Του Γιώργου Λεκάκη
Στους πρόποδες του Ολύμπου 2 χλμ. Β. του αρχαίου Δίου, 13 χλμ. Ν. της Κατερίνης, 10 χλμ. Β. του Λητόχωρου (εκ της Λητούς), ευρίσκεται το χωριό Καρύτσα Πιερίας[1], με 2.400 μόνιμους κατοίκους.
Παράγει καλαμπόκι, τεύτλα, ακτινίδια και σταφύλια.
Οι κάτοικοι είναι κυρίως βλάχοι Έλληνες και οι γηραιότεροι μιλούν την βλάχικη αρχαία πελασγική ελληνική γλώσσα. Αντιστάθηκαν σθεναρά στην «ρουμανική προπαγάνδα», και δεν επέτρεψαν ποτέ την ίδρυση ρουμανικού σχολείου στον τόπο τους. με επιστολή τους, που υπογράφουν 329 Καρυτσιώτες προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, το 1907, διαμαρτύρονται για την «ρουμανική προπαγάνδα» και ζητούν από το Πατριαρχείο βοήθεια και συμπαράσταση στον αγώνα τους υπέρ της ελληνικής τους ταυτότητος. (το ίδιο έπρατταν και από το 1928 έως το 1940, όταν η «ρουμανική προπαγάνδα» οργίαζε στην Μακεδονία).
Οι Καρυτσιώτες – κατά μίαν παράδοση – πιθανότατα κατάγονται από την Φτέρη Πιερίας[2] ή την Μηλιά Μετσόβου ή την Κατάρα.
Από το 1870, οι κάτοικοι είχαν κτίσει την παλαιά εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (γκρεμίσθηκε το 1979) και σχολείο (γκρεμίσθηκε στην δεκαετία του 1980).[3]
Η σημερινή εκταση του χωριού ήταν τσιφλίκι επί οθωμανοκρατίας που οι Καρυτσιώτες αγόρασαν από τον Ρεσίτ-μπέη. Αλλά οι κληρονόμοι του Μαχτάρ-πασιά, Ρουσήδ και Γλαλία-βέης, παρανόμως συμπεριέλαβαν τα κτήματα στο Τσιφλίκι Μαλαθριάς, απαιτώντας μεγάλη εισφορά (τα 2/3 περίπου της συνολικής παραγωγής)! Οι κάτοικοι του χωριού αντέδρασαν και ενεπλάκησαν σε μακρόχρονους δικαστικούς αγώνες με τους εν λόγω Τούρκους, από το 1890 έως την απελευθέρωση!
Στην τοποθεσία Άγιος Βασίλειος, 3 χλμ. Δ. από την Καρύτσα, εορτάζονται οι Απόκριες, η Καθαρά Δευτέρα και η Πρωτομαγιά [Το χωριό πανηγυρίζει στις 7 Ιουλίου, της Αγίας Κυριακής]. Χώρος αναψυχής, δίπλα στο ρέμα του Ορλιά / Ουρλιά, που ουρλιάζει σαν τρελλό!
Αλλά σε αυτήν την τοποθεσία (και σε μια ευρεία ζώνη στις βόρειες υπώρειες του Ολύμπου), όλοι τρων, πίνουν και χορεύουν και κανείς δεν νοιάζεται που έχουν ανακαλυφθεί οργανωμένοι αρχαίοι χώροι ταφής, μάλλον της πρώιμης Εποχής του Σιδήρου[4].
Ξεκινώντας από το εκκλησάκι του Αγίου Βασιλείου και ακολουθώντας το άριστα σημαδεμένο και κατάφυτο με πουρνάρια μονοπάτι, πάρα πολύ ενωρίς αρχίζουν να εμφανίζονται θραύσματα κεραμικών διαφόρων διαστάσεων. Πολύ σύντομα ο περιπατητής θα αντικρύσει με δέος τα απομεινάρια ενός αρχαίου τείχους (παρακάτω φωτογραφίες) το οποίο θα τον συνοδεύσει έως την κορυφη ΚΑΣΤΡΑΚΙ, σε υψόμετρο 400 μ. Σε διάφορα σημεία του μονοπατιού είναι τόσο ευκρινή τα στοιχεία του τείχους, κάτι που με βεβαιότητα θα εντυπωσιάσει τον προσεκτικό παρατηρητή. Στην κορυφή του σημείου υπάρχουν χαμένα μέσα στα άγρια πουρνάρια, τις αγριοκουμαριές και τα πεύκα κάποια εμφανή στοιχεία οίκησης. Ασφαλώς όλα έχουν ταφεί κάτω από τεράστιες ποσότητες τύρφης κι έχουν χαθεί στην λήθη τόσο των ανθρώπων, όσο και της ιστορίας.
Λέει ο πληροφορητής μου, Αστ. Καραγκιόζης: «Απο διάφορες μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής έως και 60 χρόνια πριν είναι ο γνωστό ότι είτε λόγω κάποιας πυρκαγιάς, είτε συστηματικής υλοτόμησης και βόσκησης, το αρχαίο τείχος ήταν ευκρινές και διά γυμνού οφθαλμού. Βοσκός ο οποίος πρίν 55 χρόνια επήγαινε συστηματικά τα πρόβατά του για βόσκηση στην περιοχή, μου επιβεβαίωσε τα παραπάνω. Επίσης και το γεγονός οτι εκτός των ορίων του τείχους υπήρχαν πολλοί τάφοι ακόμη κι ερείπια κατοικιών. Ο ίδιος επειδή κατα τους θερινούς μήνες διανυκτέρευε στο ύπαιθρο πολύ κοντά στην συγκεκριμένη περιοχή, ανέφερε οτι υπέπεσαν στην αντίληψή του πολλά περιστατικά ενεργειών αρχαιοκαπηλίας…
Δυστυχώς η εγκληματική αδιαφορία των κατοίκων της περιοχής, ως συμβαίνει συνήθως, επέτρεψε στους πάσης φύσεως «καλοθελητές» να δρουν ανενόχλητοι επι πολλές δεκαετίες και να καταρρημάζουν τον δύσμοιρο τόπο. Ακόμη και στις ημέρες όπου διανύουμε έχουν παρατηρηθεί πολλά παρόμοια περιστατικά με τις Αρχές να επιδεικνύουν πλήρη αδιαφορία και την Αρχαιολογική Υπηρεσία να εμφανίζεται ανήμπορη – έως αδιάφορη – να δημιουργήσει συνθήκες ικανές, ώστε να προστατεύσει όλον αυτόν τον πλούτο.
Η περιοχή αυτή έχει τρομερή στρατηγική σημασία και όποιος την ήλεγχε μπορούσε να εποπτεύει όλα τα αρχαία περάσματα της περιοχής και ταυτόχρονα τον ευρύτερο θαλάσσιο χώρο του Θερμαϊκού (παραπάνω φωτογραφία), δεδομένου ότι στα αρχαία χρόνια η θάλασσα έφτανε σχεδόν μέχρι το Δίον. Οπότε διόλου τυχαία θα ήταν η επιλογή της σε συνδυασμό ασφαλώς με την ιερή πόλη των αρχαίων Μακεδόνων.
Όσο κι αν έψαξα να εντοπίσω μια σχετική αναφορά κάποιου περιηγητή των αρχαίων χρόνων ή και των τελευταίων αιώνων δεν εντόπισα κάτι το σχετικό.
Έχοντας μεγαλώσει στην περιοχή αυτή – συνεχιζει ο Αστ. Καραγκιόζης – και αντικρίζοντας καθημερινά έναν τόπο τόσο ευλογημένο δεν σας κρύβω οτι με θλίβει βαθύτατα όλο αυτό το πλέγμα αδιαφορίας, αμετροέπειας και ωχαδελφισμού τόσο των ”κρατούντων” αιρετών και μη ”αρχόντων”, όσο και των ίδιων των απλών κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι όντας εθισμένοι σε μια εξοργιστική αδιαφορία, έχουν παντελώς απεμπολήσει κάθε στοιχείο επαφής με την αρχετυπική μας μνήμη. Είναι σαν να στεκόμαστε πάνω σ΄ ένα αμύθητης αξίας χρυσοφόρο κοίτασμα κι εμείς να ασχολούμαστε με τους άνθρακες και τις αυταπάτες μας.
Κι αποτολμώντας να παραφράσω τον υπέροχο Ελυτη μας… έχω να ομολογήσω πως μέσα στην θλίψη της απέραντης μετριότητας που μας πνίγει από παντού, οφείλουμε, εμείς οι ονειροπόλοι, να αγωνιζόμαστε πεισματικά να εξουδετερώσουμε την φθορά», καταλήγει.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.5.2025.
- Πολιτιστικός Σύλλογος Καρύτσας “Ο Όλυμπος”.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Κοινότατο τοπωνύμιο, μάλλον από το δένδρο Καρυδιά, οπότε πρέπει να γράφεται Καρύτσα. Με αυτό το όνομα υπάρχουν κοινότητες – πλην Πιερίας – και σε Αιτωλοακαρνανία, Ευρυτανία, Ιωάννινα, Καρδίτσα, Λακωνία, Λάρισα, κ.ά.
[2] Βλ. Μητροπολίτης Παρθένιος Βαρδάκας, βιβλίο 1918. Την Φτέρη, στις 18.4.1943, την έκαψαν οι Γερμανοί (έκαψαν 146 σπίτια και 4 εκκλησίες) επειδή αποτελούσε «καταφύγιο-κρυψώνα των ξένων στρατιωτών». – ΔΙΑΒΑΣΤΕ βιβλία του Γ. Λεκάκη για την ΚΑΤΟΧΗ, ΕΔΩ.
[3] Βλ. δύο τουρκικά φιρμάνια.
[4] βλ. διδακτορική διατριβή Α. Κακαμανούδη “Οργάνωση των χώρων ταφής στην αρχαία Μακεδονία. Από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου έως την Ελληνιστική περίοδο”, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης / Φιλοσοφική Σχολή / Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Θεσσαλονίκη 2017, σελ. 67.
αγνωστο αρχαιο τειχος Καρυτσα Πιεριας, μονοπατι ολυμπου Λεκακης αγνωστα αρχαια τειχη Καριτσα Πιερια μονοπατις ορος ολυμπος karitsa διδακτορικη διατριβη Κακαμανουδης Οργανωση αρχαιλογικος χωρος ταφης ταφη αρχαια Μακεδονια Πρωιμη Εποχη Σιδηρου Ελληνιστικη περιοδος ΑΠΘ Ιστορια αρχαιολογια τοπωνυμιο, δενδρο Καρυδια ονομα κοινοτητα Αιτωλοακαρνανια, Ευρυτανια, Ιωαννινα, Καρδιτσα, Λακωνια, Λαρισα, Αιτωλοακαρνανιας, Ευρυτανιας, Ιωαννινων, Καρδιτσας, Λακωνιας, Λαρισας, μητροπολιτης Παρθενιος Βαρδακας, βιβλιο 1918 Φτρρη, 18 απριλιου 1943, απριλιος καψιμο Γερμανοι φωτια πυρκαγια σπιτι εκκλησια καταφυγιο κρυψωνα ξενοι στρατιωτες κατοχη τουρκικο φιρμανι προποδες αρχαιο Διο διον dion Κατερινη λιτοχωρο Λητοχωρο Λητω χωριο
