορικών Κέντρων, όπως τής Τύλισου(2), του Παλαικάστρου(2), της Αμνισού(1), των Γουρνιών Ιεράπετρας(2)
- εκτός οικισμών, όπως στο νεκροταφείο στο Φουρνί Αρχανών, και
- εκτός Κρήτης, στην Ξεστή 3, στο Ακρωτήρι της Θήρας.
Συνολικώς, έχουν επισημανθεί 46 Δεξαμενές Καθαρμών ανά την Κρήτη, σύμφωνα με τον χάρτη Μαντζουράνη.
ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΑΝΙΩΝ
Μοναδικό δείγμα στην Δυτική Κρήτη αποτελεί το εύρημα τής οδού Δασκαλογιάννη στα Χανιά. Η κατασκευή του χρονολογείται περίπου στο 1650 πκχ.
Το Άδυτον, στα Χανιά, ανήκει σε λατρευτικού χαρακτήρα συγκρότημα του Μινωικού Ανακτόρου, το οποίο διέθετε όροφο, πολύθυρες αίθουσες, φωταγωγούς, πλακόστρωτα δάπεδα και μνημειακή είσοδο.
Στο Άδυτο οδηγεί κλίμαξ καθόδου, ενώ, ανοικτός στενός διάδρομος στα ανατολικά, λειτουργούσε ως φωταγωγός και ως χώρος στάσης και διέλευσης.
Η τοιχοποιία του είναι κατάγραφη από τοιχογραφίες που μιμούνται ορθομαρµάρωση, στο κατώτερο τμήμα. Διάζωμα σπείρας περιτρέχει το άνω τμήμα του δωματίου. Εντυπωσιάζει ο διάκοσμος του πεσσού µε την απεικόνιση του πυρήνα του μαρμάρου ως στροβίλου και αποτροπαϊκού οφθαλμού.
ΣΤΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ ΤΗΣ ΚΝΩΣΟΥ
Υπήρχαν Δεξαμενές Καθαρμών σε έξι σημεία (αναφέρουμε τα 4):
- η πρώτη, εντός της Αίθουσας του Θρόνου. Αντικρυστά από αυτόν, διαχωριζόταν με τρεις κίονες και ένα χαμηλό θρανίο, ένα παραλληλόγραμμο τμήμα με βάθυνση του δαπέδου του, χωρίς αγωγούς εισροής-εκροής.
- η δεύτερη στα ΒΔ., με χώρο μύησης χρησίμευε για τον εξαγνισμόν των επισκεπτών.
- η τρίτη στο Μικρό Ανάκτορο, όπου, πίσω από το νότιο τμήμα της επίσημης αίθουσας βρίσκεται στεγασμένη μια Δεξαμενή Καθαρμών.
- η τέταρτη στα ΝΑ. στην Νότια Οικία. Πρόκειται για ιδιωτική αστική οικία, τριώροφη με Δεξαμενή Καθαρμών και υπόστυλη κρύπτη. Κατασκευάστηκε μετά την καταστροφή του σεισμού το 1600 π.κ.χ.
ΣΤΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ
Στα ΝΑ. των Προπυλαίων, δίπλα σε φωταγωγό, στενή σκάλα οδηγεί στις αποθήκες και δεξιά της σκάλας βρίσκεται το παλαιοανακτορικό δωμάτιο της Δεξαμενής των Καθαρμών.
ΣΤΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ ΤΗΣ ΖΑΚΡΟΥ
- η πρώτη βρίσκεται πλησίον του Μεγάρου τής Βασίλισσας,
- η δε δεύτερη κείται μεταξύ του Ιερού και τής Αίθουσας Τελετουργιών.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.5.2025.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΑΝΙΩΝ αρχαια ΙΕΡΑ ΑΔΥΤΑ αρχαιες ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ ΚΑΘΑΡΜΩΝ Κρητη Ανδρειωμενου ΙΕΡΟ ΑΔΥΤΟ ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΚΑΘΑΡΜΟΥ Κρητης λεξη, αδυτον, ομηρος Ιλιας ιλιαδα αινειας πιονος αδυτοιο ηκε, στηθεσσι μενος ποιμενι λαων Παλλης βαθυπλουτο ιερον Φοιβος ζωη αρχηγος στηθη στηθια Δεξαμενη Καθαρμος Lustral basin επινοηση ανασκαφεας Κνωσος εβανς Evans ανασκαφη Θηρα Μαρινατος Καθαρμοι εξαγνισμος συμβολικος υδωρ νερο μυηση νεαρο ατομο προσφορα θυσια χθονια θεοτητα ρυτο τελετουργικο σπονδικο αγγειο προσφορες θεος λαδι κρασι τελετουργια αναγεννηση Φυση υπογειος ορθογωνιος τετραγωνος χωρος Ανακτορικα Κεντρα Μαλια Φαιστος Ζακρος Χανια ανακτορικο Κεντρο Τυλισος Παλαικαστρο Αμνισος Γουρνιες Ιεραπετρας Ιεραπετρα οικισμος νεκροταφειο Φουρνι Αρχανων, Αρχανες ηρακλςιου Ξεστη 3, Ακρωτηρι Θηρας κυκλαδων κυκλαδες χαρτης Μαντζουρανης μοναδικο δειγμα Δυτικη ευρημα οδος Δασκαλογιαννη κατασκευη 1650 πχ 17ος αιωνας λατρεια συγκροτημα Μινωικο Ανακτορο οροφος, πολυθυρη αιθουσα φωταγωγος, πλακοστρωτο δαπεδο μνημειακη εισοδος κλιμαξ καθοδος ανοικτος στενος διαδρομος τοιχοποιια τοιχογραφια μιμηση ορθομαρµαρωση, Διαζωμα σπειρα δωματιο διακοσμος πεσσος απεικονιση εικονα πυρηνας μαρμαρο στροβιλος αποτροπαικος οφθαλμος αποτροπαικο ματι αποτροπαικα Αιθουσα του Θρονου κιονας θρονος θρανιο παραλληλογραμμο βαθυνση μυησης επισκεπτης Μικρο στεγασμενη Νοτια Οικια ιδιωτικη αστικη τριωροφη υποστυλη κρυπτη Κατασκευη καταστροφη σεισμος 1600 Προπυλαια σκαλα αποθηκη παλαιοανακτορικο παλαιοανακτορικη μινωικη εποχη Μεγαρο Βασιλισσας, Βασιλισσα Τελετουργιων ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΜΟΥΣΕΙΑ
