Του Γιώργου Λεκάκη
Το δέπας[1] ήταν ένα αρχαίο είδος επίσημου κυπέλλου / κούπας, ένα ποτήρι / δισκοπότηρο, που αναφέρεται από τον Όμηρο ακόμη. Ετυμολογείται από την μυκηναϊκή λέξη dipa / dipas / dipae / dipahe > ρ. δάπτω > δεῖπνον, δέπαστρον (Αντίμ.), δεπαστραῖος (Λυκ.), κλπ. > λυδιακά / luwian tepas, χετ. tapisana, λατινικά lepesta / lepista και tapistenu.
Συνήθως ήταν χρυσό ή αργυρό, με επιχρυσωμένα χείλη («χρυσείοις ἥλοισι πεπαρμένον» – Ομ. Ιλ. 11.632), που το χρησιμοποιούσαν κυρίως για σπονδή («χρήσιμον εἰς σπονδάς). Υπήρχε και μετάλλινο, πήλινο / κεράμοιο και κίσσινον (Τιμ. 4.1). Είχε δύο λαβές (αμφικύπελλο / ἀμφικύπελλον). Αναφέρεται και ως λέβης και σκύφιον / σκύπφειον και φιάλη. Άλλα δέπατα ήταν πολυδαίδαλα («δοιὰ δέπα πολυδαίδαλα» – AP 6.332 (Αδριαν.), και άλλο «ἀγκύλον εἶχε βοὸς κέρας» (Νόνν. Δ. 12.203). Ήταν στενό δοχείο πόσης, δίχειρο (ο πότης το κρατούσε και με τα δυο του χέρια για να πιεί, όπως την κύλικα).
Στην αρχαία ελληνική λαογραφία / μυθολογία ήταν το ηφαιστότευκτο[2] (ηφαιστοτυκές / ηφαιστοτευχές – βλ. A.Fr.69.3 lyr. Φερεκ. 18a, Αντιμ. l.c.) χρυσό κύπελλο / ποτήρι, μέσα στο οποίο, ο Ήλιος περνούσε τον Ατλαντικό ωκεανό από την Δύση ξανά προς την Ανατολή, κατά την διάρκεια της νύχτας, για να ξανα-ξεκινήσει την επομένη ανατολή το ταξείδι του…
ΠΗΓΗ: Ομ. Οδ. θ.316, ο,466, κτλ. Ὅμ. Ἰλ. Ο.86, Λ.632. Ἀνθ. Paran. 4.333. Αισχύλ. Ἀποσπ. 66. Στησ. 8.1.Φερεκύδης 18(a) J. Γ. Λεκακης «Λεξικο των παραδοσεων των λαών του κοσμου».
ΤΩΡΑ, Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες βρήκαν οριστική απόδειξη ότι στην αρχαία ελληνική πόλη της Τροίας έπιναν κρασί!
Αυτό επαληθεύει τις εικασίες του H. Schliemann, ο οποίος ανακάλυψε πρώτος την τοποθεσία τον 19ο αιώνα.
Η συλλογή του πανεπιστημίου Tübingen έχει ένα δέπας της 3ης χιλιετίας π.Χ., και δύο άλλα κεραμικά θραύσματα, που αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές του Σλήμαν στην Τροία.
Βιομοριακές έρευνες από το Ινστιτούτο Προϊστορίας, Πρώιμης Ιστορίας και Μεσαιωνικής Αρχαιολογίας του Tübingen με χημική ανάλυση αυτών των αντικειμένων αποκάλυψαν ίχνη οξέων / acids succinic (ηλεκτρικό οξύ)[3] και pyruvic (πυροσταφυλικό οξυ)[4], τα οποία εμφανίζονται μόνον όταν ζυμώνεται ο χυμός σταφυλιών.
«Τώρα μπορούμε να δηλώσουμε με σιγουριά ότι το κρασί στην πραγματικότητα καταναλώθηκε από τα δέπατα και όχι μόνον από χυμό σταφυλιού», εδήλωσε ο M. Rageot (Πανεπιστήμιο της Βόννης).
Αυτοί οι τύποι αγγείων συναντώνται συχνάκις σε ναούς και συγκροτήματα παλλατιών, υποδηλώνοντας ότι οι αριστοκρατικές και οι ανώτερες τάξεις έπιναν από αυτά σε ειδικές περιπτώσεις.
Ωστόσο, η ομάδα ανέλυσε επίσης συνηθισμένα κεραμικά κύπελλα, που βρέθηκαν στον εξωτερικό οικισμό της Τροίας, μακριά από την ακρόπολη, και βρήκε επίσης ίχνη κρασιού και σε αυτά τα αγγεία, υποδεικνύοντας ότι και άτομα κατώτερων τάξεων είχαν επίσης πρόσβαση σε αυτό το ποτό.
Προηγουμένως η κατανάλωση κρασιού εθεωρείτο αποκλειστικό εμβληματικό προνόμιο της ελίτ της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού. Κι όμως ίσως ήταν πιο διαδεδομένη από ό,τι εθεωρούσαν οι επιστήμονες έως τώρα…
- ΠΗΓΗ: St. W. E. Blum, κ.ά. “The Question of Wine Consumption in Early Bronze Age Troy: Organic Residue Analysis and the Depas amphikypellon”, American Journal of Archaeology, τ. 129, αρ. 2, Απρ. 2025. Και «Even the common people drank wine in Troy – Chemical analysis yields first evidence of wine from depas goblets – and the upper classes were not alone in enjoying such luxuries», Πανεπιστήμιο του Tübingen, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 27.3.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] πληθ. δέπατα – IG12(3) 450a1, Θήρας Κυκλάδων > δοτ. δεπάεσσι Ομ. Ιλ. 1.471, δέπασσι 15.86.
[2] Βλ. Ομιλία του Γ. Λεκάκη για τα ηφαιστότευκτα, ΕΔΩ.
[3] Απαντάται σε πολλά φυτικά είδη, στα περισσότερα φρούτα και λαχανικά, στον καφέ άνθρακα, τις φυσικές ρητίνες, αλλά και στο ήλεκτρον (κεχριμπάρι) – από όπου ελήφθη για πρώτη φορά τον 17ο αιώνα με απόσταξη ηλέκτρου και από το οποίο επήρε και το όνομά του. Ήταν γνωστό ως «Πνεύμα του ηλέκτρου» (Λατινικά: spiritus succini). Χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στην Ευρώπη ως φυσικό αντιβιοτικό για πολλούς αιώνες του Μεσαίωνα εναντίον των λοιμών. Το 1930 – 1940, οι βιοχημικοί ανακάλυψαν ότι παράγεται και στα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος και συμμετέχει ως ενδιάμεσον προϊόν στο κύκλο του κιτρικού οξέος (κύκλος του Krebs – βραβείο Νόμπελ φυσιολογίας 1953, από κοινού με τον Fr. Lipmann, για την έρευνα στις μεταβολικές διεργασίες), κατά τον οποίο οι ζωντανοί οργανισμοί μετατρέπουν την τροφή σε ενέργεια. Χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για την παρασκευή προϊόντων για χρώματα, αρώματα, φωτογραφικά χημικά, αλκυδικές ρητίνες και πλαστικοποιητές αλλά και για θεραπευτικούς σκοπούς (ως αντιβιοτικό και αντιοξειδωτικό για την καταπολέμηση των τοξικών ελεύθερων ριζών, βελτιώνει τον μεταβολισμό και την παροχή ενέργειας στους ιστούς, μειώνοντας την υποξία των ιστών, σε μείγμα με υαλουρονικό οξύ χρησιμοποιούνται στην αναζωογονητική διαδικασία επανάπλασης τους δέρματος). Το ηλεκτρικό οξύ δεν παρουσιάζει κανέναν σημαντικό κίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων. Η παγκόσμια παραγωγή υπολογίζεται σε 16.000 – 30.000 τόνους ετησίως, με ετήσιο ρυθμό αύξησης 10%.
[4] Το πυροσταφυλικό οξύ / pyruvic acid / pyruvate είναι ένα πολύ σημαντικό μόριο για την κυτταρική αναπνοή. Παράγωγό του είναι το φαινυλοπυροσταφυλικό οξύ, που απαντάται στα ούρα ατόμων που πάσχουν από φαινυλκετονουρία. Σχηματίζεται από την ζύμωση σακχαρόζης ή με θέρμανση του τρυγικού οξέος με θειϊκό νάτριο. Ανήκει στα Κετοξέα, υποκατηγορία των Καρβονικών οξέων. Το 1834, ο Th.-J. Pelouze απόσταξε τρυγικό οξύ και απομόνωσε το γλουταρικό οξύ και ένα άλλο άγνωστο οργανικό οξύ. Ο J. J. Berzelius χαρακτήρισε το «άλλο άγνωστο οξύ» το 1835 και το ονόμασε πυροσταφυλικό οξύ, επειδή αποστάχθηκε με χρήση θερμότητας. Η μοριακή δομή του συνήχθη την δεκαετία του 1870. Το πυροσταφυλικό βελτιώνει τον μεταβολισμό μέσω της διέγερσης της παραγωγής NADH και αυξάνει την καρδιακή λειτουργία. Συστήνεται ως συμπλήρωμα απώλειας βάρους. Ανεπιθύμητες ενέργειες: διάρροια, φούσκωμα, αέρια, αύξηση της χοληστερόλης (LDL).
ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Β. Π. Παπαγεωργίου «Εφαρμοσμένη Οργανική Χημεία: Άκυκλες Ενώσεις», εκδ. «Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη, 1986.
ΑΝΑΤΡΟΠΗ αρχαια Τροια αρχαιο κρασι κατωτερες ταξεις αρχαιο ελληνικο δισκοποτηρο Λεκακης κατωτερη ταξη δεπας ειδος επισημο κυπελλο κουπα ποτηρι / ομηρος ετυμολογια μυκηναικη λεξη διπα ντιπα ντιπας διπας dipa / dipas / διπαι ντιπαι dipae / dipahe δαπτω > δειπνον, δειπνο δεπαστρον δεπαστρο Αντιμαχος δεπαστραιος λυδιακα λουβιακα λυδιαι / luwian τεπας tepas, χετιτικα ταπισανα tapisana, λατινικα λεπεστα lepesta / λεπιστα lepista ταπιστενου tapistenu χρυσο αργυρο επιχρυσωμενο χειλος χρυσειοις ηλοισι πεπαρμενον Ομηρου Ιλιας σπονδη χρησιμον εις σπονδας μεταλλινο, μεταλλικο πηλινο / κεραμοιο κεραμικο κισσινον κισσινο κισσος λαβες αμφικυπελλο / αμφικυπελλον λεβης σκυφιον / σκυπφειον λεβητας σκυφιο / σκυπφειο σκυφος φιαλη δεπατα πολυδαιδαλο δοια πολυδαιδαλα αγκυλον βοος κερας κερατο κερατα βους Νοννος στενο δοχειο ποση διχειρο ποτης χερια κυλικα κυλιξ ελληνικη λαογραφια / μυθολογια ηφαιστοτευκτο ηφαιστοτυκες / ηφαιστοτευχες Φερεκυδης ποτηριον, ηλιος ωκεανος Δυση Ανατολη νυχτα Οδυσσεια ιλιαδα ανθολογια Αισχυλος αποσπασμα Στησιχορος πρωτη φορα αποδειξη πολη Τρωες 19ος αιωνας μχ συλλογη πανεπιστημιο τυμπινγκεν τιμπινγκεν Tübingen 3η χιλιετια πΧ κεραμικο θραυσμα ανασκαφη Σλημαν Βιομοριακη ερευνα Αρχαιολογια χημικη αναλυση αντικειμενο οξεα acids succinic ηλεκτρικο οξυ pyruvic πυροσταφυλικο ζυμωση χυμος σταφυλι σταφυλια αμπελι κλημα καταναλωση σταφυλιων τυπος αγγειο ναος συγκροτημα παλλατι παλατι ανακτορο αριστοκρατικη ειδικες περιπτωσεις αριστοκρατια κεραμικα κυπελλα, οικισμος ακροπολη, κρασιου οινος αγγεια, ατομα ποτο αποκλειστικο εμβληματικο προνομιο ελιτ Πρωιμη Εποχη Χαλκου επιγραφη Θηρα Κυκλαδων κυκλαδες ηφαιστοτευκτα, θεος ηφαιστος φυτικα ειδη, φρουτα φρουτο λαχανικα, καφε ανθρακας, φυσικη ρητινη ηλεκτρον κεχριμπαρι 17ος αποσταξη ηλεκτρο ονομα Πνευμα του ηλεκτρου spiritus succini Ευρωπη φυσικο αντιβιοτικο φαρμακο Μεσαιωνας λοιμος 1930 – 1940, βιοχημεια κυτταρα ανθρωπινο σωμα ενδιαμεσον ενδιαμεσο προιον κυκλος κιτρικου οξεος κιτρικο Krebs – βραβειο Νομπελ φυσιολογια 1953, λιπμαν Lipmann, ερευνα μεταβολικες διεργασιες, ζωντανος οργανισμος μετατροπη τροφη ενεργεια πρωτη υλη παρασκευη προιοντα χρωμα αρωμα φωτογραφικα χημικα αλκυδικη ρητινες πλαστικοποιητης ιαματικος θεραπευτικος σκοπος αντιβιοτικα αντιοξειδωτικο καταπολεμηση τοξικη ελευθερη ριζα βελτιωση μεταβολισμου παροχη ενεργειας ιστος, μειωση υποξια ιστοι μειγμα υαλουρονικο αναζωογονηση αναζωογονητικη διαδικασια επαναπλαση δερματος δερμα ηλεκτρισμος ακινδυνο υγεια ανθρωπος παγκοσμια παραγωγη Εφαρμοσμενη Οργανικη Χημεια ακυκλες Ενωσει σημαντικο μοριο κυτταρικη αναπνοη Παραγωγο φαινυλοπυροσταφυλικο ουρα ατομα θεραπεια φαινυλκετονουρια σακχαροζη θερμανση τρυγικο τρυγος θειικο νατριο Κετοξεα, υποκατηγορια Καρβονικα 19ος 1834, πελουζ Pelouze απομονωση γλουταρικο αγνωστο οργανικο μπερζελιους Berzelius αγνωστα 1835 χρηση θερμοτητα μοριακη δομη 1870 μεταβολισμος διεγερση παραγωγη αυξηση καρδιακη λειτουργια καρδια συμπληρωμα απωλεια βαρους βαροςο ανεπιθυμητες ενεργειες διαρροια, φουσκωμα, αερια, χοληστερολη LDL
